Komşu ülkelerin ekonomik ve siyasi çıkarları nedeniyle tekraren çatışma bölgesi haline gelen KDC, halihazırda onlarca silahlı kümeye konut sahipliği yapıyor. KDC, Tutsilerden oluşan isyancı 23 Mart Hareketi’ne (M23) dayanak olduğu gerekçesiyle Ruanda’yı suçlarken Ruanda, kendisi için güvenlik tehdidi oluşturan Ruanda’nın Kurtuluşu İçin Demokratik Güçler (FDLR) kümesinin varlığını münasebet göstererek KDC’ye hudut ötesi operasyon tehdidinde bulunuyor.
1996-2003 yılları ortasında yaşanan Kongo Savaşları’ndan bu yana istikrar arayan ülke, etnik kimlikler üzerinden yine alevlendirilen bir savaş tehdidiyle yüz yüze. Kenya ve Angola’da silahlı kümeler ve komşu ülkelerin önderleriyle yapılan iki başka müzakerede ateşkes kararı çıkmasına karşın iki ülke ortasındaki gerginlik hala tırmanmaya devam ediyor.
Ruanda, Uganda ve Burundi üzere ülkelerin hududunun bulunduğu KDC’nin doğusu, altın ve kobalt üzere onlarca farklı pahalı madenin de çıkarıldığı bölge olma özelliğine sahip.
Soykırım sonrası göç dengeyi değiştirdi
Cezayir’den sonra kıtanın en büyük toprak modülüne sahip KDC, etnik çeşitliliğiyle dikkati çekiyor. Ülkede 250’ye yakın etnik küme yaşıyor ve birçok mahallî lisan konuşuluyor. Resmi lisanlar ortasında Fransızcanın yanı sıra Kikongo, Lingala, Tshiluba ve Svahili lisanları de var.
Kivu bölgesinde vatandaşlık ve toprak kanunlarıyla ayrımcılığa maruz kalan Tutsilerin yaşadığı bölgelere 1994’ten itibaren Ruanda’dan göç ettirilen Hutuların da yerleşmesi Ruanda Soykırımı sonrası KDC’nin doğusunda büyük çatışmaların yaşanmasına neden oldu.
Ruanda Soykırımı’nın akabinde Burundi, Tanzanya ve KDC’ye göç eden mültecilerin en fazla sorun yaşadığı ülke KDC oldu. KDC’nin Ruanda Soykırımı faillerini müdafaası ve mülteci kamplarında silahlanmalarını desteklemesi iki ülke ortasındaki krizi derinleştiren bahislerin başında geliyor.
KDC soykırım faillerini korurken Ruanda ise KDC’nin doğusundaki Tutsilere askeri, siyasi ve ekonomik takviye vererek örgütlenmelerini sağladı.
Kongo Savaşları 7 yıl sürdü
Birinci Kongo Savaşı (1996-1997), Ruanda’nın 1996’da KDC’nin doğusunu işgal etmesiyle başladı. Ruanda’nın gayesi soykırımın faillerini ele geçirip cezalandırmaktı. KDC’de Eylül 1996-Mayıs 1997 ortasında süren çatışmalar sonrası 1965 yılında bir askeri darbeyle gelen 32 yıllık Mobutu Sese Seko iktidarı yıkıldı.
Uganda ve Ruanda orduları ile Kongolu muhalefet başkan Laurent Desire Kabila’dan oluşan koalisyon Seko’yu yendi ve Kabila KDC’de iktidar oldu. İkinci Kongo İç Savaşı (1998-2003) ise KDC Devlet Lideri Kabila’nın misyona gelmesi sonrası diplomatlar, danışmanlar, askerler ve mülteciler de dahil ülkedeki yabancı misyonları hudut dışı etmek istemesiyle fitillendi.
Kabila, doğal kaynak zengini bölgenin iki bölgesel güç tarafından ilhak edilmesinden korktuğu için Ruandalı ve Ugandalı güçlere DRC’nin doğusunu terk etmelerini emretti. Karar, ülkeye Ruanda’dan gelmiş olan Tutsi mültecilerin yansısına ve sonrasında Tutsilerin isyanı ile sonuçlandı. İsyan büyüdü ve Ruanda Tutsileri müdafaa mazereti ile duruma müdahil oldu.
