Taliban’ın Afganistan’da idareye gelmesinin akabinde 1 yıl geçti.
ABD’nin geçtiğimiz yıl Afganistan’dan çekilme sürecini başlatmasıyla tekrar iktidara gelmeyi hedefleyen Taliban, güneydeki Kandahar vilayetinden akına geçerek 15 Ağustos’ta Kabil’e girmesiyle periyodun Cumhurbaşkanı Eşref Gani, “Taliban’ın kazandığını” kabul ederek ülkeden ayrıldı.
Bir anda yine dünya gündeminde yer alan Afganistan’da Taliban’ın idareye gelmesiyle binlerce Afgan havalimanlarına akın ederek hayatları değerine uçakların kanatlarına tutundu. Can kayıplarının, insani dramının yaşandığı havalimanında ABD Hava Kuvvetleri’ne ilişkin tahliye uçağının kanatlarına tutunan 3 kişinin uçağın havalanmasının akabinde metrelerce yükseklikten yere çakılarak hayatını kaybetmesi, Afgan bayanların çocuklarını tel örgüler üzerinden ABD askerlerine teslim etmesi Taliban idaresinin iktidara geldiği devirde ülkedeki kaos ve karışıklığın en acı örneği oldu.
Tahliyeler devam ederken 26 Ağustos’ta havalimanı yakınlarında gerçekleştirilen intihar ataklarında 13’ü ABD askeri 100’den fazla kişinin hayatını kaybetmesi Taliban idaresinin ulusal güvenlik ve memleketler arası siyaset alanında imtihanlar vereceğini gözler önüne serdi. Saldırıyı terör örgütü IŞİD üstlenirken, 4 gün sonra 30 Ağustos’ta son ABD kuvvetleri ve müttefikleri de ülkeden ayrıldı.
Bu süreçte Washington idaresi, ABD bankalarındaki 7 milyar dolarlık Afgan rezervini dondururken, idaredeki Taliban’ın iktidara gelmesiyle ülkeye memleketler arası yardımlar da durduruldu ya da kıymetli ölçüde azaltıldı. Ekonomik sıkıntıların da baş gösterdiği ülkede, Taliban idaresi, iktidara gelişinin 1.yılını geride bırakırken bu süreçte insan hakları ihlallerinin yanı sıra, eğitim, iktisat, sıhhat üzere alanlarda imtihan verdi, milletlerarası tenkitlerin de maksadı oldu. Kız çocuklarının eğitimlerine devam edememesi, bayanların çalışma hayatı uzun mühlet tartışıldı. Bahse ait açıklama yapan İslam Buyrukluğu Sözcü Yardımcısı Bilal Karimi, “İslam Emirliği’nin idaresiyle Afganlar tarihi bir zafer elde etti. İşgal sona erdi ve ülke büsbütün özgürlüğüne kavuştu ve her yerde güvenlik sağlandı. Öte yandan, güç ve zorbalık ortadan kaldırıldı. Ülke, merkezi ve güçlü bir idare sistemine sahip oldu. Her türlü zorbalık, baskı ve gasp üzere ögelerin önü alındı. Her bahiste şeffaflık meydana geldi. Zülüm sona erdi ve ulusal gelir net olarak tahsil ediliyor. Ülke kendine yeterlilik konusunda ekonomik adımlar attı. İslam Buyrukluğu, altyapı ve yapısal projeler için birçok adımlar attı, binlerce insan istihdam edildi. Ayrıyeten İslam Buyrukluğu madenlerin çıkarılması için değerli adımlar attı. Dünya ülkeleriyle yeterli ilgiler kurulması için çok gayret sarf edildi. Sonuç olarak, birçok ülkenin büyükelçilikleri artık ülkede faaliyet gösteriyor ve İslam Buyrukluğu ülkelerin birçoklarında konsolosluk faaliyetlerine başladı. Ayrıyeten İslam Buyrukluğu, mantıklı ve makul alakalar temeli temelinde dünya ile karşılıklı hürmet çerçevesinde etkileşim kurmak istemektedir. Hiçbir ülkenin Afganistan topraklarından bir tehditle karşılaşmamasını taahhüt ediyor. İç zorluklara karşın, İslam Buyrukluğu geçtiğimiz yılı uygun yönetti” tabirlerini kullandı.
TALİBAN RESMİ OLARAK TANINMADI
Taliban, tek başına iktidarını sürdürürken memleketler arası ilgilerin kıymetine dikkat çekerek kapsayıcı bir idare oluşturacaklarını duyurdu.
