Türkiye seçim startını verdi ve anayasanın verdiği seçme hakkını kullanmak üzere 14 Mayıs’ta sandığa gidecek.
Bu süreçte ülke idaresinde kelam sahibi olmak isteyenler de adaylık müracaatlarını süratle tamamlamaya çalışıyor.
Anayasa’nın 67. Maddesi’ne nazaran kanunda gösterilen koşullara uygun olarak herkes seçme, seçilme ve bağımsız olarak yahut bir siyasi parti içinde siyasi faaliyette bulunma ve halkoylamasına katılma hakkına sahip.
28. Periyot Milletvekili Genel Seçimleri için siyasi partilerin milletvekili aday adayı olmak isteyenler için belirlediği fiyatların ise anayasanın seçilme hakkına alışılmamış olup olmadığı sorusunu akıllara getirdi?
ADAYLIK FİYATLARI NE KADAR?
AK Parti’de adaylık başvurusu için erkek adaylardan 20 bin lira, bayan ve genç adaylardan 10 bin lira, engellilerden ise 5 bin lira talep ediliyor.
22 Mart’a kadar uzatılan CHP milletvekilliği adaylığı için erkekler 30 bin lira, bayan ve engelliler ise 15 bin lira ödeme yapmak zorunda. Sarsıntılardan etkilenen Malatya, Osmaniye, Maraş, Antep, Adıyaman ve Hatay’da müracaat yapacak aday adaylarından fiyat alınmayacak.
İYİ Parti, milletvekili aday adayı müracaat fiyatı bayan ve erkeklerde 7 bin 500 lira olarak belirlendi. Mahzuru ve gazilerden ise fiyat alınmayacak.
Saadet Partisi, erkekler için 15 bin lira, bayan ve gençler için 10 bin lira, engelli vatandaşlar için 5 bin lira müracaat fiyatı belirledi. Sarsıntı Bölgesindeki vilayetler için aday adaylığı katkı hissesi alınmayacak.
HDP’de adaylık müracaat fiyatı 15 bin lira olurken, bayan ve engelliler için müspet ayrımcılık uygulanması bekleniyor.
Türkiye Personel Partisi, milletvekili adaylarından parti için rastgele bir maddi katkı istemiyor fakat adaylık müracaatında zelzele bölgelerinde yaşayan yurttaşlar için en az bir besin ve bir hijyen kolisi hazırlanıp iletilmesi kuralı konuldu.
MHP’de, müracaat aidatı olarak 3 bin lira belirlendi. Aday adaylarından yüzde 40 ve üstü engelli olanlardan müracaat aidatı alınmayacak.
Yüksek Seçim Şurası (YSK), bağımsız milletvekili adayı olmak isteyenler için ölçünün 55 bin 598 lira olduğunu, seçmenler tarafından aday gösterilmek istenen cumhurbaşkanı adaylarının ise yatırması gereken ölçünün 555 bin 980 lira olduğu açıkladı.
‘YÜKSEK FİYATLAR ANAYASAYA AYKIRI’
Peki istenilen fiyatlar anayasaya karşıtlık teşkil ediyor mu? Hukukçular ne diyor?
Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi, Anayasa Hukuku Anabilim Dalı’ndan Doç. Dr. Tolga Sevecen, ‘Yüksek fiyatlar Anayasa’ya aykırıdır’ tabirlerini kullandı.
Şirin şunları söyledi:
“Bu sorunun kategorik bir karşılığı yoktur. Böylesi fiyatlar koymak, ciddiyetsiz adayları caydırmak, seçimlere katılanların sorumluluğunu artırmak ve kamusal kaynakların makul olmayan formda harcanmasını önlemek için legal sayılabilir. Lakin bir önlemin legal olması o önlemin ölçüsüzce uygulanabileceği manasına gelmez. Seçme ve seçilme hakkının özünü zedeleyecek kadar yüksek fiyatlar doğal ki Anayasa’ya karşıttır. Lakin böylesi bir aşırılığa ulaşmayan müracaat fiyatları seçme ve seçilme hakkını ihlal etmez. Bu bahis vakti vaktinde İnsan Hakları Avrupa Mahkemesi’nin önüne gelmişti. Mahkeme, Ukrayna ve Rusya’ya karşı yapılan müracaatlarda makul müracaat fiyatlarını Sözleşme’ye karşıt saymamıştı.”
