BU BAŞLIK “ŞİLİ” OLSUN!
“Yoksullar kendine, ‘parasız sıhhat ve eğitim hakkı tanıyan, dereleri, havayı ve ormanları koruyan, yeraltı kaynakları üzerinde hükümranlık sağlayan, demokrasiyi genişleten, hukuku tarafsızlaştıran, cinsiyet eşitliği sağlayan, çocukları, hayvanları gözeten’ ilerici anayasaya neden ‘hayır’ dedi?”
Soner Yalçın sormuş. Sahi neden?
Bu ülkenin en uç “ilericileri” bile “cahil kalmaya” meyyaldir. Çok severler okumayı sevmediklerini ajite etmeyi, çok severler her şeyi “dünden” bildiklerini beyan etmeyi, çok severler üç kuruşluk teorilerini beş kuruşluk nanemolla sanmayı!
Ol bu nedenle, Şili’den daha güzel bir konuma gelebileceğimizi hayal etmek, heyulanın ruhunu taşlamaktan farksızdır. Bu ülkenin solcusu sağcısı, orta yolcusu acilcisi 1961 Anayasası’nın içini mıncıklaya mıncıklaya “ona buna” peşkeş çekmiştir! Demirel(cisi) “Bize bol geliyor” diye, iki günlük anayasayı sarıp sarmalayıp kundağa yerleştirmek için her yolu dener; solcusu erken öten horoz misali “yetmez” diye sokağa dökülür. Akabinde bodoslama 1980 darbesine toslar ve bu kere de bir öteki darbecinin anayasından kurtulmak için “olmayacak duaya amin” der! “Yetmez lakin evet”e teslim bayrağı çeker. O gün bugündür de iki yakası hiç mi hiçbir ortaya gelmez/getirilemez.
Velhasıl anayasaların kimlerin eliyle, nasıl servis edildiği başka tartışma konusu, o anayasaların içinde pişenleri tartışmak farklı… Şili’de olduğu üzere “çamura yatan” bir “çoğunluk” her vakit ithal ve ihraç edilmiştir/edilir; “çoğunluk” ithal ve ihraç edilmez ise “sandık kumpası” ne güne duruyor ki… Her türlü demokrasinin “küllerinden doğması” artık mümkünler ortasında yer almıyor, ne yazık ki… Aksini tez edenlere global salgınlardan biri de “embesilleşmek/embesilleştirilmek” değil midir diye sorarım…
BU BAŞLIK 78’LİLERİN TRAVMASI OLSUN
Susan Sontag’ı bir de bu türlü okumak… 78’de 78’liler “devrim”le her şeyi çözmeyi (!) hedeflerken Sontag tüberkülozden kansere, AIDS’ten (yaşasaydı eğer) Covit-19’a (!) “metafor olarak hastalığı” irdeliyor, hastalığın arka alanlarını yani ruhsal arazlarını, ruhsal enkazlarını tartışıyormuş…”Bodoslamacılık”tan ne vakit vazgeçeriz, işte o vakit arbedeyi hem teknik hem metaforik hem de gündelik hayatın dönüştürülmesi bağlamında daha verimli hale getirebiliriz.
Ne dedim ben! Kendisinin bile kendisine anlatmakta zorlandığı bir cümle deyin geçin ancak Susan Sontag’ın bulduğunuz her yapıtını okuyun.
Son olarak: 78’liler deyip geçmeyin! Bu ülkenin son “deli dana çırpınışları” onlardan geldi. Sonraki süreçte de çok dağıldılar fakat günü gelince toparlanırlar.
Her taşın altından fırlayan 78’liler, selam olsun size ve saftirikliğinize!… Şimdilerde hafifçe “şeytana papucu aksi giydirecek ataklar çekiyorsanız da biliyorum ki içinizdeki cevher “son jenerasyon insan”dan kalmadır…
SANAT MI HOŞ / HOŞ Mİ SANAT?
“Şairin en büyük avantajı ilgileneceği hoş bir dünyasının olması değil, hem hoşluğun hem de nahoşluğun altındaki şeyi görebilmesidir; yürek derdini, dehşeti ve görkemi görebilmesidir.”
T. S. Eliot “bir zamanlar”ın şairlerinden kelam ediyor elbette. Günümüz dünyasında ne hoşluğun ne de nahoşluğun altındaki şeyi “derinliğine” görebiliyorlar artık. Ne yazık ki dehşetli bir irtifa kaybetti şair/şiir. Güzellikle de çirkinlikle de bağları koptu büyük ölçüde; o denli olunca “altındaki şeyi” görebilme yetisini de büsbütün demeyelim lakin büyük ölçüde çürüttü. O nedenledir ki hikayeye ve romana (dolayısıyla öykücülere ve romancılara) terk etmek zorunda kaldı şiirin tüm inceliklerini. O nedenledir ki “piyasa/tüketim” rekabetinden de yenik çıktı; daha doğrusu, o rekabetin altında can çekişiyor. Küllerinden yine doğar mı? Kestiremiyorum. Kabul edelim ki “büyük şairler kanonu” kapılarını dünyaya kapatalı bir oldukça vakit oldu.
