Dünya Sıhhat Örgütü’ne nazaran; alkol almak için kuvvetli bir istek olması, alkol alma davranışını denetim edememe, alkol alınamadığında şahısta mahrumluk emarelerinin görülmesi, alkolün bireyde bıraktığı olumlu tesirden kaynaklanan alkole daha fazla gereksinim duyma hissi, alkolden ziyan görmesine karşın kişinin alkol kullanımından vazgeçememesi ölçütlerinden en az üçüne son bir yılda sahip olan birey alkol bağımlısı olarak tanımlanmaktadır.
20-35 yaş ortası alkol kullanımı ağır olmakta; alkol bağımlılığı içinse genelleme yapılamamakla birlikte 5-10 sene üzere bir müddet tertipli alkol tüketiyor olmak gerekmektedir. Alkol tüketmenin ekonomik olarak verdiği ziyandan her statüdeki insan etkilenmektedir.
Amerika’da yapılan araştırmalarda alkol tüketimi çeşitli nitelikler bakımdan incelenmiş ve bu araştırmaların sonuçları şöyle tabir edilmiştir; ırk ve etnik kökene nazaran en süratli alkol tüketim oranı beyaz ırka aittir (%56), ağır içicilerde ise etnik köken ve ırksal olarak değişiklik görülmemektedir. Cinsiyet olarak bakıldığında erkeklerde dipsomanik içme (%23- %8.5) ile ağır içici olma (%9.4- %2) oranları bayanlara göre daha yüksektir. Eğitim durumuna nazaran bakıldığında eğitim düzeyi arttıkça alkol kullanım oranı da artış göstermektedir. Oranlara bakıldığında üniversite eğitimi alanların %70’i, daha alt düzeyde eğitim alanlarınsa %40’ı alkol tüketmektedir.
Ülkemizde alkol tüketimine bakıldığında, alkol kullanım bozukluğu sebebiyle tedavi kurumlarına yapılan müracaatlarda görülen artış, alkol içmeye başlama yaşındaki düşüş ve tüketilen alkol ölçüsündeki artış sorunun boyutunun giderek arttığını göstermektedir.
Yapılan çalışmalar genetik faktörlerin ekili olduğunu ortaya koymuştur. Tek yumurta ikizleri ve evlat edinilen şahıslar üzerinde yapılan çalışmalarda genetik yakınlık gösterilmiştir. 1. derece yakını alkol bağımlısı olan şahıslarda risk 4 kat daha fazladır. Dikkat eksikliği ile hiperaktivite, davranış bozukluklarından birine veya ikisine sahip olan çocukta ileride alkole bağlı bozukluk tehlikesinin fazla olduğu; antisosyal kişilik vb. bozuklukların da bireyi alkolle alakalı bozukluklara yatkınlaştırdığı görülmektedir.
Sosyal ve kültürel faktörlerin yanı sıra ailedeki bireylerin alkol tüketme alışkanlığı da çocuğun alkol kullanma davranışına tesir etmektedir. Alkol bağımlısı akrabaların fazlalığı bireyde de alkole ait meselelerin fazla olmasını beraberinde getirmektedir. Akrabalık münasebetleri ve bağımlılık boyutu ortasındaki alakanın araştırılması hala devam etmektedir.
Kimi toplumsal alanlar da bireyin alkol tüketimini arttırıcı rol oynamaktadır. Toplumsal olarak beklentinin bu istikamette olması, ortamda alkol kullanımının olağan karşılanması alkol tüketimini arttırmaktadır. Yakın vakitlerde alkol tüketiminin çok fazla olmasının bünyeye ziyanları konusunda eğitim kurumlarında verilen eğitimler vasıtasıyla alkol tüketiminin azaltılmasına yönelik çalışmalar da yapılmaktadır.
Alkol bağımlılığı, kronik ilerleyici ve hatta ölümcül bir hastalıktır. Bağımlılıkların genelinde olduğu üzere aşağıdaki özelliklere sahiptir.
– Sıklıkla, çok ölçülerde içmek
– Tıbbi, ruhsal ve toplumsal sıkıntılar oluşturmasına karşın içmeye mani olamamak
– İçilen alkole tolerans gelişmesi
– İçilen ölçünün azaltılması ya da büsbütün kesilmesi ile mahrumluk belirtilerinin oluşması.
