Yogita Limaye
BBC News
Bildirdiği yer Herat, Afganistan
Bazı Afgan ebeveynler, açlık çeken çocuklarını sakinleştirmek için onlara sakinleştirici ilaç veriyor. Kimileri ise kızlarını ve organlarını satışa çıkararak hayatta kalmaya çalışıyor. Taliban idaresinde ikinci kışına giren ülkede halk, kıtlıktan bir adım uzakta.
Abdulvahap, “Çocuklar ağlayıp duruyor ve uyumuyorlar. Hiç yiyeceğimiz yok” diyor ve ekliyor:
“Bunun için eczaneye gidip ilaç alıp çocuklarımıza uykuları gelsin diye bu tabletleri veriyoruz.”
Ülkenin üçüncü büyük kenti Herat’ın çabucak dışında, savaş ve doğal afetler nedeniyle konutlarından ayrılmak zorunda kalan, yılmış beşerlerle dolu bir yerde yaşıyor Abdulvahap. Bu yerleşimdeki meskenler, on yıllar içinde binlerce küçük kerpiç konutun üretimiyle oluşmuş.
Abdul, etrafımızda toplanan yaklaşık bir düzine erkekten oluşan kümenin arasında…
“Kaçınız çocuklarınıza sakinleştirici ilaç verdiniz” diye soruyoruz, “Birçoğumuz, hepimiz” diye yanıtlıyorlar.
Gulam Hazrat tuniğinin cebini yokluyor ve bir tablet şeridi çıkarıyor. Bunlar alprazolam tabletleri. Dert bozukluklarını tedavi etmek için reçete edilen sakinleştiriciler.
Doktorlar, bu cins ilaçların kâfi beslenmeyen küçük çocuklarda karaciğer hasarına, kronik yorgunluk, uyku ve davranış bozuklukları üzere bir dizi öteki meseleye neden olabileceğine dikkat çekiyor.
Yerel bir eczanede, bu ilaçların beş tabletini 10 Afgana (yaklaşık 10 ABD senti) yahut bir kesim ekmek fiyatına satın alınabildiğini görüyoruz.
Tanıştığımız birçok aile, ortalarında birkaç kesim ekmek paylaşarak günleri geçiriyor.
Yerleşimdeki bir bayan, bize, sabahları kuru ekmek yediklerini, akşam ise nemlendirmek için ekmeği suya batırdıklarını söyledi.
Birleşmiş Milletler’e nazaran Afganistan’da yaşanan “insani bir felaket”.
Herat’ın dışındaki bölgelerdeki erkeklerin birden fazla günlük fiyatlı personel olarak çalışıyor.
Onların hayatları yıllardır sıkıntı.
Ancak Taliban geçen yıl Ağustos ayında idaresi devraldığında ve ülkeye akan yabancı fonlar donduruldu. Bu da insanları birçok gün işsiz bırakan bir ekonomik çöküşü tetikledi.
Nadiren iş buldukları günlerde, yaklaşık 100 Afgan yahut 1 doların biraz üzerinde fiyat kazanıyorlar.
Gittiğimiz her yerde, ailelerini açlıktan kurtarmak için çok güç adımlar atmaya zorlanan beşerler gördük.
Ammar (gerçek ismi değil) üç ay evvel böbreğini vermek için ameliyat olduğunu söyledi ve bize 22 santimetrelik yara izini gösterdi. Dikiş izleri hâlâ bir ölçü pembeydi. Karnı boyunca bedeninin ön tarafından geriye gerçek yarım daire biçiminde uzanıyordu.
Böbrek satımının Afganistan’da arttığını öğreniyoruz
Hayatının şimdi baharında, 20’li yaşlarındaydı. Muhafaza emelli kimliğini ismini değiştirdiğimiz Ammar anlatıyor:
“Çıkış yoktu. Mahallî bir hastanede böbrek satılabildiğini duymuştum. Oraya gittim ve onlara bunu yapmak istediğimi söyledim. Birkaç hafta sonra bir telefon aldım ve hastaneye gelmemi istediler.
“Bazı testler yaptılar, sonra kendimden geçiren bir şey enjekte ettiler. Korktum fakat diğer seçeneğim yoktu.”
Ammar’a bunun için yaklaşık 3 bin 100 dolar ödeme yapıldı. Bu paranın birden fazla, ailesine yiyecek almak için daha evvel borç aldığı paranın geri ödemesine gitti.
Ammar böbreğini satmasına rağmen durumlarının düzelmediğini anlatıyor:
“Bir gece yersek sonraki akşam yemiyoruz. Böbreğimi sattıktan sonra kendimi yarım bir insan üzere hissediyorum. Umutsuzum. Hayat bu türlü devam ederse ölebilirim üzere hissediyorum.”
Para için organ satışı, Afganistan’da duyulmamış bir şey değil. Bu tıp olaylar, Taliban ülke idaresini ele geçirmeden evvel de oluyordu. Fakat bugün, bu kadar acı verici bir tercih yapmalarına rağmen, beşerler hala hayatlarını garanti altına almaktan çok uzak oluyorlar.
