AB, Batı Balkan ülkeleri ve Türkiye için 2022 Genişleme Paketi’ni ve ülke raporlarını açıkladı.
Türkiye için hazırlanan 140 sayfalık rapor, bilhassa demokrasi, insan hakları ve hukukun üstünlüğü üzere temel hususlarda gerilemenin sürdüğünü ve üyelik için gerekli olan AB müktesebatına ahenk konusunda bir ilerleme olmadığını kayda geçirdi.
Demokratik gerileme devam ediyor
AB’ye nazaran, Türkiye’nin demokratik kurumlarının işleyişinde önemli noksanlıklar var.
Demokratik gerilemenin devam ettiğini, başkanlık sistemindeki yapısal eksikliklerin giderilmediğini kaydeden rapor, “Meclis, hükümetin hesap verebilirliğini sağlayacak gerekli araçlardan mahrum olmaya devam etmektedir. Anayasal mimari; yasama, yürütme ve yargı ortasında sağlam ve tesirli bir kuvvetler ayrılığı temin etmeden yetkileri Cumhurbaşkanlığında merkezileştirmeye devam etmiştir,” tespitinde bulundu.
AB raporunda yargının, terörle ilgili cürüm argümanlarına dayanarak muhalefet partili milletvekillerini “sistematik bir şekilde” amaç almaya devam ettiği bildirildi.
Rapor, 2019 lokal seçimlerinden sonra 48 belediye liderinin misyondan alındığını anımsatarak, “İktidardaki koalisyon hükümetinin muhalefet partilerinden belediye liderleri üzerindeki baskısı, mahallî demokrasiyi daha da zayıflatmıştır. Muhalefet partilerinin belediye liderleri, idari ve isimli soruşturmalarla karşı karşıya kalmıştır. Güneydoğu’da mahallî demokrasi önemli biçimde engellenmeye devam etmiştir. Güneydoğu’da zorla vazifeden alınan belediye liderlerinin yerine hükümet tarafından atanmış kayyumlar getirilmesine devam edilmiştir,” tabirini kullandı.
Güneydoğu’da tasa verici durum
Rapor, Güneydoğu’da durumun “çok dert verici” olmaya devam ettiğini kaydetti.
Hükümetin Ekim 2021’de Suriye ve Irak’a hudut ötesi operasyon yetkisini iki seneliğine uzattığını ve bu süreçte operasyonların devam ettiğini kaydeden rapor, AB’nin terör listesinde yer alan PKK’nın hareketleri nedeniyle hudut bölgelerindeki durumun istikrarsızlığını sürdürdüğünü belirtti.
AB, Türkiye’nin terörle çabasını legal bulduğunu lakin bunun hukukun üstünlüğü, insan hakları ve temel haklar çerçevesinde yapılmasını gerektiğini kaydetti.
AB raporuna nazaran, sivil topluma ait hususlarda da gerileme sürdü. Sivil toplum artan bir baskıyla karşı karşıya ve söz, toplanma üzere haklarını sınırlamak durumunda kaldı.
Yargıda da gerileme devam etti
AB’ye nazaran, önemli gerilemenin sürdüğü bir öbür alan yargı. Raporda, “2016’dan bu yana gözlemlenen önemli gerileme rapor periyodunda devam etmiştir. Bilhassa, sistemsel olarak yargı bağımsızlığı eksikliği ve hâkim ve savcılar üzerindeki metoda karşıt baskıya ait olmak üzere tasalar devam etmiştir. Bilhassa Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi kararlarının uygulanmasının reddedilmesiyle irtibatlı olarak, yargının milletlerarası standartlara ve Avrupa standartlarına bağlılığına ait kaygılar artmıştır,” değerlendirmesi yapıldı.
İnsan hakları ve temel haklar alanlarındaki kötüleşmenin devam ettiğini, fevkalâde hâl sırasında getirilen önlemlerin birçoğunun hala yürürlükte olduğunu anımsatan AB raporu, Türkiye’nin mevzuat ve uygulamalarını Avrupa İnsan Hakları Kontratı (AİHS) ve Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM) içtihadı ile uyumlu hâle getirmesi gerektiği ihtarında bulundu.
Raporda, “Türkiye’nin bilhassa Selahattin Demirtaş ve Osman Kavala davalarında AİHM kararlarını uygulamayı reddetmekte ısrar etmesi, yargının milletlerarası standartlara ve Avrupa standartlarına bağlılığı ve Türkiye’nin hukukun üstünlüğünü ve temel haklara hürmet gösterilmesini güçlendirme taahhüdü hakkında önemli kaygıya sebep olmaktadır. Avrupa Kurulu tarafından Kavala davası kararının uygulanmaması nedeniyle Şubat 2022’de Türkiye aleyhine başlatılan ihlal prosedürü, Türkiye’nin Avrupa Kurulu üyesi olarak taahhüt ettiği insan hakları ve temel özgürlükler standartlarından uzaklaştığının bir öteki göstergesi olmuştur,” dendi.
