Türk Neonatoloji (yenidoğan) Derneği İdare Heyeti Üyesi Prof. Dr. Merih Çetinkaya, İstanbul’da geçen yıl yapılan 220 bin doğumda, yaklaşık bin ailenin, topuk kanı taramasını reddettiğini belirterek, ebeveynlerin bebeklerini büyük bir tehlikeye attığı ihtarında bulundu.
Hayati kıymet taşıyor
Kovid-19 pandemisiyle artan aşı zıtlığı ve komplo teorisi tesirinin, yenidoğan taramalarında da ortaya çıktığını belirtiliyor. Türkiye’de her yıl dünyaya gelen yaklaşık 1 milyon 300 bin bebeğin neredeyse tamamının, Sıhhat Bakanlığı’nın yürüttüğü ‘yenidoğan tarama’ programıyla, genetik doğumsal birçok hastalığın erken tespiti ve tedavisi için tarandığını belirten uzmanlar, son birkaç yıldır ailelerin, topuk kanı testi, K vitamini iğnesi üzere hayati değer taşıyan rutin uygulamaları, hukuksal yollara başvurarak reddettiğine dikkat çekiyor.
Türk Neonatoloji Derneği İdare Heyeti Üyesi ve Başakşehir Çam ve Sakura Kent Hastanesi Yenidoğan Ağır Bakım Uzmanı Prof. Dr. Merih Çetinkaya, zeka geriliği, fizikî engellilik, organ işlev bozuklukları, nörolojik hasarlar, cinsel gelişim bozukluğu, hatta mevte bile neden olabilen birtakım doğumsal genetik hastalıkların birinci birkaç hafta içinde tespit edilebildiğini belirterek, bebeğin birinci haftalarında meydana gelebilecek ölümcül kanamaların önlenmesi ismine yapılan K vitamini iğnesi üzere rutin yenidoğan uygulamalarının, ileriki hayatı için hayati değer taşıdığını söyledi.
“Kovid-19 aşı aksiliği tesirli oldu”
Aşı aksiliği tesirinin yenidoğan taramalarını da etkilediğini söz eden Prof. Dr. Çetinkaya, ‘Ülkemizdeki yıllık 1 milyon 300 bin yeni doğumun büyük çoğunluğunda, bebeklere Hepatit B aşısı ve K vitamini iğnesi yapılıyor ve topuk kanı taraması yapıldıktan sonra bebekler taburcu ediliyordu lakin son 2-3 yıldır, bilhassa ailelerin toplumsal medya paylaşımları ve Covid-19 periyodundaki aşı aksiliği niyetlerinin de tesiriyle bu oranlarda azalma olduğunu, ailelerin matbu birtakım dilekçelerle bizlere başvurduğunu görüyoruz. Örneğin İstanbul’da geçtiğimiz yıl 200 binin üzerinde doğum gerçekleşti, bine yakın aile ne yazık ki topuk kanlarının alınmasını reddetmiş’ dedi.
Ailelerden bilim dışı talepler
Ailelerin makul avukatlar tarafından hazırlanmış metinlerle hastanelere başvurduğuna dikkat çeken Prof. Dr. Çetinkaya, ‘Bu metinlerde genel olarak bebeğin doğum hali, doğum sırasında hiçbir müdahale uygulanmaması, (doğumdan çabucak sonra) canlandırma süreci gerekecek olsa bile ailenin bilgisi ve onayı olmadan yapılmaması, bebeğe K vitamini iğnesi ile Hepatit B aşısı yapılmaması ve topuk kanlarının alınmaması üzere hususlar var. Aslında (doğumdan çabucak sonraki) o bir dakikalık, bizim ‘altın dakika’ dediğimiz esnada canlandırma sürecine başlamazsak bebeği kaybedebiliyoruz’ dedi.
