‘Ağaçlar Aşağı Kalkar’ kitabı ‘Ben Birtakım Geceleri’ ve ‘Seni Sevmemin 16 Nedeni’ olarak ikiye ayrılsa da kitabı biçem bakımından üç kısma bölmek mümkün. Birincisi kitabın neredeyse yarısında yer alan şiirler, ikincisi ‘İz Şoför Muzaffer’e Ağıt’ ile ‘Biz Dört Kişi Toplandık’, üçüncüsü ‘Seni Sevmemin 16 Nedeni’. Birinci kısımdaki şiirlere baktığımız vakit genel manada bir huzursuzluk sezmekteyiz. Bu huzursuzluğun asli yeri da kent. Kent birçok kavramın antitezi olarak karşımıza çıkmakta zira kirli, kalabalık ve tekinsiz.
Ağaçlar Aşağı Kalkar, Altay Öktem, Yitik Ülke Yayınları, 70s., 2022. Öyle ki şiir yazmayı dahi engelleyen bir faile dönüşmekte kent. Mevti dahi bir çöp bidonuna indirgiyor. Bununla birlikte kentin karşısında nostalji, aşk ve direniş durmakta. Kalp desenleri çizilmek istenen pişmaniye kutusu, bir elinde çapası öbür elinde prostatı olan dede, balkonda kurutulan turşular, yaprak sarması, çiçek isimleri, patika, samanlık, başak, geyiğe sisli geceler, toprak, üçlü kanepe, karyola, çocukluk, üzere ögeler köy ve kasaba nostaljisinin omurgası. Lakin bu nostalji sıradan bir hasretten ibaret değil farklı katmanlarla iç içe, mesela aile.
İKİ BÜKLÜM HALK
‘Dün Babam Öldü’ şiirinde baba-oğul alakası irdelense de ailenin yer aldığı şiirlerde genel manada anne ön plana çıkmakta. Lakin anne de daha geniş bir boyuta eviriliyor, kadim toprağın bir kesimi üzere görülüyor. Gerçekten kadim toprak da anaç olarak nitelenmekte. Aşk temasında dahi “kendimizi en annesiz yerimizden öpelim mesela” diyor şair. Kısaca, anne temasını genişletmekte. Bununla birlikte nostalji bir jenerasyonun yanık izi imgesiyle harmanlanıyor. Bütünsel olarak bakıldığında da tüm veçheleriyle halk görülmekte. Taşın, suyun, toprağın kadim bilgisinin, kadim hafızasının en yakınında olan “iki büklüm halk” ayaklanmaya geç kaldığı için nizam bozuk kalıyor. Şair, geçmişi “evham” olarak özetliyor. Bu evhamla birlikte siyasi tenkit de kol kola gitmekte. Siyasi eleştiriyi olabilecek en şiirsel halde sunmakta Öktem. O denli ki Siyasal İslam’ı en imgesel biçimde gaye tahtasına koymuş: “taşla taharetlenenler devletlu çünkü” İlaveten, din teması da farklı biçimlerde yer almakta. Bazen şiiri güçlendirmek için referans biçiminde yer alırken bazen ironiyi pekiştirmek için kullanılıyor.
‘ALLAH GÜNAH YAZARKEN BİZ KALEMİ TUTUYORDUK’
Bazen de bireyin iç dünyasındaki çatışmadan hareketle direniş hareketiyle cem oluyor. Fatıma’nın eli, Sultan Süleyman, Yehuda, Lût, Ebabil, Allah üzere direkt dini referanslar ile avret, taharet üzere dini tabirler yer almakta. Terim kullanmayı seven bir şair Öktem: magma, pelvik çukur, Muson, alüvyon, gezegen, organel, zar, pul, eksüda vb. üzere. Din temasına örnek vermek gerekirse, “allah günah yazarken kalemi tutuyorduk” formunda ironiyi güçlendirirken cenaze namazında imamı âlâ bilmediğini söyleyen özne de genç yaşta ruhban sınıfıyla somutlaşan dini otoriteye direnmekte, başkaldırmakta.
