Türkiye’nin, NATO’daki müttefiki ve “stratejik ortağı” ABD ile bağlantıları geçmişten bugüne daima inişli çıkışlı bir rotada seyretti. Son olarak, İspanya’nın başşehri Madrid’de düzenlenen NATO Başkanlar Zirvesi kapsamında Cumhurbaşkanı Erdoğan ve Joe Biden ortasında gerçekleşen görüşme ve samimi diyaloglar, “ABD-Türkiye ilgilerinde yeni bir sayfa mı açılıyor” sorusunu gündeme getirdi.
Los Angeles eski Başkonsolosu ve Dış Siyaset Analisti Raife Gülru Gezer, ABD-Türkiye alakalarının mevcut seyrini Cumhuriyet Dış Haberler Servisi’nden Caner Çiftçi‘ye kıymetlendirdi.
Bilindiği üzere ABD’de Yunan, Rum ve Ermeni lobileri faal bir halde faaliyet yürütürken, Washington idaresinin Türkiye’ye yönelik siyasetlerine da kısmen istikamet veriyor. ABD’de lobicilik faaliyetleri kapsamında Türkiye’nin de kıymetli bir gücü bulunuyor mu? ABD’deki Türk lobisinin Washington’da tesiri ne derecedir?
Lobicilik faaliyetlerinin ABD siyasetinde çok değerli bir yeri bulunmaktadır. Temelinde lobicilik faaliyetleri, Amerikan iç ve dış siyasetini şekillendiren ana ögelerden biridir. ABD’de mahallî seviyedeki siyasetçiden Lidere kadar kimi lobilerin dayanağını almadan seçilmek zordur. ABD’deki Ermeni, Rum-Yunan diasporaları ile Türk diasporası ortasında temel farklılıklar bulunmaktadır. Aslında Ermeni diasporası ile Rum-Yunan diasporası ortasında da nüanslar vardır. ABD’de yüklü olarak Kaliforniya Eyaletinde bulunan Ermeni toplumu kilise ve derneklerden oluşan kurumsal diasporanın da pompalamasıyla “1915 Olayları” etrafında biraraya getirilmektedir.
O devirde yaşanan kimi gerçek kimi fabrikasyon acılar diasporayı birleştirmekte ve Türkiye’ye karşı nefrete dönüştürmektedir. Rum-Yunan diasporasının ise misal bir travması olmamakla birlikte, toplum emsal halde Türkiye nefreti çerçevesinde birarada tutulmaktadır. Ermeni ve Rum-Yunan lobileri eyaletlerindeki Temsilciler Meclisi üyeleriyle yakın bağlantılar kurar ve seçim kampanyalarına azımsanmayacak katkılarda bulunurlar. Kelam konusu diasporalar eyaletlerinden seçilen Senato üyelerini de yakın markaja alarak tertipli olarak gündemlerindeki bahisler hakkında bilgilendirirler.
ABD’de yaşayan Türkler ise, her şeyden evvel Ermeni ve Rum-Yunan diasporalarından sayıca daha azdır ve ABD’nin geneline yayılmıştır. Türk toplumunun etrafında birleştiği bir travma da yoktur. Türklerin birden fazla topluma uygun bir biçimde entegre olmuş ve topluma artı bedel katan bireylerdir. Ortalarında çok başarılı olmuş bilim insanları, akademisyenler ve iş insanları bulunmaktadır. Lakin, ABD’de siyasetle ilgilenen Türklerin sayısı şaşırılacak kadar azdır. Münasebetiyle Türkiye’nin ve Türklerin tezleri ile çıkarlarını savunmak Türk derneklerine ve Vaşington Büyükelçiliğimizin lobicilik faaliyetlerine kalmaktadır. Dışişleri Bakanlığımız ve Büyükelçiliğimiz geçmişten bu yana büyük gayretler sarfetmektedir.
