Altılı masanın aylardır üzerinde çalıştığı “güçlendirilmiş parlamenter sistem anayasa önerisi” bugün yapılan lansmanla kamuoyuna açıklandı.
Yeni sistemin en büyük vaadi, “Cumhurbaşkanımızın talimatıyla” tabirinin tarih olması. Tanıtım toplantısında “ucube” olarak nitelendirilen Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi yerine, parlamenter sisteme yenilikçi adımlarla geri dönülmesi. Getirilen teklifleri, cumhurbaşkanının evvelden olduğu üzere 7 yıllığına ve bir kere seçilmesi, partili değil bağımsız olması, başbakan ve bakanlar şurası sisteminin geri getirilmesi ve parlamentonun güçlendirilmesi olarak özetlemek mümkün. Lakin 84 unsurluk değişiklik önerisi bundan çok daha ayrıntılı.
Altı partinin önderleri, güçlendirilmiş parlamenter sistem mutabakat metnine imza koydukları 28 Şubat’taki toplantının akabinde bugün tekrar Bilkent Otel’de yapılan lansmanda buluştu.
Şubattaki toplantıdan farklı olarak, salona sivil toplum örgütleri ve kanaat liderleri çağrılmadı. Bir kısmı hükümete yakın medyada çalışan yaklaşık 200 gazeteci davetliler ortasındaydı. Altı partinin her birine 50 kontenjan ayrılmıştı. Altı partiden 300 isim salonu doldurmuştu.
Bağlayıcı ikinci imza
“Şimdi demokrasi zamanı” başlığıyla yapılan lansmanda, Şubat ayında olduğu üzere genel lider yardımcıları sunum yaptı. Önderler konuşma yapmadan, hazırlanan anayasa teklifine partileri ismine imza atmakla yetindi. Altı önder salona birlikte girip, birlikte ayrıldı.
Şubat ayından sonra 28 Kasım mutabakatı ile altı önder, altılı masaya kendilerini biraz daha bağlamış oldu.
Devlet farklı iktidar ayrı
Lansman görüntüsünde, başkanlık sistemi eleştirilirken, “Devlet başka, iktidar ayrıdır”, “Kişileri değil hukuku baş üstünde taşırız”, “Bir kişinin yanlışlarını hepimiz çekmeyiz”, “Biriz lakin bir bireyden ibaret değiliz”, “Ortak akıl zamanı” sözleri dikkat cazipti.
Seçimden sonra TBMM’ye
Altı partinin ortak akılla ve mutlak mutabakatla anayasa önerisi hazırlamasının cumhuriyet tarihinde örneği yok. Altılı masa, bütün bir anayasa değişikliği yerine 84 unsurluk bir değişiklik önerisi hazırlanmasını ise “Parlamenter sisteme geçilmesi acil bir muhtaçlık, evvel bunu başarmalıyız” diye açıklıyor.
Parti kurmayları bütünsel bir anayasa değişikliğine de karşı olmadıklarının altını çiziyor. Buna karşılık, 84 unsurluk anayasa teklifinin, seçimden sonra kurulacak parlamentoya çabucak sunulacağı belirtiliyor.
Otoriter, ucube sistem
Altı parti ismine sunum yapan her genel lider yardımcısı, sistemi eleştirirken, “otoriter, baskıcı, ucube” tabirlerini kullandı.
Yeni anayasa önerisi ise “demokratik, çoğulcu, sivil” olarak tanımlandı.
Tartışma yaratacak unsurlar “gündem dışı”
Anayasa önerisi tam mutabakatla hazırlandı lakin bu mutabakatı bozabilme ihtimali olan hususların teklif dışında kalması da dikkati çekti.
Parti kapatılmasının zorlaştırılması, kapatma davalarının Meclis kararıyla açıklanması, mahallî idarelerin güçlendirilmesi, kayyım uygulamalarına son verilmesi üzere masada olmayan HDP’yi keyifli edebilecek hususlar anayasa teklifinde yer alıyor. Fakat HDP’nin üzerinde durduğu, vatandaşlık tarifi, ana lisanda eğitim üzere tartışılacak düzenlemeler teklifte yok.
Anayasa 14 detayı
Mevcut anayasaya nazaran seçimden evvel terör ve anayasal bir hata işleyen ismin yargılaması, milletvekili seçilse bile devam ediyor. Teklifte bu istisna kaldırılıyor ve tüm davaların vekillikle birlikte durdurulması sistemi getiriliyor. Bu durum da bilhassa HDP açısından değerli.