“9 hastalık taranıyor”
Yenidoğan taramalarının asıl hedefinin, erken devirde bulgu vermeyen, ileride ortaya çıktığı vakit ise kalıcı beyin hasarına ve organ bozukluklarına yol açabilecek hastalıkların evvelden tespiti olduğunu belirten Prof. Dr. Çetinkaya, şu bilgileri verdi:
‘Aslında bu bir gözetici sıhhat hizmetidir. 1993 yılında Sıhhat Bakanlığı tarafından birinci olarak fenilketonüri (genetik metabolizma hastalığı) ile başlanan tarama programına daha sonra doğumsal hipotiroidi, biyotinidaz eksikliği (körlük ve nörolojik hasarlara neden olabilen genetik bir hastalık), kistik fibrozis (solunum ve sindirim sisteminde ağır hasarla seyreden genetik ve önemli bir hastalık) 2022 yılında da konjenital adrenal hiperplazi (doğumsal cinsel gelişim bozukluğu) ile SMA eklendi. Bunlar, topuk kanıyla taranan hastalıklar. Bir de yenidoğan rutin tarama programının içinde yer alan işitme testi, göz muayenesi ve görme testi ile kalça çıkığı için ultrason taraması var. Sonuç olarak 9 hastalık açısından yenidoğan taraması yapılıyor.’
“Ne kadar erken saptanırsa çocukların zekası o derece olağan oluyor”
Fenilketonüri ve doğumsal hipotiroidinin çocukluk çağındaki zeka geriliğinin en kıymetli nedenleri ortasında yer aldığına dikkat çeken Prof. Dr. Çetinkaya, genetik taramalarda kullanılan kanın topuktan alınmasının ise büsbütün anatomik kolaylık ve bebeğin canının yanmaması için tercih edildiğini belirtti.
Çetinkaya, ‘Bu hastalıklar ne kadar erken saptanır ve uygun tedaviye başlanırsa, çocukların zekası o derece olağan oluyor. Bir yenidoğan hastaneden taburcu olmadan evvel, bilhassa 48 ila 72 saat içerisinde lakin ekseriyetle taburculuk anında topuktan bir ölçü kan örneği alınır. Bebeğin topuğu o esnada havlu ve gibisi bir şeyle hafif ısıtılır. Isıtılan bölgede kanın toplanması sağlanır. Çok ince bir iğne yardımıyla alınan birkaç damla kan da filtreler halindeki formlara emdirilir. Son derece kolay bir süreçtir. Toplam 1 dakikayı bile geçmez. Bebek için de bir ziyanı muhakkak yok’ diye konuştu.
“Ölümcül kanamalar K vitamini iğnesiyle engelleniyor”
K vitamini uygulamasının ise yenidoğanlarda birinci birkaç hafta içinde gerçekleşebilecek büyük kanamaları engellemek için yapıldığını vurgulayan Prof. Dr. Çetinkaya, kelamlarını şöyle sürdürdü:
‘K vitamini, bugün için kanamayı engelleyen en değerli vitaminlerden birisi. Yenidoğan devrinde, sentezinde bir eksiklik olabileceği için kesinlikle doğumdan çabucak sonra, kas içi olarak yapılır. Bu sayede bilhassa başta beyin olmak üzere, pek çok organ sisteminde gelişebilecek kanamanın önüne geçilmeye çalışılır. Doğumda K vitamini uygulanmayan bebeklerde, ömrün iki ila üçüncü haftalarında gelişen ani beyin kanaması, nöbetler nedeniyle aileler bize başvuruyor. Bu durum da daha sonra, ne yazık ki bebeğin sekelli ve engelli bir birey olarak yaşama devam etmesine neden olabiliyor.’
Topuk kanı taraması için alınan bütün örneklerin tez edildiği üzere yurtdışına gönderilmediğini ve Sıhhat Bakanlığı Halk Sıhhati Kurumu’nun laboratuvarlarında tarama testlerinin yapıldığını kaydeden Prof. Dr. Çetinkaya, sonuçların da ailelerle paylaşıldığını kaydetti.