Yazar Ahmet Ümit’in son kitabı ‘Bir Aşk Masalı’, Yapı Kredi Yayınları tarafından raflarda yerini aldı. Kitap, beş prensin sevda uğruna revan oldukları Kaf Dağı’ndan ıssız çöllere, ücra hanlardan savaşçı kabilelerin çadırlarına, devlerden denizkızlarına, balinalardan devasa yılanlara bir yol ve hal macerasını anlatıyor.
Ahmet Ümit’le ‘Bir Aşk Masalı’ndan yola çıkarak Türkiye’de bayan olmayı, bu kitabın hayatındaki yerini ve içinde yaşadığımız toplumu şekillendiren siyaseti konuştuk.
‘Bir Aşk Masalı’nda aşk masalıyla başlayıp bir insanlık eleştirisi yaptığınızı söylüyorsunuz. Sizi bunu yapmaya iten neydi?
Aslında çok küçük yaştan itibaren insanlık ve hayat üzerine düşünmeye başladım ya da o fikir kalıplarının içine girdim. 14 yaşında düşünürüz lakin kendi bağımsız tecrübelerimizle düşünmek zordur. O sırada sol bir fikir vardı, o sol fikir beni cezbetti. Düşünerek verdiğim bir karar da değil, ağabeylerim solcu olduğu için solcu oldum.
Bir ablam, 6 ağabeyim var, ben en küçükleriyim. O devirden itibaren büyük bir insanlık sevgisiyle yetiştim ancak hayat daima bana bunun çok yanlışsız olmadığını söyledi. 25 yaşında Moskova’ya, Sovyetler Birliği’ne gittim. Gördüğüm sosyalizm benim uğruna dövüştüğüm, uğruna arkadaşlarımın öldüğü, fedakarlık yaptığımız sistem değildi. İnsanların eşit, özgür ve memnun olduğu bir toplum görmedim orada. Pek çok sorunu çözmüşlerdi, haksızlık etmek istemiyorum fakat temel sorun, insanın memnunluğu veya insanın kendini gerçekleştirme problemi çözülmemişti. Gördüğüm görünüm bu değildi, giderek fikrimin son derece naif olduğunu, gerçekçi olmadığını anlamaya başladım.
Bunu 30-35 yaşlarında, epeyce geç anladım açıkçası. Biz, bu gezegende canlı bir mucizeyi yaşıyoruz; canlı ve zeki bir hayat formuna sahibiz, bu bir mucize ancak bu bizi gerçek, âlâ ve faziletli bir varlık yapmıyor. Bilakis pek çok açıdan son derece yıkıcı, son derece yabanî, örgütlü bir halde yok edici yapıyor. Zeka var, bu zekayı daha çok para, daha çok kar, daha çok egemenlik için kullanıyoruz. Öteki canlılara hak vermiyoruz.
‘BİZİM ÜZERE DÜŞÜNMEYENİ HAİN OLARAK GÖRÜYORUZ’
Kendimizden diğerini düşünmüyor, toprağı ele geçiriyor, her şeyi hakkımız görüyoruz.
Bizim üzere düşünmeyeni hain, giderek ortadan kaldırılması gereken beşerler olarak görüyor; lisanı, dini, cinsiyeti, cinsel yönelimi farklı diye yok etmeye çalışıyoruz. Burada büyük bir sorun olduğunu görüyorum ben. Bu sorun olabilir, sana ne Ahmet diyebilirsiniz? Bana ne değil zira ben bir müellifim. Muharrirler, dünyanın fotoğrafını çekerler, tabir yerindeyse, bunu sözcüklerle yaparlar. Bu resmi çektiğiniz vakit oradaki siyah lekeyi, oradaki berbatlığı, orada yanlış giden şeyleri görürsünüz. O yüzden buna itiraz etmeniz gerekir. Son periyotlarda yazdığım kitaplarda bunun altını çiziyorum. İnsan eleştirisi yapıyorum zira insanlık düzelebilir.