Burundi ve Uganda da Ruanda’nın yanında savaşırken Zimbabve, Namibya, Mali, Libya, Çad üzere Afrika’daki sosyalist yönetime yakın devletlerin de Kabila’ya takviye verdi. ABD idaresi de Ruanda soykırımı sonrası uyguladığı ambargoyu kaldırarak Ruanda’nın isyancıları desteklemesinin önünü açtı, Fransa ise Kabila’yı destekledi.
Kabila’nın 2001’de bir müdafaası tarafından vurularak öldürülmesi üzerine yerine 29 yaşında oğlu Joseph Kabila geçti ve savaş, Ruanda-KDC ve Uganda-KDC ortasında 2002’de yapılan barış mutabakatlarından bir yıl sonra sona erdi.
Son 1 yılda şiddet olayları yine arttı
KDC ile Ruanda ortasındaki bugünkü krizin ana nedenlerinin başında 23 Mart Hareketi (M23) geliyor. KDC’nin doğusunda Kasım 2021’de tekrar taarruzlara başlayan M23, binlerce sivilin göç etmesine ve yıkıma neden oldu. Cumhurbaşkanı Felix Tshisekedi, Mayıs 2022’de yaptığı açıklamada, M23’ü desteklemekle suçlarken Ruanda Devlet Lideri Paul Kagame ise tezleri reddederek KDC Cumhurbaşkanı’nın Ruanda’yı suçlayarak sorumluluktan kaçtığını söyledi.
KDC, Ruanda’ya reaksiyon olarak Ekim 2022’de Ruanda Büyükelçisini hudut dışı etme kararı aldı. Ruanda, 19 Ocak’ta KDC’yi yabancı paralı askerleri toplayarak savaşa hazırlık yapmakla suçladı ve 24 Ocak’ta hava alanını 3 defa ihlal eden KDC’ye ilişkin savaş uçağını vurdu.
Buna rağmen KDC, 31 Ocak’ta Doğu Afrika Topluluğu bünyesinde Kuzey Kivu’da vazife yapan 2 Ruandalı askeri “güvenlik gerekçesiyle” hudut dışı etti. Öbür ismi “Kongo İhtilal Ordusu” olan ve 23 Mart 2009’da yapılan barış muahedesinin bozulmasıyla doğan M23, Ruanda’yı yöneten Paul Kagame’nin de kabilesi olan Tutsilerden oluşuyor.
Yer altı zenginlikleri dikkati çekiyor
Birleşmiş Milletlere (BM) nazaran, el değmemiş yaklaşık 24 trilyon dolarlık varlıklı yeraltı rezervine sahip KDC’de gümüş, bakır, kobalt, altın, koltan ve elmas, çıkarılan onlarca değerli madenden yalnızca kimileri olarak öne çıkıyor.
Yönetim meselelerinden ötürü madenler çoğunlukla isyancı kümelerin eliyle küçük tüccarlara, buradan da komşu ülkeler üzerinden tüm dünyaya taşınıyor. BM’ye nazaran, KDC ordusunun rüşvet karşılığı müsaade verdiği kaçakçılık ağı, tüm uğraşlara karşın engellenemiyor.
Krizin tahlili için bölge ülkeleri devrede
İki ülke ortasındaki krizin tahlili için Doğu Afrika Topluluğu (EAC) orta bulucusu olan eski Kenya Devlet Lideri Uhuru Kenyatta da devreye girdi. EAC üyesi önderler, 22 Haziran 2022’de Kenya’nın başşehri Nairobi’de bir ortaya gelerek KDC’nin doğusuna asker gönderilmesi konusunda mutabık kaldı.
Angola Devlet Lideri Joao Lourenço, Afrika Birliği tarafından orta bulucu olarak 6 Temmuz 2022’de Angola’nın başşehri Luanda’da küçük üçlü doruğa konut sahipliği yaptı. Doruğa, iki ülke krizin tahlili için “gerilimi azaltma süreci” üzerinde anlaşarak yeni bir yol haritası belirledi. Yol haritasına nazaran Angola’nın nezaretinde, Ruanda-KDC ortak kurulu kurulması kararlaştırıldı.
İki ülke, KDC’nin doğusunda faaliyet gösteren M23’ün mevzilerden derhal geri çekilmesi ve Ruanda’nın Kurtuluşu İçin Demokratik Güçler’e (FDLR) karşı ortak gayret verilmesi noktasında mutabakata vardı. Lakin atılan tüm adımlara karşın bölgede çatışmalar ve siyasi tansiyon sürdü.