Mersin’de inşaatı devam eden Akkuyu Nükleer Güç Santrali’nin (NGS) 4’üncü ve son etabının temeli 21 Temmuz’da atıldı. Planlandığı üzere giderse gelecek yıl birinci reaktör hizmet vermeye başlayacak.
Sabah Gazetesi haberi “Enerjide bağımsızlığın sembolü Akkuyu NGS’de tarihi gün” diye duyurdu. İktidar basınının öbür temsilcileri de benzeri manşetler seçtiler bu habere. Lakin temel atma merasiminden 1 hafta sonra yaşanan gelişmeler, Akkuyu NGS için “bağımsızlık sembolü” demeyi zorlaştırıyor. Zira, 29 Temmuz Cuma günü, Akkuyu Nükleer A.Ş.’den yapılan açıklamayla santral inşaatının iştirak yapısının değiştiğini öğrendik. Rusya-Türkiye ortak üretimi olan Akkuyu’da artık Türkiye’nin rastgele bir şirketi kalmadı. Akkuyu’nun inşaatı da işletmesi de artık tümüyle Rusya Devleti’nin atom gücü kuruluşu Rosatom’a ilişkin hale geldi.
İşletme başka, inşaat projesi ayrı
Akkuyu NGS macerası, 6 Ekim 2010’da Rusya ile Türkiye ortasında imzalanan bir mutabakatla başladı. Uzun müddet kaynak bulunamadığı için inşaata 2018’de temel atılabildi.
İnşaat bittikten sonra işletme 20 yıllığına Akkuyu Nükleer A.Ş.’nin olacak. İsmi Türkçe olabilir ancak şirket Rusya atom gücü kurumu Rosatom’a ilişkin. Denebilir ki, 20 yıllık işletme mühleti dolduktan sonra paylar Türkiye’ye geçecek. Bu da tam olarak hakikat değil. Çünkü Rosatom, 20 yıl sona erdikten sonra da en az yüzde 51’lik hisseyi elinde tutmaya devam edecek. Yani Akkuyu NGS için, Rusya’nın Türkiye’deki nükleer santrali demek yanlış olmaz. Türkiye Cumhuriyeti de bu mühlet içinde 1’inci ve 2’nci ünitelerde üretilecek elektriğin yüzde 70’ine, 3’üncü ve 4’üncü ünitelerde üretilecek elektriğin yüzde 30’una alım garantisi vermiş durumda.
Bunlar Akkuyu NGS’nin işletmesine ait bilgiler. Bir de santralin inşaat süreci var. 4 etaptan oluşan inşaat biri Türkiye’den başkası Rusya’dan iki inşaat şirketi tarafından yürütülecekti; Rusya’dan Titan 2 ve Türkiye’den IC İçtaş.
Böylece bu iki şirket bir ortaya gelerek Titan 2-IC İçtaş Ortak Teşebbüs Kümesi ismiyle inşaatın birinci 3 etabını 2018’den bu yana tamamladı. 4’üncü etabın temel atma merasimi de 21 Temmuz’da yani şimdi geçen hafta gerçekleşti. Her şey yolunda gidiyor üzere görünürken 29 Temmuz’da Rosatom’un sahibi olduğu Akkuyu Nükleer A.Ş.’den beklenmedik bir açıklama geldi. Proje kapsamında, IC İçtaş’la yapılan mukavele tek taraflı olarak feshedilmişti. IC İçtaş, Akkuyu Nükleer’in inşaat projesinden çıkarılmıştı.
IC İçtaş gitti, TSM Güç geldi
Peki inşaat hangi şirketle sürdürülecekti? IC İçtaş, projeden tabir yerindeyse atıldı ve yerine TSM Güç İnşaat Sanayi Limited Şirketi getirildi. Böylelikle işletmesi Rosatom’a ilişkin olan Akkuyu NGS’nin inşaatı da iki şirkete kalmış oldu; Titan 2 ve TSM Güç.