Berberoğlu ve İstanbul Sözleşmesi
Önerinin kimi hususları yaşadıklarımızdan ders çıkartılarak hazırlanmış. Milletvekilliğinin mutlaklaşmış karar nedeniyle düşürülmesinden evvel Anayasa Mahkemesi kararının beklenmesi önerisi, CHP’li Enis Berberoğlu’nun vekilliğinin evvel düşürülüp, AYM kararından sonra yine kazandırılmasından ders alınarak hazırlanmış.
Uluslararası mukavelelerin lakin Meclis kararıyla yürürlükten kaldırılabileceği önerisi de İstanbul Sözleşmesi’nin Cumhurbaşkanı’nın imzasıyla yürürlükten kaldırılmasından ders alındığını gösteriyor.
Kadına şiddet seçilmeye engel
Diğer teklifler özetle şöyle:
- Seçim barajı yüzde 3’e düşecek.
- Diasporadaki 6 milyon vatandaşın direkt temsili sağlanacak. Türkiye milletvekilliği sistemi.
- Dokunulmazlıklar kolay çoğunlukla değil, TBMM üye tam sayısının salt çoğunluğu ile kaldırılacak.
- Kadına yönelik şiddet, istismar üzere kabahatleri ve yolsuzluk cürümlerini işleyenler, affa uğramış olsalar bile milletvekili adayı olamayacak.
- Milletvekilliğinin kesin karar nedeniyle düşmesi, Anayasa Mahkemesi’nin ferdi müracaat sonucu açıklanana kadar bekletilecek.
- Uluslararası mutabakatlardan geri çekilme lakin Meclis kararı ile mümkün olacak.
- Bakanlar Heyeti, yetki kanuna dayanması, temel hak ve hürriyetlerle ilgili düzenleme içermemesi kaydıyla KHK çıkartabilecek.
- Bakanlıklar ve kamu hükmî kişilikleri KHK ile kurulup kaldırılamayacak.
- Cumhurbaşkanı kanunları veto edemeyecek, yalnızca bir kere Meclis’e geri gönderebilecek. Geri gönderilen kanun kolay çoğunlukla kabul edilebilecek.
- Meclis’in kontrol yetkisi artacak.
- Hükümet, başbakan ve bakanlar hakkında gensoru verilebilecek.
- Bakanlar Konseyi aleyhine verilen güvensizlik önergelerine yeni Başbakanın isminin eklenmesi zarurî olacak. Yeni hükümet kurulmadan eskisi düşürülemeyecek.
- Başbakan ve bakanların misyonlarıyla ilgili hatalarından ötürü hesap vermeleri hedefiyle meclis soruşturması prosedürü değişecek.
- Başbakan ve bakanlar hakkında vazifesine ait kabahat işlediği argümanıyla soruşturma önergesi verilebilmesi için gerekli çoğunluk indirilecek.
20 gün gündem muhalefetin
- Bir yasama yılında en az 20 gün gündemi muhalefet tarafından belirlenen genel görüşme açılacak.
- TBMM’nin kontrol araçlarından meclis araştırmasını ‘herkesin Meclis Araştırma Komitesinin davetine uymak zorunda olduğu’ sözü eklenecek.
- Bütçe üretiminden bütünüyle Meclis sorumlu olacak. Meclis’in bütçe hakkı, Meclis’in devredilemez bir yetki olarak düzenlenecek.
- Meclis bünyesinde Kesin Hesap Komitesi kurulacak. Kurulunun lideri ana muhalefet partisinden bir isim olacak.
Cumhurbaşkanı tarafsız olacak, 7 yıllığına seçilecek
- Cumhurbaşkanları bir periyot ve 7 yıl için seçilecek.
- Seçilen kişinin varsa partisiyle ilişiği kesilecek.
- Bakanlara Büyük Divan’da aklanma hakkı getirilecek.
- Başbakanlık ve Bakanlar Şurası sistemi geri gelecek.
- Cumhurbaşkanı, en çok milletvekiline sahip olan partiye hükümeti kurma misyonu verecek.
- Bakanlar, başbakan tarafından, TBMM üyeleri ortasından yahut muhtaçlık halinde milletvekilli seçilme yeterliğine sahip olan Türk vatandaşları ortasından seçilecek,
- Başbakan ve Bakanlar kişisel ve kolektif olarak Meclise karşı sorumlu olacak,
- Bakanlar yahut hükümet hakkında gensoru verilebilecek,
- Başbakan ve Bakanlara haklarındaki tezler ile ilgili Meclis Soruşturması açılabilecek,
- Meclisin sevk kararı vermesi halinde ilgililer Şanlı Divanda yargılanabilecek,
- Hükümetin kuruluşu kolay çoğunluk, düşürülmesi ise salt çoğunluk ile gerçekleşecek ve hükümet krizlerini önlemek için yapan güvensizlik oyu aranacak. Yani yeni hükümet üzerinde uzlaşma sağlanmadan mevcut hükümet düşürülemeyecek, mevcut hükümet düştüğü anda yeni Başbakan vazifesine başlamış olacak.