‘ASGARİ ÜCRETLİNİN BU FİYATLARI ÖDEYİP ÖDEYEMECEĞİ TARTIŞAMALIDIR’
Av. Salih Göktuğ Çolak, seçilme hakkının Anayasa’da teminat altına alınmış natürel bir hak olduğunu hatırlatarak, gerekli kaideleri sağlayan herkesin dilediği siyasi partide milletvekili adayı olabileceğini söylüyor.
Çolak, ‘’Siyasi partilerin milletvekili adaylıkları için fiyat talep etmeleri Anayasa’ya alışılmamış değildir lakin demokratik manada tartışmaya mahal verebilir. Hakikaten siyasi partilerin mali kaynakları sonludur. Bu noktada siyasi partilere de hak vermek gerekir. Sonuçta siyasi partiler kendi siyasetleri, seçim ve reklam faaliyetleri doğrultusunda milletvekili adaylarına birtakım avantajlar sağlamaktadır. Siyasi parti milletvekili adaylık fiyatları de değişiklik göstermektedir. Siyasi partilerin pek birçok engelli, gazi ve afet bölgesindeki adaylar için fiyat talep etmemektedir. Aday dilediği siyasi partiyi tercih edebilir. Ayrıyeten siyasi partilerin müracaat fiyatlarının makul bir düzeyde talep etmesi, adayın kararlılığı noktasında da belirleyici olacaktır. Siyasi partiler açısından da sempatik görünmeyen bu talep hudutlu gelir kaynakları gözetildiğinde doğal karşılanabilir’’ dedi.
Her gelir kesitinden insanın zorlanmadan ödeyebileceği makul bir adaylık fiyatı olması gerektiğinin altını çizen Çolak, ‘’Asgari fiyat alan bir kimsenin ortalama 30 bin lirayı bulan bir fiyatı ödeyip ödeyemeyeceği tartışılır’’ sözlerini kullandı.
‘ÜCRETLER, DEZAVANTAJLI KÜMELERİN TEMSİLİYETİ AÇISINDAN SORUN YARATABİLİR’
Av. Aslı Kazan da “Belirtilen durum Anayasaya terslik olarak değerlendirilemez” dedi ve şunları tabir etti:
“Zira sonuç olarak Anayasa’daki koşulları taşıyan herkes milletvekili adayı olabilir. Bir partinin göstereceği adaylara ait kurallar öngörmesi bu hakkın özüne bir müdahale olarak bedellendirilemez. Durumun Anayasa’ya karşıt olmaması uygulamanın yanlışsız olduğu manasına da gelmez. Bir partinin izlediği usul demokrasiyle olana bağlantısını gösterir. Çünkü özelikle siyasete dezavantajlı kümelerin temsiliyeti açısından belirlenen fiyat sorun yaratabilir. Özelikle azınlık kümeleri, bayanlar, gençler ve engelli bireyler açısından bir bedel talep edilmemelidir.”
‘SORUN, PARASI OLANLARIN SİYASET YAPMA İMKANI BULABİLMESİ’
Av. Özgür Urfa, siyasi partilerin milletvekili aday adaylarının kriterlerini ve tarzlarını kendisinin belirlemesinin genel manasıyla yanlışlı bir yaklaşım olmadığını söylüyor. ‘’Milletvekilliği, bir siyasi partinin görünen yüzü olma, temsiliyeti üstlenme ve parti ismine topluma seslenme misyonları sebebiyle elbette ilgili partinin siyasi yaklaşımları, söylemi ve programıyla uyumlu bireylerden seçilmesi işin tabiatı gereği’’ tabirlerini kullanan Urfa, ortada politik bir sorun olduğuna vurgu yapıyor.
