Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nin (AİHM), Seyahat davasında ağırlaştırılmış müebbet mahpusa mahkûm edilen Anadolu Kültür İdare Şurası Lideri Osman Kavala hakkındaki AİHM kararının uygulanmadığını tespit etmesiyle Türkiye tarihe geçti. Buna nazaran, AİHM kararlarının uygulanmasını denetlemekle yükümlü Avrupa Kurulu Bakanlar Komitesi, bu karar uyarınca Türkiye’ye yaptırım uygulamaya başlayacak. Yaptırımlar, Türkiye’nin üyelikten çıkartılmasına kadar uzayabilecek. Avrupa Kurulu üyesi ülkeler ortasında birinci defa, kararı ısrarla uygulamadığı için, Türkiye için bu süreç işletilecek. AİHM eski Yargıcı Rıza Türmen, karar konusunda, “Şimdi evrak Bakanlar Komitesi’ne gidecek. Bakanlar Komitesi, AİHM’den ‘Türkiye, AİHM kararını uyguladı mı, uygulamadı mı?’ diye sormuştu. AİHM, uygulamadığını tespit etti. Artık Türkiye ile kararı uygulaması için diyalog kurulacak. Yaptırımların hangi sırayla uygulanacağı meçhul. Çünkü örneği yok. Fakat son durakta ne olacağını biliyoruz. Son durak Türkiye’nin üyelikten çıkartılması. Umarım iş o noktaya kadar gelmez” dedi.
“Türkiye, imzanın gereğini yapmadı”
AİHM, bugün Türkiye ve Avrupa Kurulu açısından tarihi kıymete sahip bir karara imza attı. Avrupa Kurulu üyesi ülkeler, AİHM kararlarını uygulamakla yükümlü. Türkiye de bu kararları uygulayacağına dair mukavelelere imza atmış durumda.
Diğer kurul üyesi ülkeleri olduğu üzere Türkiye’nin AİHM kararlarına uyup uymadığını, kararlarda belirtilenleri yerine getirip getirmediğini Avrupa Kurulu Bakanlar Komitesi denetliyor. Bakanlar Komitesi, bugüne kadar yalnızca kararlara uymadığı gerekçesiyle Azerbaycan hakkında yaptırım sürecini başlatmıştı. Tutuklanan ve AİHM kararına karşın tahliye edilmeyen İlgar Mammadov, komitenin AİHM’ye müracaat yapmasının akabinde tahliye edildi. Bunun üzerine evrak kapatıldı. Böylelikle AİHM karar vermeden süreç bitmiş oldu.
Komite, AİHM kararlarının uygulanmadığı durumlarda yaptırım sürecinin başlatılıp başlatılmaması konusunda Avrupa Konseyi’ne bildirimde bulunuyor. Kurul üyesi ülkelerin üçte ikisi yaptırım sürecinin başlatılması tarafında oy kullanırsa, Bakanlar Komitesi, belgeyi AİHM’ye gönderiyor. AİHM’den, verilen kararın uygulanıp uygulanmadığının tespiti isteniyor. AİHM, bu tespiti yaptıktan sonra evrak yeniden Bakanlar Komitesi’ne geliyor. Komite, bu basamakta uygulanacak yaptırımları belirliyor. Yaptırımların ne olacağı listelenmiş durumda değil ve müzakereler sonucu belirleniyor. Komitenin, Avrupa Kurulu üyeliğinden çıkartma, oy hakkını askıya alma, süreksiz müddetle üyeliği askıya alma üzere çok sayıda seçeneği bulunuyor.
Azerbaycan, AİHM evresinde belgeyi kapattığından, Avrupa Kurulu tarihinde birinci sefer Türkiye için resmen yaptırım basamağına gelinmiş oldu.
Üç yıllık süreç
Bu sürece bir günde gelinmedi. Seyahat davasında ağırlaştırılmış müebbet mahpusa mahkum edilen Kavala, şimdi tutukluyken, Seyahat davası devam ederken, AİHM, bu belgeyi karara bağladı. AİHM, 10 Aralık 2019’da Kavala’nın tutukluluğa itirazını öncelikli olarak görüştü ve Türkiye’nin birden fazla hak ihlali yaptığını tespit etti. Mahkeme, Kavala’nın özgürlüğünün haksız yere kısıtlandığını, temel maksadın onu ve sivil toplumu susturmak olduğunu belirtti. Mahkeme ortada makul kuşku olmadığına, Türkiye Cumhuriyeti’ni ortadan kaldırma suçlaması için mazeret edilen hareketlerin bir insan hakları savunucusunun olağan hareketleri olduğuna hükmetti. AİHM yargının aktif bir biçimde işlemediğini, OHAL nedeniyle artan iş yükünün kabul edilebilir bir münasebet olmadığını kararlaştırdı. Mahkeme Türkiye’nin Kavala’nın hür bırakılması için gerekli olan her şeyi yapması ve Kavala’yı derhal hür bırakması gerektiğine hükmetti.
Defalarca uyardı
Avrupa Kurulu Bakanlar Komitesi AİHM kararına karşın Kavala’nın tahliye edilmemesi üzerine, 3 Aralık 2020’de, şimdi duruşma yapılmadan ve Anayasa Mahkemesi başvuruyu görüşmeden Türkiye’yi uyardı. Komite, Kavala’nın tahliye edilmesi gerektiğini belirterek, incelemede olduğunu, Mart 2021’e kadar tahliyenin gerçekleşmesinin bekleneceğini, akabinde yaptırım sürecinin işletilebileceğini bildirdi.