İfade ettiğim üzere Amerikalı siyasetçilerle her seviyede nizamlı bir irtibatta olmak ve desteklemek değerlidir. Bu da diasporanızın sistemli çalışmalarıyla olabilecek birşeydir. Aksi takdirde etkiniz hudutlu kalacaktır. ABD siyasetinde çok temel ve kolay bir konu vardır; sesi yüksek çıkanın tesiri daha fazladır.
‘TÜRKİYE’NİN ABD’YE OLDUĞU KADAR, ABD’NİN DE TÜRKİYE’YE GEREKSİNİMİ VARDIR’
Özellikle Papaz Brunson krizinden sonraki süreçte ABD ile ilgilerde bir duraksama dalgası yaşandı. Yaşanan siyasi kriz, Ankara-Washington sınırında bir kırılma yarattığını düşünürsek günümüzde ABD ile Türkiye ortasındaki ilgilerin seyri ne tarafa yanlışsız evriliyor? ABD-Türkiye ilgilerinde gelecek periyot bizi neler bekliyor?
Öncelikle şunu kabul etmemiz gerekir; Türkiye’nin ABD’ye olduğu kadar, ABD’nin de Türkiye’ye muhtaçlığı vardır. Dönemsel iniş çıkışlar olabilir, lakin Türk-Amerikan alakalarının düzgün bir seyirde ilerlemesi her iki tarafın çıkarınadır. Ayrıyeten bu bölgemizin istikrarı açısından da olağanüstü değerlidir. Dış siyasette Türkiye ve ABD’nin önceliklerini bir kağıda dökecek olursanız, sıralamada tahminen kimi farklılıklar olsa da büyük ölçüde öncelikler örtüşecektir.
Türkiye ile ABD ortasında ABD’nin PYD/YPG’ye verdiği takviye, S-400’ler ve CAATSA yaptırımları, Türkiye’nin F-35 programından çıkartılması ve F-16 tedariki süreci, üzere dikenli hususlar olduğu doğrudur. Fakat, şunu unutmayalım ki iki ülke ortasında farklı seviyelerde diyalog kanalları bulunmaktadır ve bunlar açıktır. Gerçekten, Rusya’nın 24 Şubat’ta Ukrayna’ya başlattığı operasyonun çabucak akabinde ABD Dışişleri Bakan Yardımcısı Wendy Sherman Mart başında çıktığı çok ayaklı tıpta birinci olarak Türkiye’yi ziyaret etti. Sherman basına verdiği mülakatta, ülkemizin krizin tahliline yönelik yürüttüğü çalışmalara ait olarak, “Türkiye’nin sergilediği liderlik ve NATO müttefiklerine sunduğu ağır takviye için minnettarız.” dedi. 10 Mart’ta ise Cumhurbaşkanı Erdoğan ile ABD Lideri Biden ortasında bir telefon görüşmesi gerçekleştirildi.
Bilahare, Nisan başında, ABD Dışişleri Bakanlığı Siyasi İşler Müsteşarı Victoria Nuland Türkiye’yi ziyaret etti. İki ülke ortasında 2021 yılında kurulması istikametinde mutabık kalınan Stratejik Düzenek başlatıldı. Askeri makamlarımız ortasındaki temaslar da keza sürdürülmektedir. Bunların hepsi ikili bağların düzelmesi istikametinde atılan olumlu adımlardır. Diğer ülkelerin, iki ülke ortasında diyalogla tahlile kavuşturulabilecek uyuşmazlıkları bir fırsata çevirmesine müsaade verilmemelidir.
‘ABD TARAFLARIN UZLAŞMASI İÇİN GAYRET SARF ETTİ’
Türkiye, haklı kaygıları gereği İsveç ve Finlandiya’nın NATO üyelik başvurusunu geçtiğimiz aylarda veto etmişti. Akabinde Madrid’de düzenlenen NATO Önderler Tepesi’nde Türkiye, İsveç ve Finlandiya ortasında üçlü bir mutabakat yapılarak İsveç ve Finlandiya’nın NATO’ya katılmasına yönelik yer hazırlandı. Washington idaresi ve ABD’li siyasalların Türkiye’nin geçtiğimiz aylardaki veto kararına karşı nasıl bir yaklaşım sergilediler? ABD’nin bu hususta Türkiye’ye karşı tavrı ne idi?