Urfa, ‘’Buradaki problemli alan partilerin aday kriterlerini kendilerinin belirlemesi değil ülke siyasetinde yalnızca parası olanların siyaset yapma imkanı bulabilmesi. Sorunun özü ise yurttaşların seçilme haklarının yasal olarak ‘engellenmesi’ değil ülkedeki işçilerin siyaset alanından uzak tutulması. Ortada türel manada olmasa bile politik bir sorun olduğu tartışmasız’’ sözlerini kullandı.
Urfa kelamlarına şu formda devam etti:
‘’Partilerin, yurttaşları ‘seçmene’ indirgeyen ve seçimden seçime yalnızca oy veren bir objeleştirme yaklaşımı kelam konusu. Meğer ki olması gereken her bir yurttaşı siyasetin objesi değil öznesi haline getirebilmek. Bu çerçevede katılımcılığın artırılmasına ait kanalların çoğaltılması, örgütlenmeye dair pürüzlerin kaldırılması ve elbette başta Siyasi Partiler Kanunu olmak üzere tüm seçim kanunlarının demokratik ve iştirakçi bir içerikle yenilenmesi gerekmekte.
Söz konusu antidemokratik yasalar değişene kadar ise hem partilere hem de yurttaşlara da çeşitli vazifeler düşmekte. Milletvekilliği aday adaylığının paralı olması konusunda zıddından bir örnek olarak Türkiye Emekçi Partisi (TİP) geçtiğimiz hafta milletvekili aday adaylığı için başvuracak yurttaşlardan rastgele bir fiyat almayacağını, yalnızca depremzedelere gönderilmek üzere ‘bir besin ve bir hijyen kolisi getirmeleri’ kaidesi koydu. Bu ve gibisi örnekleri artırarak alışılagelmiş siyasal yaklaşımları değiştirmek önümüzdeki değerli vazifelerden. Yurttaşlara düşen ise siyasi tercihlerini yaparken bu yaklaşımları göz önünde bulundurmaları ve yılların getirdiği alışkanlıklarla değil, toplumsal gereksinimleri ve talepleri dillendiren siyasi özneleri güçlendirmeleri olmalı’’.
‘MAKUL FİYATLAR SEÇİLME HAKKINI İHLAL ETMEZ’
İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Anayasa Hukuku Ana Bilim Dalı’ndan Dr. Volkan Aslan makul fiyatların seçilme hakkını ihlal etmeyeceğini söylüyor:
“Seçimlerde adaylık için aşikâr fiyatta fiyatların ödenmesinin mecburî tutulması, fiyatların makul bir düzeyde tutulması halinde seçilme hakkını ihlal etmez. Çünkü kelam konusu fiyatların alınmasının ardındaki temel amaç ‘ciddiyetsiz adaylıkların’ önüne geçmektir. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi de Ukrayna’da milletvekili adayı olabilmek için ödenmesi gereken fiyatı ödemediğinden aday olamayan kişinin yapmış olduğu bir müracaatta, milletvekili seçimlerinde adaylardan talep edilen fiyatın “kararlı bir aday için aşılmaz bir idari ve mali bir pürüz teşkil edecek ölçüde” olmaması durumunda fiyat talep edilmesinin seçilme hakkını ihlal etmeyeceğine hükmetmiştir (Sukhovetskyy v. Ukrayna Kararı). Şu an için ülkemizde talep edilen fiyatların fiyatına bakıldığında misal bir sonucun ülkemiz için geçerli olması gerektiğini düşünüyorum.”
Milletvekilliği için belirlenen fiyatların makul olup olmadığı sorusu ise hala yeniliğini koruyor.