ABD’nin, mutabakatları ihlal ederek Gayri Askeri Statüye (GAS) sahip adaları yasa dışı olarak silahlandıran Yunanistan’a ses çıkarmayıp, üstü örtülü olarak Atina’ya dayanak vermesinin nedeni bir müddettir merak konusuydu.
Washington’un 16 Eylül’de 2023 yılı için GKRY’ye yönelik silah ambargolarını kaldırması, ABD’nin on yıllardır Yunanistan ile Türkiye ortasında gözettiği dengeyi Yunanistan lehine değiştirdiği tartışmalarını haklı çıkarır nitelikteydi.
Provokatif hava ihlallerinin yanı sıra Yunanistan’ın Lozan ve 1947 Paris Mutabakatı’nı ihlal ederek GAS statüsüne sahip adaları silahlandırmasının ardında da ABD’nin bu rota değişikliğinin olduğu ortaya çıkmış oldu.
Yeni stratejinin şifreleri, Doğu Akdeniz Güvenlik ve Güç Yasası’nda
Özellikle 2019’da ABD Kongresinde, Türkiye aykırılığı ile bilinen senatör ve kongre üyelerinin yasama alanında Türkiye’ye karşı birçok çalışması vardı ve bunlardan biri de Doğu Akdeniz’deki mümkün güç kaynaklarından hisse almak üzere ABD’nin önünü açan ve üstü kapalı olarak Türkiye’yi maksat alan Doğu Akdeniz Güvenlik ve Güç Yasası’ydı.
Yasa tasarısını, Türkiye zıtlığı ve Rum lobisine yakınlığıyla bilinen mevcut Senato Dış Alakalar Komitesi Lideri Demokrat Bob Menendez ile Cumhuriyetçi Marco Rubio 10 Nisan 2019’da sundu.
Bugün, ABD ile GKRY ortasındaki iş birliğinin temellerini atan tasarının, Doğu Akdeniz’deki güç kaynaklarına ve GKRY’ye silah ambargolarının kaldırılmasına ait kısmı daha sonra savunma bütçesini de içeren 2020 Ulusal Savunma Yetkilendirme Maddesi’ne eklendi.
Tasarının “Bulgular” kısmında Güney Kıbrıs, İsrail ve Yunanistan’ın kıymetine vurgu yapıldı ve Türkiye kastedilerek, Akdeniz, Ege ve Orta Doğu’da “tek taraflı, memleketler arası hukuku ihlal eden, düzgün komşuluk bağlantılarını zedeleyen davranışlara karşı oldukları” söz edildi.
Söz konusu bulgular ortasında tekrar ABD’nin müttefikler ortasında güç güvenliğini sağlaması gerektiğine değinilerek, Avrupa’nın Rusya’ya olan güç bağımlılığını azaltacak güney sınırı ve Adriyatik boru çizgisinin inşasının ehemmiyetine işaret edildi.
Aynı tasarıda, Güney Kıbrıs’ın ABD için ehemmiyetine dikkat çekilirken, Rum idaresine 1987’den bu yana ABD’nin silah ambargosuna maruz kaldığı, bu nedenle başka ülkelerden silah aldığı ve bunun ABD menfaatlerine uymadığı söz edildi. Güney Kıbrıs Rum İdaresi’ne yönelik silah ambargosunun kaldırılması aslında birinci sefer burada zikredilmiş oldu.
Ancak kelam konusu Ulusal Savunma Yetkilendirme Maddesi’nde, Rum kesitine yönelik ambargoların kaldırılması ABD’nin bölgesel stratejisine uygun olarak 2 kaideye bağlandı.
Buna nazaran, GKRY’nin Rus savaş gemilerine ikmal hizmeti vermediği ve kara para aklama faaliyetleri ile gayret ettiği her yıl Dışişleri Bakanlığınca raporlandırıldığı ve Rum idaresinin gerekli şartları yerine getirdiği takdirde silah ambargosu yıllık olarak kaldırılacaktı.