- OHAL, lakin Cumhurbaşkanı’nın başkanlık ettiği Bakanlar Heyeti toplantısında ilan edilebilecek. Mühleti kısalacak.
- OHAL devrinde KHK çıkartma yetkisi olmayacak.
- Hakimler ve savcılara coğrafik teminat verilecek.
- Hakimler ve Savcılar şurası ikiye ayrılacak. Üyeleri TBMM seçecek. Kararları yargı kontrolüne tabi olacak.
AYM’nin yapısı değişiyor
- Türkiye Barolar Birliği’ne özerk statü sağlanacak.
- Anayasa Mahkemesi’nin üye yapısı ve çalışma yolu yine düzenlenecek. Üye sayısı 22’ye çıkacak. Mahkeme dört daire ve bir genel heyet formunda çalışacak.
- AYM, anayasaya uygunluk kontrolü yaparken milletlerarası mutabakatlara uygunluğu da denetlemek zorunda olacak.
- Anayasa Mahkemesi’ne yasama, yürütme ve yargı organlarının birbirlerinin alanına müdahale eden süreçleri nedeniyle yapılacak müracaatları da inceleme ve karara bağlama yetkisi tanınacak.
- Yüksek Seçim Konseyi iki daire ve bir genel heyet halinde çalışacak. Kararları AYM’ye taşınabilecek.
- Devlete insan hakları ihlallerini tedbire yükümlülüğü getirilecek.
- Hiç kimsenin niyetlerinden dolayı ayrımcılığa tabi tutulamayacağı anayasal prensip haline gelecek.
- Basın hürriyetinin sağlanması ödevi devlete verilecek.
- Toplumun haber alma hakkını muhafaza ve kamuoyunun serbestçe oluşmasını sağlama gayesiyle bireyler ve siyasi partilerin kamu hükmî bireylerinin elindeki kitle haberleşme ve yayım araçlarından hakkaniyet ve adalet prensibine uygun olarak yararlanma hakkına sahip olduğu anayasal prensip haline getirilecek.
- Sağlık, etraf hakkı, hayvan hakları anayasada düzenlenecek.
Yüzde bir alana mali yardım
- Genel seçimde yüzde teğin üzerinde oy alan partilere devlet mali yardım yapacak. Toplam yardımın dörtte biri partiler ortasında eşit olarak dağıtılacak, geri kalan fiyat ise partilerin elde ettikleri oy oranına nazaran paylaştırılacak.
Kapatma davası Meclis müsaadesiyle açılacak
- Parti kapatma davası açılabilmesi Meclis müsaadesine tabi olacak.
- Kapatma kararının lakin odak olma halinde verilebileceği daha yalın olarak düzenlenip odak olma tarifine ağır, daima ve demokratik tertibe önemli tehlike oluşturacak bir formda kavramları eklenecek.
- Yasama sorumsuzluğu kapsamında kullanılan oy, kelam ve fikir açıklamaları odak olmanın tespitinde gözetilemeyecek.
- Kamu Denetçiliği Kurumu, resen inceleme yapabilecek. Başdenetçinin seçilme adabı değişecek.
Kayyıma son
- Yerel idarelerin yetki ve sorumluluğu artacak.
- İçişleri Bakanı’nın mahallî idarelere kayyım ataması uygulaması son bulacak.
- Geçici olarak vazifeden uzaklaştırmaya ait önlem kararları kamu faydası bulunması koşuluyla İçişleri Bakanının talebi üzerine Danıştay tarafından bir ay mühlet ile verilebilecek. Bu karar ayda bir ve en fazla 6 ay uzatılabilecek.
YÖK kalkacak
- YÖK kalkacak, yerine yetkileri uyum vazifesi ile sonlandırılmış, üyelerinin ise demokratik meşruiyet aslına dayanılarak seçildiği üniversiteler ortası bir şura tesis edilecek.
- RTÜK’ün yapısı değişecek.
Cumhurbaşkanı’nın yetkilerinden seçim barajına: Altılı Masa’nın güçlendirilmiş parlamenter sistem anayasa değişikliği önerisi açıklandı
İşte Altılı Masa’nın 84 hususta değişiklik öngören Anayasa teklifi ve ‘gerekçe’ metni
Altılı Masa’nın anayasa değişikliği teklifi tanıtım toplantısından kareler