Alkol bağımlılığı alt tipleri aşağıdaki üzere sınıflandırılmıştır.
Tip-A Alkol Bağımlılığı: Bağımlılığın geç yaşlarda başlangıç gösterdiği, çocukluk çağına ilişkin risk faktörü sayısının az olduğu, alkolle bağlı bozukluk ve görülen psikopatolojinin az olduğu tiptir.
Tip-B Alkol Bağımlılığı: Bağımlılık şiddetinin daha yüksek olduğu, çocukluk çağı risk faktörlerinin daha çok olduğu tiptir. Alkol bağlı bozukluklar erken başladığı üzere daha fazla psikopatoloji vardır. Aile kıssasında alkol berbata kullanımı daha sıktır, birden çok husus kullanımına sık rastlanır, sık alkol tedavisi hikayesi ve çok sayıda gerilim faktörü kelam bahsidir.
Deliryum Tremens;
Alkol çekilme belirtilerinin en ağır olarak görüldüğü durumdur. Alkol kısmını takriben 24 – 48 saat sonra, titreme, istikrar ve dikkatin bozulması, terleme, iştahta azalma ve çarpıntı ile başlar. Hasta giderek şaşkınlaşır, şuuru bulanıklaşır ve duraksamadan ilgisiz bir biçimde konuşmaya başlar. Bu duruma panik, kızgınlık ve saldırganlık eşlik edebilir. İşitsel, görsel ve duysal varsanılar görür, hisseder, duyar ve sara nöbeti geçirebilir. Acil tıbbi bakım sağlanması gereken bu durumda, hasta uzun süren uykudan sonra kendine gelebileceği üzere kalp yetmezliği, iltihaplanmalar, şok, kaza sonucu ölebilir yahut kalıcı beyin hasarı yaşayabilir.
Alkolden kaynaklı bozukluklar birkaç hastalığı kapsayabilmekte; ferdi olgularda psikososyal, kalıtımsal, hareketsel etmenler öteki faktörlerden daha kıymetli olabilmektedir. Bu etmenlerin belirlenmesi, hastalık belirtilerinin kıymetlendirilmesi ile şahsa uygun tedavi seçeneklerinin belirlenerek tedavi planı yapılır. Hasta ve hasta yakınları bu bahiste bilgilendirilir.
Alkol Alkol bağımlılığının tedavisi profesyonel olarak alınacak yardımla mümkündür. Bu yardımın birinci kısmı alkol kullanımının kesilerek ortaya çıkacak mahrumluk belirtileri için uygun tıbbi yardımların yapılması ve ilaç kullanılmasını kapsar. İkinci kısım rehabilitasyon sürecidir. Bireyin yoksunluktan kurtulmasının ardından alkol almadan yaşama adapte olabilmesi için bireye gerekli bilgi ve hünerleri kazanması amaçlanır.
Arınma (detoksifikasyon) süreci ile başlayan tedavi yatarak olabileceği üzere ayaktan takip ile de mümkündür. Tedavi, kişinin toplumsal ve iş hayatını olumsuz etkilememesi için hastaneye yatmadan direkt ayaktan sürdürülebilir. Lakin tedavi birçok kez sonuca ulaştırılamamışsa, hastanın hayatını tehlikeye sokacak mahrumluk halleri mevcutsa, hasta içmeyi sürdürdüğü takdirde hayatını zora sokacak tıbbi haller varsa, ruhsal hastalıklar mevcutsa, kullandığı öteki makus unsurlar varsa, hastaya dayanak olacak kimse yoksa hastanın hastaneye yatırılıp tedavi görmesi gerekmektedir.
Detoksifikasyon, tedavide birinci basamaktır. Tedaviye ahengin sağlanması, güzelleşme motivasyonun korunması ve değişime istekliliğin sürdürülebilir kılınması için Psikoterapi gereklidir. Ferdî ve küme psikoterapileri ile bu süreç desteklenir. Detoksifikasyon, psikoterapi ve ilaç tedavisi alkol bağımlılığı tedavisinde kıymetli yapı taşlarıdır.
*Ögel K. Sigara, Alkol ve Unsur Kullanım Bozuklukları: Teşhis, Tedavi ve Tedbire. Tekrar Yayınları. İstanbul, 2010