İsterseniz bu noktada Hindistan doğumlu, ‘1984’ün muharriri Orwell’e kulak kesilelim. Can Yayınları’ndan çıkan edebiyat üzerine denemelerinden oluşan kitaptaki “Şiir ve Mikrofon” isimli makalesinde şöyle diyor: “Modern vakitlerde -son iki yüz yıldır diyelim- şiirin gerek müzik gerek konuşulan kelamla alakasının giderek azaldığı artık beylik bir laf halini aldı. Şiirin varlık bulmak için kesinlikle matbu olması gerekiyor ve bir mimardan tavan sıvamayı bilmesi ne kadar bekleniyorsa şairden de şiirini müzik olarak söylemesi ve hatta sesli olarak okuması bile o kadar bekleniyor. Lirik ve retorik şiir artık çabucak hemen hiç yazılmıyor; herkesin okuma bildiği ülkelerde de sıradan kimselerin şiire düşmanlık beslemesi olağan karşılanıyor.” Bu noktada birkaç “yayıncı deneyimi” aktarsam, herhalde “kitapçıları ayaklandırırım”… Onları da bu minvalde “şiiri gömmek” için sahneye çıkartmayalım en iyisi!…
Octavio Paz üzere usta bir şair bile ‘Çamurdan Doğanlar’da şöyle bir saptamada bulunuyor:“Tarih ile şiir ortasındaki çelişki bütün toplumlarda bulunur, lakin sadece çağdaş çağda böylesine barizdir. Romantik çağdan bu yana, toplum ile şiir ortasındaki uyumsuzluk şuuru ve bu uyumsuzluğa reaksiyon, şiirin merkezi, çoğunlukla bilinmeyen teması olmuştur.”
Byung-Chul Han ‘Güzeli Kurtarmak’tan kelam eder. Sıkıntı şu ki onun kelamını ettiği “pürüssüz/güzel” cilalı, cilalı olmakla da kalmadı dijitalleşti. Bununla da yetinmedi, yetinmeyecek.
Soru şu: Kurtarılacak/kurtaracağımız “güzel” birebir hoş mi olacak?
İÇKİ MASASI BAĞLAMINDA ŞAİR/ŞİİR
Şairleri/yazarları ne vakit içki masasında, kadehler ve sigara dumanları ortasında görsem (özellikle fotoğraflarda) aklıma hiç de güzel şeyler gelmez. Örneğin, o ne fevkalade dostluklar diye aklımdan geçirmem! Bugünlerde de o denli bir fotoğrafa şöyle bir not düşme gereği duydum:
Taşralı zihniyet kentte bir meyhaneye niyet içmek kalbe de ruha da ziyandır. İşin ilginci, bundan ziyanı en fazla aşk, şiir ve bayan (dolayısıyla bunlara en çok gereksinim duyan erkek) görür.
Üzgünüm lakin belirtmek isterim ki bu memlekette erkek içki adabını hiçbir vakit bilemedi/öğrenemedi. Buna koca koca şairler/yazarlar, bilim adamları/akademisyenler, siyasetçiler de dahil. Kent birebir vakitte “hızın çekim merkezi” demektir. Cazibesi an’larla ölçülür fakat bu ortada cazibe sarhoşluğa, küfre, şiddete yenik düşerek bilhassa bayan vücudunda şişlikler, morluklar, ruhunda da kapanmaz yaralar açar… Yani “korumak istediğimiz güzel”i bu sinemada de üzücü halde hırpalarız, sonra ona “Yârim yaralarına şiir süreyim geçer!” diye şiir kakalamaya çalışırlar!…
Sonuç olarak kendisi de şiire, bayana, aşka derinine hiçbir vakit ulaşamaz. Daima bir eksiklikle, yetersizlikle, yoksunlukla tamamlar ömrünü…
SAÇMALIKLAR DOLUSU ŞİİRLER
Gaston Bachelard, ‘Mekânın Poetikası’nda şöyle bir saptamada bulunur: “Pancarlar, arpalar, lahanalar ve güvercinler, çok yapay biçimde bir ortaya getirilmiş! Bunları bir ‘imge’ içinde toplamak, sadece ‘ilginç’ şeyler söylemek için ağzını açmış birinin yaptığı bir lisan sürçmesinden öbür bir şey olamaz. İnsan, denizin karşısında, Ardennes ovalarındaki pancar tarlalarına bu ölçüde nasıl takılabilir?”
Neyse ki Bachelard bizim şairleri tanımıyor. Bilse onlar ne ovalardan ne dağlardan ne denizlerden ne “imge”ler getirirler! Yahu çok maharetlidirler bizim şairler. Mesela mı?
Şelale deyince aklına suyun intiharı gelen bir şaire, erkek yahut bayan deyince imgelemine ne geliyor diye sorsam… Ayaklı ceset mi? İçi boş lakin “sözde” hoş cümlelerin, hatta şiirlerin akıbetini merak ediyorum doğrusu.
Türk ve dünya yazınını/şiirini şöyle bir silkelesek eminim “safra güzeli” çok şiirimsi/düzyazımsı şey çıkar ortaya. Bir yazar/yayıncı olarak bunlara ben de katkıda bulunuyorum -kesin- ancak “yayınlama hakkını sansürlemek” de hiç güzel değil diye düşünüyorum. Doğal akış elekte kalacaklar ile dökülecekleri ayıklar… Yeniden de vicdan diyor ki “usta yazarlar” olabildiğince özenerek, en az safra ile “güzel örnek” olabilirler.
Kanka Meclisi romanımda İkinci Yeni’deki hem “güzel safraları” hem de “hayat safraları”nı enine uzunluğuna Prokrustes’in Yatağı’na sereceğim! Gençlikte yazılanlar/yaşananlar neyse de…. İlerleyen yaşlarında hâlâ ergenliğin retoriğini ve düşlerini Dünya’nın merkezine yerleştirmeye çalışanları anlamakta zorlanıyorum.
Alaattin Topçu