Dönemin ABD Dışişleri Bakanı Mike Pompeo, 2020’de GKRY’nin kaideleri yerine getirdiğine ve silah ambargosunun savunma ve muhafaza ekipmanlarını kapsayacak halde kısmen kaldırılmasına karar verdi.
Aynı devirde Pompeo, Girit Adası’na ziyarette bulundu ve Sauda Körfezi’ne ABD birliklerinin konuşlandırılması konusunda Yunan idaresi ile mutabakat sağladı.
Yunanistan, uzun müddettir ABD’ye Türkiye’ye alternatif bir üs olma konusunda Washington’a tekliflerde bulunuyordu. Gerçekten 2019’dan beri ABD’nin Yunanistan’daki askeri varlığı ve üs sayısı 2 katını aşmış bulunuyor.
ABD, her ne kadar bir kısmının kalıcı olmadığını belirtse de Yunanistan’daki üs sayısını 4’ten 9’a çıkarmış durumda.
Yunanistan Başbakanı birinci defa Kongre’ye hitap etti
ABD, bu yığınağına karşılık Yunanistan’a çeşitli ölçeklerde silah ve ekipman hibe ederken, Yunanistan’ın Ege’de Türk hava alanını ihlal ederek neden olduğu tansiyona göz yumdu.
Washington’da Yunanistan Başbakanı Kiryakos Miçotakis, 17 Mayıs’ta ABD Kongresinin iki kanadının katıldığı ortak oturuma hitap etti ve konuşmasında Türkiye’yi maksat aldı.
Amerikan tarihinde birinci sefer Yunan bir önder, ABD Kongresine hitap etmiş oldu ve Kongre üyeleri Miçotakis’i konuşması sırasında tam 37 sefer alkışladı. Buna eş vakitli olarak ABD Kongresinde Türkiye aleyhine çok sayıda kampanya yürütüldü. Rum lobisinin baskısıyla Kongre’de 2023 Ulusal Savunma Yetkilendirme Yasa tasarısına Türkiye’nin F-16 alım talebini Ege’de Yunanistan’a karşı kullanılmaması kuralına bağlayan bir ekleme yapıldı.
Söz konusu tasarı, şimdi yasalaşmadı lakin Türkiye’nin F-16 talebine ait hususun geçmesine kesin gözüyle bakılıyor.
Rusya’yı Güney Kıbrıs’tan çıkaran ABD, Ada’ya yerleşiyor
GKRY ile Rusya ortasındaki bağlar 1960’tan bu yana daima devam ederken, bilhassa Soğuk Savaş devrinin akabinde bu ilgiler daha da ağırlaştı. GKRY ile Rusya ortasında önderler ve dışişleri bakanlığı seviyesinde de birçok ziyaret yapıldı.
Rusya, Avrupa Birliği (AB) üyesi olması ve pozisyonu hasebiyle Rum kısmı ile ilgilerine kıymet verirken, yıllardır Rusya’dan birçok iş insanı da yatırım için GKRY’yi tercih etti.
Rus milyarderler ve oligarkların en çok tercih ettiği GKRY kentleri ortasında Lefkoşa ve Limasol yer alıyor. Bu bölgelerde önemli bir Rus nüfusun yaşadığı da biliniyor.
Diğer taraftan Rusların, GKRY’yi tercih etmesinin sebepleri ortasında vergilerin düşük olması ve “yatırım karşılığı vatandaşlık (altın pasaport)” uygulaması ile AB üyesi ülkelere sermaye ve yatırım transferi üzere fırsatlar olduğuna da işaret ediliyor.
Rum bölümünde, 2013-2020 periyodunda yürürlükte kalan altın pasaportlar uygulamasından çok sayıda sabıkalı, suça karışmış kişi faydalanırken, en fazla müracaatın Rusya, Çin ve Ukrayna’dan yapıldığı biliniyor. Bu sayede çok sayıda Rus oligark ve milyarderin parasını Güney Kıbrıs’ta akladığı da ortaya çıkmıştı.