Titan 2, zati inşaat projesinin Rusya ayağını oluşturuyordu. Pekala TSM Güç?
Ticaret Sicil Gazetesi’ne nazaran TSM Güç 9 Ekim 2019’da kurulmuş. Şirketin 3 kurucusunun 3’ü de Rus. Hatta kurucu ortaklardan biri IC İçtaş’ın bu vakte kadarki ortağı Titan 2.
Bu çetrefilli yapıyı özetlemeye çalışalım.
Akkuyu NGS’nin işletmesi Akkuyu Nükleer A.Ş.’ye ilişkin. Akkuyu Nükleer A.Ş.’nin sahibi ise Rosatom…
Akkuyu NGS’nin inşaat projesi Titan 2 ve TSM Güç tarafından sürdürülecek. Rosatom, Titan 2’nin ortağı, Titan 2 ise TSM Enerji’nin. Hem Titan 2 hem de TSM Güç, Rusya menşeili şirketler. Rosatom ise direkt Rusya devletinin.
Yani işin özü, Akkuyu NGS’nin hem işletmesi hem de inşaat projesi artık tümüyle Rusya’nın oldu. Rusya’nın Türkiye’de açtığı nükleer santrale Türkiye piyasa fiyatının üzerinde elektrik alım garantisi de vermiş durumda.
Peki, Rosatom, IC İçtaş üzere iktidara yakın bilinen bir firmayı projeden kovuyor da Türkiye’nin Güç Bakanlığı bu duruma ses etmiyor mu ya da etmesi gerekmez mi?
Kendi ülkenizde, bir yabancı devlete nükleer santral kurduracak, işletmesini de 20 yıllığına bu yabancı devlete vereceksiniz. 20 yılın akabinde da bu yabancı devlet hakim payları elinde tutmaya devam edecek. İnşaatı da tümüyle bu yabancı devlet üstlenecek. Bu türlü bir mukaveleyi herhalde hiç kimse imzalamaz.
Türk tarafının isteği alındı mı?
Akkuyu Nükleer’i hayata geçiren 6 Ekim 2010 tarihli muahedeye nazaran Türkiye’nin proje kademesine müdahil olma hakkı var. Aksi eşyanın tabiatına muhalif olurdu. Muahedenin 5’inci unsurunun 5’inci fıkrası şöyle diyor:
Hisselerin dağıtımı, yöneticilerin atanması, paydaşların yatırım biçimi, payların transferine ait kısıtlamalar, Proje Şirketi ve Proje’ye uygulanabilir finansman sistemleri da dahil; lakin, bunlarla sonlu kalmamakla birlikte, Proje Şirketi’nin şirket idaresine ait hususlar, ulusal güvenlik ve iktisat hususlarında ulusal çıkarların korunması emeliyle Türk Tarafı’nın isteğine tabidir.
O halde soralım;
IC İçtaş, projeden kovulurken, Türk tarafının isteği alındı mı? Alındıysa berbat, alınmadıysa daha kötü… Güç Bakanı Fatih Dönmez ise sessiz.
“Altı üstü bir inşaat. Türkiye müdahil olsa ne olmasa ne, esasen işletme Rusların” diyebilirsiniz. Birinci 3 etap büyük ölçüde kaba inşaat faaliyetini oluşturuyordu. Ama nükleer santralin 4’üncü etabı nükleer mühendisliği manasında en kritik süreci oluşturuyor. Problem sadece para değil, bu evrede Türkiye’nin müdahil olması, tıpkı vakitte teknik bilginin Türkiye’ye transferi manasına da geliyordu. Esasen, Akkuyu NGS bu vakte kadar bu türlü tanıtılmıştı. Türkiye, bu projeden sonra nükleer santral yapabilmenin teknik bilgisine kavuşacaktı. O da palavra oldu. Akkuyu NGS, Rusya’nın Türkiye’deki nükleer santralı oldu. Elektriğini ise Türkiye Cumhuriyeti’ne satacak.