Avrupa Kurulu Bakanlar Komitesi 12 Mayıs 2021 tarihli haftalık toplantısında Kavala davasına ait görüşmesinde Türk yetkililerin ve mahkemelerin, AİHM kararını dikkate almadan sürdürülen tutukluluk durumunun sona ermesi için gerekli adımları atmamış olmasından duyulan büyük tasayı söz etti. Komite, Kurul üyesi ülkeleri, Türk yetkilileriyle görüşmelerinde Kavala’nın sürmekte olan tutukluluğu ve bir an evvel tahliyesi konusunu gündeme getirmeye davet etti. 21 Mayıs 2021 tarihinde 30. Ağır Ceza Mahkemesi’nde yapılacak duruşmada Kavala’nın tutukluluk halinin tekrar değerlendirileceğine dikkat çekip yetkilileri Kavala’nın özgür bırakılması için gereken tüm adımları atmaya davet etti.
Avrupa Kurulu Bakanlar Komitesi, Kavala’nın bu davada beraat etmesine karşın tahliye edilmemesi, hakkında birebir suçlamalarla yeni dava açılması üzerine 16 Eylül 2021’de yaptığı açıklamada, 30 Kasım-2 Aralık 2021 tarihleri ortasında gerçekleşecek toplantıdan evvel AİHM kararının uygulanarak Osman Kavala’nın derhal hür bırakılması talebini yineledi. Komite, bunun gerçekleşmemesi halinde ihlal prosedürünün başlatılacağı ikazında bulunuldu.
Buna karşın Kavala’nın tahliye edilmemesi üzerine 2 Aralık 2021’deki toplantıda oy çokluğuyla ihlal prosedürünün başlatılmasına karar verildi. Kavala, buna karşın yeniden tahliye edilmedi. 2 Şubat 2022’de ise süreç resmen başladı ve Türkiye’nin AİHM kararını uygulayıp uygulamadığının tespiti için belge AİHM’ye gönderildi.
Türkiye birebir savunmayı yaptı lakin yetmedi
Türkiye, bütün bu süreçlerde, Kavala hakkında birebir hareketler münasebet gösterilerek farklı davalar açıldığı tezine itiraz etti. Açılan davaların birbirinden farklı olduğunu, Kavala hakkındaki AİHM kararına husus suçlamaya ait davanın bittiğini savundu.
Ancak Seyahat davası sonunda verilen karar, Kavala hakkındaki birinci suçlamaların sonuna kadar sürdürüldüğünü ortaya koyuyor. Türkiye, AİHM’deki tespit davasında da tıpkı savunmayı yaptı lakin AİHM, suçlamaların tıpkı olduğunu, kararın yerine getirilmediğini tespit etti.
Yaptırım süreci başladı
Buna nazaran belge tekrar Avrupa Kurulu Bakanlar Komitesi’ne gidecek. Komitenin, kararın uygulanmadığına yönelik tespiti ile birlikte üye ülkenin Avrupa Konseyi’ndeki kimi haklarını kısıtlamaktan, üyeliğini askıya almaya kadar uzanan bir dizi yaptırıma karar verme hakkı bulunuyor.
Bütünüyle ortadan kalkmalı
AİHM’nin uygulanmayan kararı, Kavala’nın yalnızca tahliyesine yönelik değil. Karar, hakkındaki suçlamaların hukuksuz olduğunu ve bütün sonuçlarıyla birlikte ortadan kaldırılması gerektiğini içeriyor. Buna nazaran Türkiye, yapılacak tekrar ikazla birlikte Kavala’yı tahliye ederek, davayı da sonuçlarıyla birlikte ortadan kaldırmazsa yaptırımlarla karşılaşacak. Türkiye’nin direnmesi halinde Bakanlar Komitesi, etaplı yaptırımlar uygulayarak kararın yerine getirilmesini bekleyebilecek. Komite, son evrede Avruha Kurulu üyeliğinin sonlandırılması kararı verebilecek. Komitenin, bu kararı her etapta verme yetkisi de bulunuyor.
Türmen: Yolun sonu belli
Eski AİHM Yargıcı İstek Türmen, karar için, “Dosya tekrar Bakanlar Komitesi’ne gidecek. Türkiye ile diyalog olacak muhtemelen. ‘Bunu uygula’ diyecekler yine. Üyelikten çıkarmaya kadar gidecek bir yol var. AİHM’ye sorulan soru buydu esasen, Türkiye kararı uyguladı mı uygulamadı mı? Uygulanmadığı tespit edildi. Hangi etapta hangi yaptırımın uygulanacağı şu an meçhul. Hiç olmadı zira. Örneği yaşanmadı. Birinci kere Türkiye. Lakin en son durakta ne olacağını biliyoruz. En son durakta üyelikten çıkartılması var” dedi.
|
Taahhüt maddesi AİHM, kararında, Türkiye’nin kontratın 46/1. Hususunu ihlal ettiğine hükmetti. Bu hususta, “Yüksek Kontratçı taraflar, taraf oldukları davalarda AİHM’nin verdiği mutlaklaşmış kararlara uymayı taahhüt ederler” sözü yer alıyor. Türkiye’nin bu taahhüte uymadığı karar altına alındı. Kararda, Türkiye’nin yeterli niyetli davranmadığı, AİHM’nin Kavala kararının sonuçları ve ruhu ile uyumlu hareket etmediği de vurgulandı. Türkiye’nin mahkeme masrafa olarak Kavala’ya 7 bin 500 Euro ödemesi de kararlaştırıldı.
|
TIKLAYIN | AİHM’den Osman Kavala kararı: “Türkiye, yükümlülüklerini yerine getirmedi”