Dünya genelinde 50 milyondan fazla kişiyi etkileyen Alzheimer, çağımızın en tehlikeli hastalıklarından biri kabul ediliyor.
Hastalığa neyin sebep olduğu hala kesin değil. Bilim insanları ve araştırmacılar delillerden çok teoriler üzerinden hareket ediyor. Bu teoriler ortasında en fazla kabul göreni ise hastalığın beyinde oluşan amiloid beta plakları tarafından tetiklendiği istikametinde.
Hal bu türlü olunca geçtiğimiz cuma günü gelen bir haber, bilim dünyasında sarsıntı tesiri yarattı.
Science mecmuası, amiloid beta plakları teorisini birinci kere gündeme getiren ve Alzheimer araştırmalarında bir dönüm noktası kabul edilen 2006 tarihli makalenin “manipüle edilmiş” bilgiler üzerine şurası olduğuna yönelik “şoke edici” deliller yayımladı.
Bir öteki deyişle, bilim insanlarının 16 yıl boyunca yürüttükleri ve kelam konusu makalenin bulguları üzerinden hareket eden yüzlerce Alzheimer çalışmasının temeli sarsılmış oldu. Bu da hastalığın tedavisinin ya da ilacının bulunması için gösterilen tüm uğraşların ve harcanan milyarlarca doların çöpe gidebileceği manasına geliyor.
2006’DAKİ KEŞİF BÜYÜK HEYECAN YARATMIŞTI
En başa dönersek…
2006 yılında Minnesota Üniversitesi’nden uzmanlar, Nature mecmuasında yayımlanan makalelerinde, genç sıçanlara enjekte edildiğinde demansa yol açan bir çeşit amiloid beta keşfettiklerini duyurdu.
O güne kadar beyin dokusunda bulunduğu takdirde hafıza kaybına yol açtığı tespit edilmiş rastgele bir husus yoktu. Münasebetiyle uzmanların keşfi, Alzheimer’ın sebebine ait bir somut kanıt olarak kabul edildi.
İlerleyen yıllarda bu makale neredeyse tüm Alzheimer araştırmalarının temelini oluşturdu. Birçok öteki araştırmanın kaynakça kısmında Nature’daki makaleye atıflar yapıldı. Dünyanın dört bir yanındaki laboratuvarlar beyinde biriken plakları temizleyen ilaçlar geliştirmek için çalıştı.
Ancak Science mecmuasının 6 ay boyunca gerçekleştirdiği soruşturma, 2006’da yayımlanan makalede kullanılan farelerin beyin imgeleri üzerinde oynanmış olduğuna dair güçlü deliller ortaya koydu.
Merkezi İngiltere’de bulunan Alzheimer Araştırmaları kuruluşu Science’ın savlarını “fazlasıyla ciddi” diye nitelendirdi.
Soruşturmaya danışman olarak dayanak veren isimli bilimler görüntüleme uzmanı Elizabeth Bik, Science mecmuasına yaptığı açıklamada, makalenin müelliflerinin farklı deneylerden elde edilmiş manzaraları bir ortaya getirmiş üzere göründüğünü söyledi.
Bik, “Elde edilen deney sonuçları istenen sonuçları tutmamış ve kelam konusu bilgi daha güzel bir hipotezle ahenk sağlaması için değiştirilmiş olabilir” diye konuştu.
ABD’NİN YETKİLİ KURUMLARI MEVZUYU GÜNDEME ALDI
Minnesota Üniversitesi’nde gerçekleştirilen araştırmaya ait soru işaretleri birinci sefer Tennessee’de bulunan Vanderbilt Üniversitesi’nde vazifeli bir nörobilimci olan Dr. Matthew Schrag tarafından ortaya atıldı.
Deneysel bir Alzheimer ilacı üzerinde çalışmakta olan Schrag, datalarda kimi anomaliler keşfetti. Bu keşfini yazdığı bir ihbar raporuyla ABD Ulusal Sıhhat Enstitüleri’ne (NIH) bildiren Schrag, araştırmanın, “tüm araştırma alanını yanlış yönlendirme potansiyeli bulunduğu” noktasına vurgu yaptı.
