Yunus Ülger
Almanya’nın bir numaralı hazır yiyeceği döner hakkında kitap yazan gazeteci ve toplumbilimci Eberhard Seidel, ekmek ortası dönerin 1970’li yılların başlarında Almanya’da icat edildiği savını dayanaklar. Ona nazaran Berlin’de icat edilmesi tesadüf değildir, zira Berlin fakir ve çok kültürlü bir kenttir, bunlar da hayli hesaplı ekmek ortası dönerin icadı için çok elverişli şartlardır.
Dönerin, “Made in Germany” olduğu savı her ne kadar tam kanıtlanmamış olsa da hesaplı ve doyurucu olduğu bir gerçek. Artık bu cümleyi bundan sonra, “Dönerin hesaplı olduğu bir gerçekti” olarak kuracak üzereyiz. Korona salgını, akabinde Rusya’nın Ukrayna’ya atağıyla yükselen enflasyon sebebiyle dönerin fiyatı son bir yıl içinde neredeyse ikiye katlandı. Yıllardır 3,5 euroya satılan ekmek ortası döner, şimdilerde 6 euroya kadar yükseldi. Enflasyonun yükselmeye devam etmesi halinde fiyatın daha da yükselmesi bekleniyor.
‘FİYATIN 7,50 EURO OLMASI GEREK’
Dönerin başşehri Berlin’de bulunan Avrupa Döner Üreticileri Birliği (ATDİD), artan maliyetleri karşılamak için ekmek ortası dönerin aslında 7,5 euroya satılması gerektiğini söylüyor. Birlik Lideri Gürsel Ülber, Alman Haber Ajansına (DPA) yaptığı açıklamada, döner büfeleri ve restoranların sıkı rekabet sebebiyle artan maliyeti tüketiciye aktaramadıklarını belirtti. Ona nazaran bu sebeple önümüzdeki aylarda döner büfelerinde iflaslar başlayacak.
Ruhr Bölgesindeki Bochum kentinde restoran işleten Ahmet Kılınç (43), daima artan maliyetler sebebiyle her üç ayda fiyat artırmak zorunda kaldıklarını söyledi. “Bu yüzden müşteriden utanıyoruz” diyen Kılınç, güç ve besinde katma kıymet vergisinin müddetli olarak kaldırılmasını istiyor.
Kılınç’ın anlattığına nazaran kilosu 45 cent olan un 1,10 euroya, bir kilo dana eti 6,40 eurodan 8 euroya, patates kızartma yağının 10 kilosu 12 eurodan 30 euroya kadar yükseldi. Kılınç, zerzevat fiyatlarının da oldukça arttığını hatırlatıyor. Ekmek ortası döner, Türkiye’de olduğu üzere yalnızca soğan, marul ve maydonoz ile değil, çok varlıklı zerzevat katkısı ile satılıyor.
GIDADA HİÇ BU KADAR ARTIŞ OLMAMIŞTI
Almanya Tüketicileri Muhafaza Birliği, Almanya’da şimdiye kadar besin eserlerinde fiyatların hiç bu kadar yükselmediğini bildirdi. Birliğin açıklamasına nazaran 2000 ile 2009 yılları ortasında besin eserlerinde yıllık fiyat artışı yüzde 1,5’in altında kaldı.
Ne var ki, haziran 2021 ile haziran 2022 ortasında artış yüzde 12,7’ye yükseldi. Son 20 yılda besin eserlerinde fiyat artışı öteki ürünlerdan daha az olmuştu. Şirketlerin enflasyonu fırsat bilip fiyatları aşırıca artırdığından kuşku eden birlik, hükümeti ve kartel dairelerini kontrole çağırdı.
DÖNER EN ÇOK YENEN HAZIR YİYECEKLERDEN
Ekmek ortası döner, Türkiye’de olduğu üzere Almanya’da da en çok yenen hazır yiyecekler ortasında yer alıyor. Avrupa Döner Üreticileri Birliği’nin bilgilerine nazaran günde 600 ton döner satılıyor.
Sektörde 60 bin dolayında kişinin çalıştığı, cirosunun da en son bilgilere nazaran 4 milyar euroya ulaştığı varsayım ediliyor. Yalnızca Berlin’de 1.600 döner büfesi bulunuyor. Berlin RBB radyosunun hesaplamasına nazaran Almanya’da günde 3 milyon ekmek ortası döner satılıyor, bu dakikada 2 bin dönere karşılık geliyor.
‘ELON MUSK DA DÖNER SEVİYOR’
Ekmek ortası döner, artık yalnızca bir köşe başındaki küçük bir döner büfesinde satılmıyor. Lüks restoranlarda, lüks otellerde de döneri bulmanız mümkün. Almanya’nın en lüks otellerinden Berlin’deki Adlon Oteli, 2018’in ağustos ayından bu yana “Türk Klasiği” ismiyle ağır müşterilerine 26 euro karşılığında ekmek ortası döner sunuyor. Avrupa pazarı için Almanya’da birinci elektrikli otomobil fabrikasını Berlin’de kuran Tesla’nın şefi Elon Musk, 2020’de temel atma merasiminde, “Almanya’da en çok sevdiğiniz yemek nedir?” sorusuna, “Döner kebap” karşılığını vermişti. Afganistan’da misyonlu bir Alman askeri de en çok döneri özlediğini söylemişti.