İfade özgürlüğü de zahmetli alan
AB’ye nazaran tabir özgürlüğündeki önemli gerileme bu devirde de gözlendi: “Devlet kurumları tarafından uygulanan kısıtlayıcı önlemler ve isimli ve idari yollarla artan baskı, tabir özgürlüğünün kullanılmasını baltalamaya devam etmiştir. Gazeteciler, insan hakları savunucuları, avukatlar, müellifler, muhalif siyasetçiler, öğrenciler, sanatkarlar ve toplumsal medya kullanıcılarına karşı açılan ceza davaları ve mahkumiyetler devam etmiştir.”
Toplanma ve örgütlenme özgürlüğü konusunda daha fazla gerilemenin yaşandığını kaydeden rapor, barışçıl şovların yasaklandığını ve güvenlik güçlerinin orantısız güç kullanımının gözlendiğini belirtti. Raporda, en dezavantajlı kümelerin ve azınlık mensuplarının haklarının daha yeterli korunması gerektiği vurgulanırken, “Azınlıklara (özellikle lezbiyen, gey, biseksüel, transseksüel, interseks ve queer (LGBTIQ) bireylere yönelik toplumsal cinsiyete dayalı şiddet, ayrımcılık ve nefret söylemi hâlâ önemli bir kaygı hususudur,” tespitine yer verildi.
Türkiye’nin mülteci siyasetine övgü
Raporda, ilerlemenin görüldüğü ender alanlardan biri göç ve iltica siyaseti oldu. 2016’da yapılan Türkiye-AB mutabakatının yürürlükte olduğunu, bu tarihten bu yana sistemsiz mülteci geçişinde çok büyük azalmalar olduğunu kaydeden rapor, “Türkiye, dünyadaki en büyük mülteci nüfuslarından birine konut sahipliği yapmak ve onların gereksinimlerini karşılamak için kıymetli gayretler sarf etmeye devam etmiştir,” dendi.
Dış siyasette Türkiye’nin AB siyasetlerine ahenginin yalnızca yüzde 7 olduğunu, Türkiye’nin tek taraflı bir dış siyaset izlediğini kaydeden rapor, Rusya’nın Ukrayna saldırmasıyla başlayan savaş sürecinde Türk hükümetinin uyguladığı politikayı olumlayan tabirler içerdi.
Rapor, “Türkiye Ukrayna ve Rusya ortasında müzakereleri kolaylaştırmayı ve tansiyonun azaltılması ve ateşkesin sağlanması üzerinde çalışmayı amaçlamıştır. Ayrıyeten Ukrayna tahılının ihracatını kolaylaştırmak için diplomatik bir teşebbüste bulunmuştur. Ukrayna ve Rusya’nın 22 Temmuz’da İstanbul’da BM ve Türkiye’nin kolaylaştırıcılığında vardığı mutabakat, mutabakatın uygulanmasında da kolaylaştırma sağlayan Türkiye’nin yapan rolü olmadan mümkün olamazdı,” dedi. Lakin rapor, Türkiye’nin Rusya’ya uygulanan yaptırımları uygulamaktan kaçındığını ve bu ülkeyle ekonomik ve ticari bağlarını geliştirmek için bir muahede imzaladığını not etti.
Doğu Akdeniz’de gerilim
Türkiye-AB ortasında bilhassa 2020’de yaşanan Doğu Akdeniz tansiyonu, son devirde yaşanan gelişmelerle birlikte raporda yer aldı. Türkiye’nin sondaj faaliyetlerine başlamamasına rağmen tansiyonun Nisan 2022’de yine ortaya çıktığını belirten rapor, tam üyeler Yunanistan ve Kıbrıs Cumhuriyeti’nin Ankara ile yaşadığı meselelere geniş yer verdi. “Türkiye’nin, BM Kaidesi’ne uygun olarak, tartışmasız bir halde düzgün komşuluk münasebetlerine, milletlerarası mutabakatlara ve meselelerin barışçıl halde tahliline, gerektiği takdirde Memleketler arası Adalet Divanına başvurmak suretiyle, bağlı kalması gerekmektedir,” sözlerine yer verilen raporda, daha evvelki AB tepelerinde alınan kararlar da anımsatıldı.
Mali riskler arttı, piyasa iktisadının işleyişi kaygı verici
Raporun iktisat ile ilgili kısmında, Türkiye’nin üyelik için ekonomik kriteleri karşılama konusunda ileri seviyede olduğu fakat rapor devrinde ilerleme kaydedilmediği belirtildi. Raporda, “Para siyasetinin yürütülmesi, kurumsal ve düzenleyici ortam üzere kıymetli ögelerde gerileme olduğundan, Türkiye’nin piyasa iktisadının düzgün işleyişine ait önemli tasalar devam etmektedir,” dendi.