Bu son derece güç bir şey ancak en azından biz muharrirler bu durumu tespit etmeli, gerçekçi bir formda tahlil sunmalıyız zira evvel bizde başlıyor her şey. Bilim aslında sanata bakıyor. Örneğin, aya birinci çıkışı yazan Edgar Allan Poe’ydu. Onun formülüyle aya çıkmak imkansızdı lakin hayal etti. Jules Verne, deniz altı tasarımı yaptı. O biçimde batar, ölürsünüz lakin bunu hayal etti. İnsan yaratmayı ‘Frankenstein’ın muharriri Marry Shelley yazdı, mümkün değil o denli yapamazsınız lakin bunu hayal etti. Hayal eder, olması gerekeni söyleriz ancak bilimin, siyasetin yahut dinin kendisi bunu gerçek kılmaya başlar. Bu nedenle muharrirlerin böylesi bir misyonu, bu türlü bir vazifeleri olduğunu düşünüyorum.
‘İNSAN OLARAK ÖBÜR CANLILARDAN ÇOK ÖZÜR DİLEMEMİZ GEREKİYOR’
‘Bir Aşk Masalı’ 25’inci kitabınız. 40 yıldır yazıyorsunuz, bu kitabın öteki kitaplarınız ortasındaki yeri ne yazınınızda?
Daha evvel iki masal kitabım var, annemin anlattığı masallardı. Annemden dinlediğim masalları çeşitlendirdim ben. Onlarda da insan eleştirisi vardı lakin bu formda değil. Bu kitap, masalla başlayıp özgün bir biçimde kendi niyetlerimi olduğu üzere çırılçıplak anlattığım bir kitap oldu. Sansürsüz, o yüzden hayvanlara çok büyük övgü var. Esasen kedime adadım. Hayvanlara yapılan eziyet karşısında bunu bir tıp özür olarak da görebilirsiniz. İnsan olarak öteki canlılardan sahiden çok özür dilememiz gerekiyor. Ancak daha değerlisi insanın değişmesi gerekiyor az evvel söylediğiniz üzere. Bu değişimi gerçekleştirmemiz gerekiyor.
Ne yazık ki hem dinler hem ideolojiler ‘İnsan eşrefi mahluktür, çok iyidir’ der. Bu bakış açısını değiştirmemiz gerekiyor zira biz hiç de o denli onurlu bir mahluk değiliz. Uyanığız lakin kötüyüz, acımasızız. Yaşanılan pratik onu gösteriyor. Samanyolu galaksi mahkemesi olsa, muhtemelen beşerler cezalandırılır zira o kadar canlı çeşidini yok ettik ki. Buna ne hakkımız vardı? Zeki olduğumuz için buna kendimizde hak görüyoruz. Başta hayvanları yaşamak için öldürüyorduk, ne yapalım diyorduk ancak artık organize, kitlesel halde yok ediyoruz ve bu bizi kurtarmıyor. Hala beşerler açlıktan ölüyor. İnsanlıkta çok önemli bir sorun, çok önemli bir dert var. Kapitalizm insanın bu yıkıcılığını, bencilliğini, ele geçirme, yok etme, tek başına yönlendirme hissini kışkırtan bir şey. Sosyalizmin yıkılmasında insanın bu yapısı vardır, bunu görmek lazım. İnsanoğlu var olmak istiyor. Lakin var hayli doymuyoruz, daha çok istiyoruz. Bu daha fazla var olma, ruhsal derinlik olmayınca daha fazla bankada para, daha fazla otomobil, daha fazla mesken, daha fazla alkışa dönüşüyor. Lakin bunu ruhsal olarak karşılamamız lazım. Ben insan olarak ne istiyorum? Evet, vücutlarımızın muhtaçlıkları var, bunu karşılayacağız. Lakin keyifli olmanın ve manalı bir hayat sürmenin bir tek yolu var; yeterlilik etmek, diğerlerine vermek.
Bu kitapta prenslerin hepsi almak istediler, almak istedikleri için de mutsuz olacaklar. Vermek istemediler, ele geçirmek, zapt etmek, her yerde ben olayım istediler. Doğal, bu insanın en temel hislerinden biri lakin insanın içinde paylaşmak, düzgünlük de var. Bunları desteklememiz lazım. Yapılması gereken şey bu.