Taliban, memleketler arası güvenliğe tehdit oluşturulmadığını açıklasa da batılı ülkeler yeni idareyle ilgilerin geliştirilmesi ve Taliban’ın tanınması için insan haklarının tesis edildiği ve tüm tarafların savunulduğu bir idare anlayışını temel koşul koydu. Resmi olarak tanınmak isteyen Taliban, Türkiye’nin yanı sıra Norveç, Çin, Rusya, Özbekistan ve çok sayıda ülkeye heyetlerini gönderdi. Lakin, Taliban iktidarının 1 yılı geride kalsa da Taliban’ı şimdi resmi olarak hiçbir ülke tanımadı. Analistler de ülkenin verdiği imtihanlarda başarılı olmadığını savunuyor. İnsan Hakları Analisti Monesa Mubarez, “Geçen bir yılda her şeyimizi kaybettik. Yerine negatif şeyler aldık. Eksik de olsa konuşma özgürlüğümüz vardı onu da kaybettik. Demokrasi kayboldu. Basın özgürlüğü, konuşma özgürlüğü, eğitim hakkı, siyasi ve toplumsal yapıya katılma hakkı, insanların barış hakkı, güvenlik, her şey. Taliban’ın Afganistan coğrafyasına hakim olmalarıyla birlikte Afganistan halkı büyük acılar yaşadı” dedi.
Siyasi Analist Profesör Abdul Basir Nabizada ise, “Kısaca özetleyecek olursak, Taliban geçtiğimiz yıl her alanda çok zayıf ve başarısız hareket etti. Ne idare alanında, ne de iktisat ve toplumsal hayat alanında, insani ve ekonomik krizleri azaltamadılar. İstihdam oluşturamadılar” açıklamasını yaptı.
EKONOMİK KRİZ DEVAM EDİYOR
Taliban idaresinin memleketler arası alanda en fazla reaksiyon topladığı kız çocuklarının eğitimlerinin durdurulması ve bayanların iş hayatından uzaklaşmaları oldu. Çok sayıda bayan istifa etmeye zorlandı, işten çıkarıldı. Havalimanları üzere alanlarda çok az sayıda bayanlar çalışabiliyor. Başta ABD olmak üzere, çeşitli ülkelerin ekonomik fonları durdurduğu ülkede başlayan ekonomik kriz ise devam ediyor. Dünya Bankası, Memleketler arası Para Fonu (IMF) ve ABD Merkez Bankasının fonlara erişimi kesmesiyle başlayan kriz bankacılık dalının çökmesine neden oldu.
Taliban’ın idareye gelmesiyle başlayan göç krizi devam ediyor. Taliban’ın büyük imtihanlar verdiği idarenin birinci günlerinde Türkiye ve İran’a yönelik ağır olarak yaşandığı göç yavaşlasa da devam ediyor.
“KABİL DAHA GÜVENLİ”
Afgan yetkililerin savunduğu optimist tablonun tersine analistler Taliban’ı başarılı bulmazken halk umutlu. Najibullah isimli Afgan, “Kaybettiğimiz şeyleri tüm dünya beşerlerine belirli ki söylememe gerek yok. Lakin şu anki durumun düzgün tarafı, evvelki hükümete kıyaslarsak güvenlik daha güzel, intihar taarruzları açısından daha az kaygı ediyoruz. Kabil daha güvenli” dedi. Omid isimli Afgan ise, “Çok şükür hayatım hoş. Bisiklet tamirciliği yapıyorum. Evvelce de zorla geçindiğim bir hayatım vardı, artık de değişen bir şey yok. Güvenliğimiz yeterli olduğu için 01.00’de düğünden konuta dönüyoruz, kimse rastgele bir rahatsızlık vermiyor. Geçmişte hırsızlık daha fazlaydı lakin artık çok azaldı. Mevcut hükümet dünya tarafından resmi olarak tanınırsa daha uygun olacak. Afganistan’daki tüm etnik kümelerin temsilcileri hükümette hisse sahibi olmalıdır. Tacik, Özbek ve Hazare” tabirlerini kullandı.
Samiulhaq Malang ise, “Taliban’ın ana odak noktası istihdam olmalı. Artık güvenlik sağlandığı için iş fırsatı lazım. Taliban olsun gerek devlet askeri, 200-300 ortası insan kaybediyorduk evvelden. Çok şükür artık o denli değil. Şu an ülke yüzde 90 inançlı. Bu istihdam için çok uygun bir fırsat demektir. Dolaysıyla gelen ekonomik krizin önü alınması gerek” tabirlerini kullandı.
Farid Paktin ise, “15 Ağustos’a Kara Gün denir. Umarım İslam Buyrukluğu yetkilileri olumlu eforlarıyla bu ismi ortadan kaldırır. Ne yazık ki her tarafta olumsuz değişiklik görünüyor. Ben üniversite son sınıf öğrencisiydim ve birebir anda çalışıyordum. Hem üniversitem kapandı hem de işsiz kaldım. Ekonomik ve zihinsel güvenlik ortadan kaldırıldı. Umarım İslam Buyrukluğu önderleri bu hususta önemli manada dikkat edecekler” dedi.