Yunus Ülger
ALMANYA – Gençler bir yana, yaşı yarım yüzyılı aşanlar için de telgraf unutulmaya yüz tutmuş bir söz olsa gerek. Meğer telgraf, “Telgrafın tellerine kuşlar mı konar?” diye başlayan ünlü müziğe mevzu olacak kadar hayatımıza girmişti. Almanya’da da ülkenin tanınmış müzikçisi 80 yaşındaki Reinhard Mey, “Ankomme, Freitag den 13 (Cuma, 13’ünde geliyorum)” müziğinde telgrafı bahis etmişti. Telgraf, bir vakitlerin en süratli haberleşme aracıydı. Biz de vefat döşeğinde yatan dedemin durumunu, Almanya’da çalışan babama, “Baban hasta, çabuk gel” diye yıldırım telgrafla haber vermiştik. Süratte telgrafın kat kat önünde olan yeni bağlantı araçları hayatımıza çok süratli girdi, bakalım müziklere, türkülere ne vakit girecek, ya da girebilecek mi?
Alman Postası, hayatımızdan tümüyle çıkan telgraf hizmetini, kısa bir basın duyurusuyla 31.12.2022 prestijiyle kaldırdığını bildirdi, sebep olarak ‘talebin neredeyse sıfıra düşmesini’ gösterdi. 1870 yılında telgrafı başlatan Alman Postası, dünyada hala telgraf hizmeti sunan birkaç posta kuruluşundan biriydi. Konutlarda telefonun yaygın olmadığı 20’nci yüzyılın ortalarına kadar en süratli haberleşme aracı olan telgraf, böylelikle Almanya’da da tarihe karıştı. Alman Postası’nın bilgilerine nazaran 1978’de 13 milyon adet ile telgraf en yüksek seviyesine ulaşmıştı. 1990’da 1,7 milyon, 2000’de 70 bin telgraf gönderilirken, 2011’de ülke dışına hiç telgraf gönderilmedi. Son yıllarda ise yalnızca şirketler, kutlama emeliyle özel müşterilerine telgraf gönderiyordu. Talebin azalmasıyla ilgili olsa gerek, fiyatı da epey artmıştı. Alman Postası, 160 harf ve işarete kadar 12, 480 harf ve işarete kadar 17, ‘süslü’ telgraflar için de 22 euro alıyordu.
TELGRAFIN MUCİDİ SAMUEL MORSE
Avrupa’da Almanya, Fransa ve Avusturya’da telgraf geliştiren mucitler olsa da kullanışlı olan ve yaygınlaşan telgraf, 1837’de Amerikalı Samuel Morse tarafından geliştirildi. Onun geliştirdiği telgraf için kullanılan Mors Alfabesi de ismini kendisinin soyadından alır. Birinci telgraf haberleşmesi de 1844 yılında Washington ile Baltimore ortasında gerçekleşmiştir. 1858 yılında ABD ile İngiltere ortasında okyanus altında telgraf için sınır döşenmiş, bu o vakit haberleşmede bir ‘devrim’ olarak nitelenmişti. Mektupların ulaşması günler, haftalar sürerken, telgraf birkaç saat içinde alıcısına ulaşıyordu.
TELGRAF OSMANLI İMPARATORLUĞU’NA ÇABUK GELDİ
Telgraf Osmanlı İmpatorluğu’na epeyce çabuk, neredeyse Avrupa ve Amerika ile eşzamanlı olarak geldi. Samuel Morse, 1847 yılında Beylerbeyi Sarayı’nda Padişah Abdülmecit’e telgraf hakkında günümüz tabiriyle bir sunum yaptı. Abdülmecit, bu süratli haberleşme aracını çok beğendi ve Morse’u bir madalya ile ödüllendirdi. Osmanlı İmparatorluğu’nda birinci telgraf sınırı 1855 yılında İstanbul-Edirne-Şumnu ortasında kuruldu ve Kırım Savaşı’nda kullanıldu. Günümüzde ise PTT e-telgraf ismiyle telgraf hizmeti veriyor lakin bu isminden da anlaşılacağı üzere klasik bir telgraf hizmeti değil.