‘SEVGİ, AŞK KADAR ABARTILMIYOR’
Bu kavramların unutulduğunu düşünmüyor musunuz? Daha çok para kazanan niteliksiz iş yapsa bile değerli sayılıyor, beşerler ona özeniyor.
Tıkandı dediğim yer orası. Mesela aşk, mantık ile mantık dışının birlikteliği… Lakin çok abartıyoruz. Sevgi bu kadar abartılmıyor. Sevgi daha değerli bir şey; içinde yardım var, yeterlilik var. Aşk daha yıkıcı, yok edici ancak bunu seviyoruz. Eşitliği, hepimizin birbirine benzemesini sevmiyoruz. Benden 2 tane olsa, 10 tane olsa sıkılırım, ben tek başıma olmalıyım. Yalnızca yazarlıkla ilgili değil, her insan özgün olsun, tek olsun, kendini gerçekleştirsin ister. Beni fark edin ister lakin bu fark ediş, giderek yönetmeye, bir baskılamaya dönüştüğü vakit müthiş bir hal alıyor. Bir çizgi var ortada. Bunu da ortadan kaldırırsak, o vakit insan olmayacağız. ‘1984’ romanında olduğu üzere, o da dehşetli bir şey. Hepimizin kendimizi gerçekleştirmeye muhtaçlığımız var. Ancak bu gerçekleştirme, ötekileri yok etmeyi, onları baskı altına alma kıymetine almamalı.
Bir Aşk Masalı, Ahmet Ümit, 256 syf., Yapı Kredi Yayınları, 2022. Aşk narsistlik bir durum değil mi? Siz karşınızdakini kendi yüklediğiniz manalarla seviyorsunuz.
Aynen öyle! Aşk akıl dışı bir şey! Nedenini bilmiyoruz. Birini alıyor ona her türlü manası yüklüyoruz, karşımızdaki ‘Ben o değilim’ diyor. ‘Hayır sen osun’ diye onu inandırıyoruz bir müddet sonra. Abartma diyor, sen abartıyorsun. Ancak abartırken inanıyorsun, palavra söylemiyorsun. Gerçek aşkta palavra yoktur! Kendi söylediğin palavraya inanıyorsun.
‘ERKEKLİK BECERİ DEĞİL’
Kitapta da o var, beş prens de o fizikî özelikleri çok hoş bayanı arıyor. Apayrı bir şey yaratıyorlar. Erkeklerin yarattığı bir şey var ve siz de onu hapishaneye benzetiyorsunuz. Erkek bakış açısıyla bunu yazmanız da farklı.. Gelen tenkitler oldu mu?
Okuyan erkeklerin hiçbirinden tenkit gelmedi, sessiz kalıyorlar lakin biliyorlar bence. Türkiye’de bayan cinayetleri var. Bu bayan cinayetlerini biraz vicdanı olan bir erkek onaylayamaz. Bunu onaylayan insanların psikopat olduğunu düşünüyorum. Namus ya da ne nedenle olursa olsun, bunlar berbat, bunlar psikopat. Bir bayan sizi sevmeyebilir, ayrılmak isteyebilir, nasıl olacak öldürecek misiniz? Bu türlü bir şey var mı? O senin kolun mu, ayağın mı, bir parçan mı? Efendim aşıktım, öldürdüm. Aşık falan değilsin, ruh hastasısın, eziksin, sorunları olan birisin. Tam karşıtı, aşık olduğun kişinin yaşamasını istersin. Bu aşk değil, karanlık bir tutku. Bir insanın sevgisini satın alamaz, onu zorlayamazsın.
‘At, avrat, silah’, ‘kadının saçının yaşıyla gözünün yaşını kurutmayacaksın’. Bu türlü bir kültür var Anadolu’da ve bunu övünerek anlatıyorlar. Bu kültürü yerin tabanına sokmamız, erkekliğin yüksek bir şey olmadığını anlatmamız gerekiyor. Erkeklik beceri değil, erkek doğmuşsun o kadar.