OKÇUYA OK ATAN ŞAİR
Öte yandan kitaba ismini veren şiirdeki “hepimiz hatalıyız günün şiddetini / tercih ettik diye gecenin sessizliğine” mısraları da geçmişi kasaba, bugünü kent olan aydın ihtimamın kendini sorgulaması olarak okunabilir. Lakin, bütün bunların yanında Öktem’in yazın kudreti insanlara bin yıllardır ok atan Eros’u avlamasında. Diğer bir sözle okçuya ok atmış şair! Dikkâtli okur, Öktem’in her şiirinde aşk ve sevginin yer aldığını görecektir. Daha dikkatli okur ise bunların lalettayin bir biçimde şiirlere yedirilmediğini görür. Mevcut bozuk nizamın, bozuk siyasi tablonun karşısına aşk siyasetini koyar şair. Byung Chul Han’a nazaran günümüzde neoliberalizme evrilen kapitalist izleğin asli emeli Eros’u yok etmek, yerine İlah aşkını Agape’yi koymaktır ki birey yok olsun, birey yok olunca da halk. ‘Eros’un Istırabı’ isimli ince lakin kıymette ağır kitabında Eros’un eksikliğini her alanda ele alır Han. Hasebiyle düşünüldüğünden daha geniş bir mevzu olmakla birlikte şu alıntı Öktem şiirine denk düşmekte üzere:
“Eros dilekle (epithymia) karıştırılmamalıdır. Hem dileğin hem de thymos’un üzerinde durur. Thymos’u hoş edimlere teşvik eder. Thymos, Eros’la siyasetin birbirine temas edebileceği noktada bulunur. Lakin yalnızca thymos’tan değil Eros’tan da mahrum olan günümüz siyaseti, salt çalışmaya dönüşerek körelmiştir. Neoliberalizm, özellikle Eros’u cinsellik ve pornografiyle ikame ederek toplumun genel olarak siyaset dışı kalmasını sağlar. Epithymia’yı temel alır. Yalıtılmış performans öznelerinden oluşan bir yorgunluk toplumunda thymos da bütünüyle dumura uğrar. Ortak bir aksiyon, bir Bizimkânsızlaşır.” (s.48, Metis Yayınları, 2019)
SİYASET, TEKİNSİZLİK, HUZURSUZLUK
Aynı sayfanın sonunda Eros’un siyasal ayaklanmalar için güç kaynağı oluşturduğunu da belirtir filozof. Öktem şiirini Eros’un felsefi açımlamalarından hareketle okumanın okura sonsuz kapı açacağını düşünmekteyim. Yeniden bu pencereden bakarsak değerli bir noktaya daha temas edilebilir: Öktem bugünün şairidir. Siyasetle, tekinsizlikle, huzursuzlukla, kısaca Öktem ile birebir veyahut misal temalara dokunan birçok şair bugünün ideolojisine, bugünün siyasetine ne derece yakındır? Bu bağlamda, eski nesil şairleri ortasında yer alsa da genç jenerasyondur Öktem. Metin merkezli okumada, şairin kalemi yenisi takip eden, farklı kuramları okuyan, araştıran, ezber bozan gençlere de hitap etmektedir.
‘İz Şoför Muzaffer’e Ağıt’ ve ‘Biz Dört Kişi Toplandık’ şiirlerine gelirsek, ikisi de tahkiyeli-şiir olarak kabul edilebilir. Otun bokun izini süren Muzaffer’in toplum içindeki varoluşuna dair bu şiir öznel bir yorum yapmak gerekirse bana en çok haz veren metin:
“diyelim tarihini bir tasa doldurduk istanbul’un
sonra boşalttık diyelim sarayburnu’ndan aşağı
o tasın tabanındaki tortuydu muzaffer”
İkinci tahkiyeli şiir de hayattaki üç çeşit insanı din-felsefe ekseninde bahis edinmekte. Son olarak, “Seni Sevmemin 16 Nedeni”nin de ironi ve deneyselin harmanlandığı bir metin olduğunu belirtmeli:
“bir kulübe bulduysan dua et buna;
ermenice arapça ya da pes de sadece
sırtın kavisli bir yol; hiçbir yere çıkmayan
duruşun kabir azmi, bakışın bir fincan köpüklü kahve”