Rusya ile GKRY ortasındaki savunma bağı, Rum bölümünün Sovyetler Birliği’nin dağılmasının akabinde 1990’da tank ve savaş helikopterleri alımına kadar gidiyor. Fakat savunma alanındaki iş birliği 2013’te Rum kesitinde yaşanan finansal krizin akabinde ağırlaştı.
Liderler seviyesinde imzalanan karşılıklı mutabakatlarda, yatırım ve eğitim üzere başlıkların yanı sıra askeri iş birlikleri de ön plana çıkmaya başladı.
Şubat 2015’te, AB ve Rusya ilgileri tansiyonlu bir periyot yaşarken, GKRY ile Rusya ortasında ortalarında Rus savaş gemilerine Akdeniz’de ikmal hizmeti sağlayacak bir muahedenin da bulunduğu ticaret, güç, nakliyecilik, tarım, kültür ve turizm alanlarında 11 muahede imzalanmıştı.
Rus savaş gemilerine Akdeniz’de ikmal hizmeti sağlayacak muahedeye nazaran, Rus Donanması’na ilişkin gemiler, Rum kesiti limanlarını kullanabilecek ve askeri işçisi eğitebilecekti. Rusya ise buna karşılık Kıbrıs Rum kısmına ekonomik istikrarın sağlanması emeliyle daha evvel verdiği 2,5 milyar avroluk borcu tekrar yapılandırdı.
Daha evvel de vakit zaman Rum limanlarını kullanabilen Ruslar, bu muahede ile askeri bağları resmiyete kavuşturmuş oldu.
Öte yandan 2015’ten sonra Rus gemileri birçok defa Rumların Limasol Limanı’nı ziyaret etti, GKRY başkanı Nikos Anastasiadis ise Kırım’ın işgalinin akabinde 2015’te Moskova’daki Zafer Kutlamalarının 70. yılına katılarak Avrupa’ya karşın Kremlin ile bağlarını pekiştirdi.
Rum idaresi, ABD’nin taleplerine de birinci kere kıymetli ölçüde karşılık vermiş oldu
Ancak bu ikili alakalara şubatta başlayan Rusya-Ukrayna Savaşı gölge düşürdü. AB üyesi GKRY, AB’nin Rusya’ya yönelik yaptırımlarına katılarak, limanlarını ve hava alanını Rus uçak ve gemilerine kapattı.
GKRY, 5 Mart’ta ikmal için gelen 5 Rus savaş gemisinin Limasol Limanı’na yanaşmasına müsaade vermedi ve böylelikle Rum idaresi, ABD’nin taleplerine de birinci kere kıymetli ölçüde karşılık vermiş oldu.
Rum idaresine yönelik silah ambargosunun kaldırılmasının karşılığının yalnızca Rusya’nın Ada’dan uzaklaştırılması olmadığı yakın vakit evvel ortaya çıktı.
Washington’un 16 Eylül’de Rum idaresinin istenilen koşulları yerine getirdiği ve GKRY’ye yönelik ambargoların kaldırıldığının açıklanmasından kısa müddet sonra ABD ile GKRY, “Askeri Alım ve Kuvvetler Ortası İş Birliği Anlaşması”na imza attı.
Bu mutabakat kapsamında ABD savaş gemileri, GKRY limanlarında ikmal yapabilecek ve Rum birliklerinin eğitimi, teçhizat gereksinimleri konusunda Rum idaresi ABD’den askeri alım yapabilecek.
Bu adımların, bölgede jeopolitik durumu nasıl etkileyeceği ve ne ölçüde başarılı olacağı şimdi bilinmiyor lakin bu yaklaşım, ABD’nin bölgede Yunanistan provokasyonlarına sessiz kalması ve Türkiye aleyhine anlaşılacak tonla açıklamalarda bulunmasının ardında bu stratejik tercihler olduğunu ortaya çıkarmış oldu.