‘ÇAĞIMIZ BAYAN DAYANIŞMA ÇAĞI’
Türkiye’de erkek olarak doğmak hala ayrıcalık üzere görünüyor. Bayanlar daha çok okumak, daha çok kendini geliştirmek zorunda. Yapılan araştırmalara nazaran de erkeklerden daha az para kazanıyorlar. Sizce bunu bir dermanı var mı?
Bu kurtuluşu bayanlar yapar ve başladılar. Çağımız bayan dayanışma çağı, net söylüyorum. Yalnızca Türkiye’de değil, dünyanın her yerinde bu türlü. Bayanlar artık boyun eğmiyor, onun için öldürüyorlar kadınları… Şu anda İran’da direniş nereden başladı? Bayanlardan başladı. Nereye varır bilmiyorum fakat çok kıymetli bir isyan, çok kıymetli bir hayır! Bayanlar özgür olmak, kendi ayaklarının üstünde durmak istiyorlar. Bayanlar haklarını istiyorlar.
Erkek hükümran bir toplum var ve bayanlar çok daha fazla çalışmak zorunda kalıyorlar. Bu türlü bir ayrım yapmak ne kadar hakikat bilmiyorum lakin bayanların erkeklerden daha zeki olduklarını düşünüyorum. Ben bir kız çocuk, bir de erkek torun yetiştirdim, bunu rahatlıkla söyleyebilirim. Erkekler hükümran güç olduğu için bayanlar görülen ve görülmeyen bir baskı altındalar. Hala ‘Erkekliğime laf etti hakim bey’ diyerek indirim alan erkekler var. İş yerinde de var, mobbing almış başını gidiyor.
Oysaki bayanlar ilerliyor, değiştiriyor ve dönüştürüyorlar. Ben bu gidişatın yeterli olduğunu düşünüyorum ve erkeklere şunu söylemek istiyorum: Nitekim memnun olmak istiyorlarsa, bayanın özgür olması lazım!
Kadınlara hala toplum tarafından baskılar var…
Kadının evlenmesi kural mı? Evlenmese ne olur? Bu türlü bir şey var mı? Tahminen bayan evlilikten hoşlanmıyor, çocuk yapmak istemiyor, çocuk sevmiyor, mecbur mu? Ancak toplum tarafından oluşturulan kodlar bayanı inanılmaz bir baskı altına alıyor. Ancak tekrar bir bayan uyanışı var ve o bayan uyanışı dönüştürüyor, değiştiriyor, biz erkeklere de onların yanında olmak ve desteklemek düşüyor.
Okuyan ya da sizin kitabını okuyan erkeklerden başlayacak tahminen bu dayanışma. Bayana şiddetin önlenebilmesi için ruhsal dayanak almak mı lazım?
İnşallah! Anneler erkek çocukları oldukları vakit daha çok ilgi gösteriyorlar. Buradan başlaması gerekiyor her şeyin. Mesela; sünnet düğünü… Sünnet düğünü nedir ya? Kız çocukları birinci defa regl olduklarında kutlama yapılıyor mu? Tıpkı şey değil mi yani? Bunların hepsinin değişmesi, alt üst olması lazım. Olacak da bence. Bunları konuşabiliyoruz, 50 yıl evvel bunları konuşamazdık.
Kitabınızda aşk ne kadar imkansız olursa, o kadar ağırlaşır diyorsunuz. Sanal alemde herkes herkese ulaşabiliyor lakin artık aşk eskisi üzere yaşanmıyor. Eski evliliklerin sürdürme oranları daha fazla.
Katlanıyorlar onlar, dermanı yok devam ediyor. Beşerler birbirleriyle kolay bağlantı kurabiliyorlar evet lakin o insanı kaybetmemek bir sorundur. Siz birini istiyorsunuz lakin o kişi de sizi istiyor mu? O kişi sizi istemezse imkansızlık başlıyor. Bir Fransız atasözü der ki ‘Aşkta her vakit kalplerden biri biraz daha soğuk olacak.’ Öteki neden soğuksun diye bunu kaygı edecek, tasa edecek. Böylelikle aşkın diyalektiği başlayacak. Daima böyledir bu iş!
‘RUH İKİZİ DİYE BİR ŞEY YOK, RUH TEK VE BİRİCİK’
Peki aşk tek taraflı bir şey mi?