İddiaları bağımsız uzmanlarla birlikte tekrar pahalandıran Science mecmuası de kendi soruşturmasının “Schrag’ın kuşkularını çok güçlü bir biçimde desteklediğini” açıkladı.
Minnesota Üniversitesi’ndeki uzmanlar araştırmalarının gerisinde duruyor. Fakat tekrar de NIH tezleri gündemine aldı. NIH’in de araştırma datalarının kuşkulu olduğunu kabul etmesi durumunda bahis ABD Araştırma Güvenilirliği Dairesi’ne sevk edilecek.
Diğer yandan Nature mecmuası de bir soruşturma başlattı ve 2006’da yayımlanan makalenin açılış sayfasına okurlara hitaben “sonuçlardan faydalanırken önlemli olmaları” uyarısı eklendi.
Schrag’ın ve Science’ın savları kanıtlanırsa, Dr. Andrew Wakefield’ın kızamık-kabakulak-kızamıkçık (KKK) aşılarının otizme yol açtığı tarafındaki yalanlanmış makalesinin 1988’de Lancet’te yayımlanmasından bu yana görülmüş en büyük bilim skandallarından biri yaşanabilir.
KÖKLERİ 1900’LERİN BAŞINA DAYANIYOR
Demans hastalarının beyinlerindeki plaklar birinci defa 1906 yılında Alman psikiyatr Alois Alzheimer tarafından keşfedildi. Akabinde 1984 yılında bu plakların ana ögesinin amiloid beta olduğu bulundu.
Sonraki 20 yıl boyunca beyindeki amiloidi amaç alan yüzlerce çalışma yapıldı fakat hepsi başarısız oldu. Bu da amiloid teorisinin bir kenara bırakılmasıyla sonuçlandı. 2006’da yayımlanan Minnesota Üniversitesi makalesi, bu tabloyu bilakis çevirdi.
O günden bu yana üniversiteler, araştırma kuruluşları ve ilaç şirketleri, beyni amiloidden temizleyecek tedaviler için yüzlerce araştırma ve klinik deneme gerçekleştirdi. Milyarlarca dolara mal olan bu çalışmaların hiçbiri sonuç vermedi.
Harvard Üniversitesi’nden nörolojik hastalıklar uzmanı Prof. Dr. Dennis Selkoe, Science’a yaptığı açıklamada, Minnesota uzmanlarının bulduğu amiloidin hakikaten var olduğuna yönelik delillerin bile “çok küçük olduğunu” belirtti.
Stanford Üniversitesi’nin Nobel ödüllü profesörü Dr. Thomas Sudhof da şunları söyledi:
“En baştaki, en gözle görülen ziyan NIH’in fonlarının ve alanda çalışanların emeklerinin boşa gitmiş olması. Zira beşerler bu sonuçları kendi deneyleri için bir başlangıç noktası olarak kullanıyor.”
Grafik: Harun Elibol
BAŞKA AMİLOİD PROTEİNLERİ DE VAR
Minnesota Üniversitesi’ndeki araştırmacılar ise bulgularını savundu ve amiloidin Alzheimer’da kıymetli bir tetikleyici olduğuna “halen inandıklarını” söz etti.
Merkezi İngiltere’de bulunan Alzheimer Araştırmaları kuruluşunun üst seviye yöneticisi Dr. Sara Imarisio, Telegraph’a yaptığı açıklamada Schrag’ın ve Science’ın bulgularını “Bu suçlamalar ziyadesiyle ciddi” kelamlarıyla kıymetlendirdi ve ekledi:
“Tartışmaya açılan tüm yayımlanmış bulguları görmemiş olsak da bilimde suistimale ait her argümanın soruşturulması ve gerekenin uygun yerlerde yapılması gerekir.
“Araştırmacılar meslektaşlarının bulgularına güvenebilmeli ki demans üzere hastalıklardan etkilenen beşerler ismine ilerleme kaydedebilsinler.”