Türk iktisadının COVID-19 krizinden güçlü bir biçimde toparlanarak 2021’de yüzde 11,4; Ukrayna savaşı tesirlerine karşın 2022’nin birinci yarısında da yüzde 7’den fazla büyüdüğünü kaydeden AB raporu, “Ülkenin çok gevşek para siyaseti ve siyaset güvenilirliğindeki eksiklik lirayı zayıflatmış; resmi enflasyonu yirmi yılın en yüksek düzeyi olan %80’in üzerine çıkarmıştır. İthal malların fiyatlarının yükselmesi, artan belirsizlik ve düşük milletlerarası rezerv düzeyleri kelam konusu olduğunda büyük bir kırılganlık olmayı sürdüren dış dengesizlikleri genişletmiştir,” tespitinde bulundu.
Rapor, “Bütçenin icrası planlanandan daha uygun bir performans göstermiş; lakin, devlet borcu artmış ve maliye siyaseti, artan enflasyonu frenlemeye ve lokal para ünitesini desteklemeye yönelik başarısız teşebbüslerin yükü altında giderek artan bir baskı altına girmiştir,” dedi.
Merkez Bankası siyasi baskı altında
Rapor, izlenen siyasetler nedeniyle iktisatla ilgili başlıklarda kriterlerin karşılanmasında ilerleme sağlanamadığı şu sözlerle tespit etti: “Ekonomi ile ilgili fasıllarda, iktisat ve para siyasetinde devam eden gerileme, fiyat istikrarının sağlanması ve enflasyon beklentilerinin sabitlenmesinde etkisiz siyasetlerle kendisini göstermiştir. Merkez bankası hala önemli siyasi baskı altındadır ve fonksiyonel bağımsızlığının tekrar tesis edilmesi gerekmektedir.”
Dışişlerinden çabucak tepki
Dışişleri Bakanlığı, geçen yıllarda olduğu üzere, raporun yayımlanmasından çabucak sonra Ankara’nın raporda belirtilen hususlara ait resmi görüşünü ve yansısını yazılı bir açıklamayla iletti.
Raporun, AB’nin “Türkiye’ye yönelik stratejik bakış açısından uzak ve vizyonsuz yaklaşımını” bir defa daha gözler önüne serdiğini belirten Dışişleri, “Aday ülke Türkiye’ye karşı sorumlulukların göz arkası edildiği ve ikili standartlı bir yaklaşımın sergilendiği bu rapor, AB’nin Türkiye’ye ait taraflı tavrının bir öbür örneğidir,” değerlendirmesinde bulundu.
Dışişleri, raporun bilhassa siyasi kriterler, yargı ve temel haklarla ilgili kısımlarını eleştirirken, “Mesnetsiz tezleri ve haksız tenkitleri kabul etmiyoruz. Müzakere fasılları önündeki siyasi pürüzleri kaldırmayan AB’nin, siyasal sistemimize, siyasetçi ve yöneticilerimize, ülkemizdeki temel hak ve özgürlükler ile kimi yargı kararlarına ve terörle gayretimize yönelik haksız savlarını tümüyle reddediyoruz,” dedi.
Raporun Doğu Akdeniz ile ilgili kısmın Kıbrıs Cumhuriyeti ve Yunanistan’ın “hukuk dışı ve maksimalist görüşlerini yansıttığı tenkidinde bulunan Dışişleri açıklamasında, “Raporda Kıbrıs Türklerinin yok sayılması ve ülkemiz ile KKTC’nin görüşlerine hiçbir formda yer verilmemesi ise raporun kimlerin çıkarlarını gözeterek kaleme alındığını açıkça ortaya koymaktadır. AB’nin deniz yetki alanlarının belirlenmesinde memleketler arası bir yargı organı olmadığını tekrar hatırlatıyoruz. AB’nin bu biçimde hareket etmesi hem kendi müktesebatına hem de memleketler arası hukuka alışılmamıştır,” sözlerine yer verildi.
AB’nin Türkiye’nin yaptırımlara katılmamasını eleştirmesini “garabet” olarak niteleyen Ankara, “Ukrayna’dan tahıl ihracatının ve savaşan taraflar ortasındaki esir takasının lakin Türkiye’nin prensipli yaklaşımı sayesinde gerçekleşebildiğini bir sefer daha vurguluyoruz,” dedi.
Dışişleri açıklaması, “AB mevcut jeopolitik sınamaları dikkate alarak, Türkiye’yi gereksinimi olduğunda kapısını çalabileceği üçüncü bir ülke olarak değil, müzakere eden bir aday ülke olarak görmeli ve ahde vefa prensibinin gereklerini yerine getirmelidir. AB’nin raporları, lakin bu türlü bir yaklaşım benimsendiğinde, tarafımızca ciddiye alınacaktır,” değerlendirmesine de yer verdi.