Evet, tek kişilik ve bizim başımızda olan bir şey aşk! İki kişilik olan sevgi. Ruh ikizi diye bir şey yok! Ruh tek ve biricik, kimsenin ruhu başkasına benzemez.
‘MAHİR ÜNAL’IN SÖYLEDİĞİ ŞEY KENDİ SİYASETLERİNİ DAYATMAK İÇİNDİ’
AK Parti eski Küme Başkanvekili Yetenekli Ünal’ın ‘Cumhuriyet alfabemizi, lisanımızı, düşünmemizi yok etmiştir’ kelamlarından sonra, Türkçe yazan bir muharrir olarak bu açıklamalara karşı çıktınız. Bu bahiste ne düşünüyorsunuz?
Çok yanlış bir yerden yaklaşmıştı. ‘Türkçe Osmanlıca’ya nazaran daha yeni bir lisan. Bunu geliştirmeliyiz!’ diyebilirsiniz. Tamam, benim de bir muharrir olarak misyonum bu. Türkçe’ye yeni sözler katıp, zenginleştirip geliştirmek… Ancak Türkçe’yle düşünemiyor, Türkçe’yle kendimi söz edemiyorum derseniz, bunlar kendisinin cümleleri, Türkçe’yle ideoloji yapılamaz. Türkçe’yle sanat yapılıyor ve yüksek bir şeydir sanat, ideolojiden de yüksektir.
Sadece ben değil, Yunus Emre de yazdı ve kaç yüzyıldır var. Hacı Bektaş-ı Veli, Nazım Hikmet üzere çok saygın muharrirlerimiz var. Nobelli Orhan Pamuk var. Ben 25 kitap yazdım; kitaplarım 34 farklı lisana yayınlandı, bunların hepsini de Türkçe’yle yaptım ve gerçek bu. Söylenen şey tümüyle kendi ideolojilerini, kendi başlarındaki siyasetleri dayatmak için söylenen bir şey ve büsbütün zırvalıktı. Natürel, siyaset gereği de yara aldı, olması gereken de oldu.
Bazen niyetlerinizi söz ederken korktuğunuz oluyor mu?
Türkiye bir dehşet ikliminde yaşıyor lakin ben 14 yaşından beri bu iklimde yaşadım zati. 14 yaşından 30 yaşına kadar vurulma ve mahpusa atılma, azap görme kaygısıyla yaşadım.
‘KORKU İKLİMİNİ DAĞITACAK OLAN ŞEY, ENDİŞEYE KARŞI DİRENMEKTİR’
Peki aldınız mı bu türlü ihbarlar?
Polisler beni dövüp, öldü diye bıraktılar birkaç sefer. Yaralandım, bıçaklandım. Son 7-8 yıldır maalesef despotik bir yapıyla karşı karşıyayız; düşünenler, yazanlar herkes bir dehşete kapılıyor başıma ne gelecek diye… Zira beşerler tutuklandı, mahkemelere gitti, yalnızca kelamından dolayı Müjdat Gezen, Metin Akpınar, Genco Erkal ve pek çok gazeteci sorgulara götürülüp, mahkemelere çıkarıldı. Bu türlü bir endişe ikliminde yaşıyoruz fakat kelamımızı söylememiz gerekir. Zira dehşet iklimini dağıtacak olan şey, bu kaygıya karşı direnmektir. Endişe bulaşıcıdır. Şayet susar, boyun şayet, razı olursanız bu olağan hale gelir. Bu türlü bir yapı, siyasal iklim olağandır denir. Hayır, bu olağan değil! Biz daha çok demokrasi istiyoruz, biz daha çok özgürlük istiyoruz, biz herkesin kelamını söylemesini istiyoruz. Biz tek ses değil, çok ses istiyoruz. Çok farklı görüşlerin yer almasını, her görüşün kendini söz etmesini istiyoruz. Sağcı, solcu, komünist, anarşist, dinci fark etmez herkes görüşünü söz edebilmeli. Şu andaki politik iklim, karanlık bir iklimdir. Herkese endişe salmaya çalışılıyor, bu salmaya çalışılan endişeye karşı durmak gerekir.