Amiloid proteinin Alzheimer hastalığının beyindeki gelişimine ait en tesirli teorinin merkezinde yer aldığını da hatırlatan Imarisio, “Ama tartışmaya açılan araştırma spesifik bir amiloid tipine odaklanıyor. Bu suçlamalar, proteinin hastalıktaki rolüne ait onlarca yıllık araştırmayla elde edilen bilgi havuzuna ziyan vermiyor” dedi.
Alzheimer Topluluğu’nun araştırmadan sorumlu yönetici yardımcısı Dr. Richard Oakley de “Demansta beyin hücresi vefatına katkı sağladığını bildiğimiz birçok farklı amiloid tipi var. Şayet buradaki suçlamalar doğruysa kurunun yanında yaşı da yakmamıza gerek yok” diye konuştu.
‘BİLGİLERİN ÇARPITILMIŞ OLMASI ÇALIŞMALARI DERİNDEN ETKİLER’
Konuyla ilgili görüşlerine başvurduğumuz Nöroloji Uzmanı Doç. Dr. Hatice Köse Özlece de “Bilgilerin çarpıtılmış olma ihtimali, hastalığın tedavisi üzerindeki çalışmaları derinden etkileyebilir” dedi ve şu ayrıntıların altını çizdi:
— Araştırma kurumları, ilaç şirketleri beyni amiloidden arındırmak ve tedavileri denemek için bugüne kadar milyarlarca dolar harcadı. Lakin hiçbiri hastalığın tedavisinde kesin tahlil olmadı. Hasebiyle bu teori, Minnesota makalesi 2006’da yayınlanana kadar büyük ölçüde terk edilmişti. Ancak son artık görülen o ki son tezler ile işler biraz daha karmaşık bir hal aldı.
— Aslında amiloidler bedende doğal olarak bulunan ve üretilen protein parçacıklar. Amiloid beta ise amiloid plaklarının temel bileşeni olarak Alzheimer hastalığında çok kıymetli rol oynayan bir peptit. Bilinmeyen bir sebeple amiloid beta parçacıkları nöronlar ortası alanda birikmeye başlar. Beta amiloidler çok yapışkan olduğu için birbirlerine ve nöronlar ortasındaki yapılarla birleşerek amiloid plakları oluşturur.
— Bilhassa küçük yapıdaki plaklar iki nöron ortasında bilgi alışverişinin yapıldığı bölgelerde birikerek irtibatı pürüzler. Ayrıyeten bu plakların varlığı inflamatuar hücreleri o bölgeye çekerek beyinde kronik, yavaş gidişli ve sinsi bir inflamasyona sebep olur. İşte bu kronik ve ilerleyici değişimler Alzheimer ile ilişkilendiriliyordu. Lakin her şey değişti gibi…
‘BU SAVLAR ALZHEIMER İLE İLGİLİ TÜM BİLGİLERİ TEHLİKEYE ATMIYOR’
Bununla birlikte sorgulanan araştırmanın, çok spesifik bir amiloid tipine odaklandığının ve Alzheimer ile ilgili tüm bilgileri tehlikeye atmadığının da altını çizen Özlece şöyle devam etti:
— Alzheimer hastalığının patofizyolojisinin aydınlatılması, yeni tedavi stratejilerinin gelişmesi için kritik kıymete sahip. Şimdi kesin bir tedavisi olmayan, hayat müddetinin uzamasıyla ileri yaştaki birçok insanı etkileyen hatta ölümlere yol açan bir hastalıktan bahsediyoruz. Bu kadar yaygın bir hastalığın tedaviler alanında yol alınması tüm dünya için önemli bir muhtaçlık.
— Her ne kadar bilgiler şaibeli olsa da bu alanda hâlâ ağır çalışmalar devam ediyor. Amiloid proteini, Alzheimer hastalığının beyinde nasıl geliştiğine dair en tesirli teorinin merkezinde yer alır. Lakin sorgulanan araştırma, çok spesifik bir amiloid tipine odaklanıyor ve bu tezler, bu proteinin hastalıktaki rolüne dair onlarca yıllık araştırmalar sırasında elde edilen bilgilerin büyük çoğunluğunu tehlikeye atmıyor. Bu nedenle araştırmaların devamı ve yaygınlaştırılması gerekiyor.
Fotoğraflar: Alamy ve Twitter