Çıplak, soğuk bir meskende, 7 ay evvel böbreğini sattığını söyleyen genç bir anneyle tanıştık. Onlar da bir koyun sürüsü satın aldıktan sonra borç aldıkları parayı ödemek zorundaydı. Hayvanlar birkaç yıl evvel bir selde öldüler ve geçim kaynaklarını kaybettiler.
Ammar’ın böbreği için aldığı 2 bin 700 dolar, kimseye yetmiyor. Ammar, “Şimdi 2 yaşındaki kızımı satmaya zorlanıyoruz. Borç aldığımız bireyler her gün bize, “Borcunu ödeyemeyeceksen kızını ver diyerek taciz ediyorlar” diyor.
Kızlarını satan insanların öykülerini daha evvel de çok duyduk.
Nizameddin, “5 yaşındaki kızımı 100 bin Afganiye (yaklaşık 1000 sterlin) sattım” diyor. Bu bir böbrekten çok daha az bir ölçü.
Anlatırken dudaklarını ısırıyor ve gözleri doluyor.
Buradaki insanların hayatlarının merkezinde olan haysiyet duygusu, kıtlık nedeniyle her gün ziyan görüyor.
Buradaki toplum başkanlarından biri olan Abdul Gafar, “İslami kanunlara karşıt olduğunu ve çocuklarımızın hayatlarını tehlikeye attığımızı biliyoruz, fakat diğer dermanımız yok” dedi.
Bir konutta 18 aylık erkek kardeşi Şemshullah ile oynarken komik hızlar yapan 4 yaşındaki Nazya ile tanışıyoruz.
Çocukların babası Hazretullah, “Yiyecek alacak paramız yok, bu yüzden mahallî mescitte kızımı satmak istediğimizi herkese duyurdum” diye anlatıyor.
Nazya, güneydeki Kandahar eyaletinden bir ailenin çocuğuyla evlendirilmek üzere satıldı. 14 yaşına bastığında o konuta gönderilecek. Babası şu ana kadar onun için iki ödeme aldı.
Hazretullah, “Paranın birçoklarını yiyecek almak için, bir kısmını da küçük oğluma ilaç almak için kullandım. Ona bir bak; çok az beslenmiş durumda” derken oğlu Şemsullah’ın şişmiş karnını bize göstermek için gömleğini üst çekiyor.
Yetersiz beslenme oranlarındaki büyük artış ve hadiseler, kıtlığın Afganistan’da küçük çocuklardaki tesirli olmaya başladığını kanıtlıyor.
Sınır Tanımayan Tabipler (MSF), ülke genelinde yetersiz beslenme tedavi merkezlerine hasta kabul oranlarının bu yıl, geçen yıla nazaran yüzde 47 arttığını açıkldı.
MSF’nin Herat’taki beslenme azlığı tedavi merkezi, sadece Herat’ta değil, iki komşu eyalet dahil en âlâ donanımlı tesis pozisyonunda. Bu iki bölgede de oranlar bir evvelki yıla nazaran yüzde 55 arttı.
14 aylık Omid 4 kilo ağırlığında
Geçen yıldan bu yana, kabul etmek zorunda kaldıkları hasta çocuk sayısıyla başa çıkmak için yatak sayısını artırdılar.
Ancak buna karşın, tesis neredeyse her an külliyen dolu durumda. Merkeze getirilen çocuklar, giderek artan halde birden fazla hastalık içinde tedavi görmek zorunda kalıyor.
Omid yetersiz besleniyor ve fıtık ve sepsis hastası. 14 aylık lakin sadece dört kilo tartısında.
Doktorlar bize, o yaştaki olağan bir bebeğin en az 6,6 kg tartısında olması gerektiğini söylüyor. Annesi Amna, oğlu çok fazla kusmaya başladığında, borç para ile hastaneye gelebildi.
“Durum, Afganistan’a yönelik memleketler arası yaptırımların ve Afganistan’a ilişkin varlıklarının dondurulmasının bir sonucudur” diyor Mutawakil ve ekliyor:
“Hükümetimiz kaç kişinin gereksinim sahibi olduğunu belirlemeye çalışıyor. Birçoğu yardım alabileceklerini düşündükleri için durumları hakkında palavra söylüyor”
Durumun ne kadar makûs olduğuna dair çok fazla delil gördüğümüzü söylememize karşın duruşunda ısrar etmeyi sürdürüyor.
Ancak bunun yakında olması pek muhtemel değil.
Bölge halkı bize Taliban hükümeti ve memleketler arası toplum tarafından terk edilmiş hissettiklerini söylediler.
Açlık yavaş ve sessiz bir katil, tesirleri her vakit süratle görülmüyor.
Dünyanın dikkatinden uzakta, Afganistan’daki insani krizin boyutu hiçbir vakit gerçek manada gün ışığına çıkmayabilir. Zira kimse buradaki insanları hesaba katmıyor, dikkate almıyor.