ABD problemin başından itibaren dikkatli ve diyalog ile uzlaşıdan yana açıklamalar yaptı. Bu bağlamda, ABD makamları Finlandiya ve İsveç’in NATO üyeliklerini desteklediklerini defaatle güçlü halde beyan ederek, Türkiye’nin güvenlik kaygılarını lisana getirdiğini, bahsin müzakerelerle çözüleceğine ve NATO içerisindeki konsensüsün korunacağına dair inançlarını söz ettiler.
Nitekim, ABD Lideri Biden, Finlandiya Cumhurbaşkanı Niinistö ve İsveç Başbakanı Andersson’u Mayıs ortasında Beyaz Saray’a davet ederek ABD’nin dayanağını yineledi. Öte yandan, ABD Dışişleri Bakanı Blinken ve Dışişleri Bakanı Çavuşoğlu mevzuyu ele almak üzere Berlin ve New York’ta iki kez biraraya geldi. 28 Haziran sabahı ABD Lideri Biden Cumhurbaşkanı Erdoğan’la telefonda görüştü ve NATO Tepesi marjında yüzyüze görüşme isteğini lisana getirdi. ABD, temelinde çok görünür olmasa da, tarafların uzlaşması için gayret sarf etti diyebiliriz.
Aynı gün Cumhurbaşkanı Erdoğan, Finlandiya Cumhurbaşkanı Niinistö, İsveç Başbakanı Andersson ve NATO Genel Sekreteri Stoltenberg’in iştirakiyle yapılan dörtlü doruktan bir mutabakat çıktı ve üç ülkenin Dışişleri Bakanları bir muhtıra imzaladılar. ABD Lideri Biden, Twitter hesabı üzerinden yaptığı paylaşımla tarafları tebrik eden birinci başkanlardan biri oldu.
‘TÜRKİYE’NİN, BATI’DAN KOPMASI YA DA KOPARILMASI MÜMKÜN DEĞİLDİR’
ABD’de devir dönem “Türkiye’nin Batı’dan koparak Doğu’ya yöneldiği” ileri sürülüyor. ABD’li birtakım siyasalların bu hususta Türkiye’ye yönelik tabirleri gündemi meşgul ediyor. Sizce Türkiye, mevcut konjonktürde Batı’dan mı kopuyor yoksa Batı’dan mı koparılıyor?
Türkiye eşsiz coğrafik pozisyona sahiptir. Bu Türkiye için hem büyük bir fırsat, fakat yeri geldiğinde de önemli bir sınamadır. Türkiye geçmişten bu yana Batı ile Doğu ortasında başarılı formda istikrar siyaseti yürütmüştür. Cumhuriyetin kurulması ve özellikle II. Dünya Savaşı sonrasında Türkiye Avrupa-Atlantik kurumlarıyla bütünleşmiştir. Bununla bir arada Stalin’in hayatını kaybetmesiyle Sovyetler Birliği’yle de ilgilerini âlâ komşuluk münasebetleri temelinde ve kendi çıkarları doğrultusunda yürütmüştür.
Sovyetler Birliği’nin dağılmasıyla birlikte Türkiye periyodun şartları gereği çok istikametli bir dış siyaset izlemeye başlamıştır. Bunda da başarılı olmuştur. Türkiye’nin, Rusya’yla ilgilerini geliştirmesi ABD’yle olan bağlantılarına alternatif değildir. Bunun güzel anlaşılması gerekir. Türkiye hem bir Avrupa ülkesi, bir Balkan ülkesi, Kafkas ülkesi, Orta Doğu ve Asya ülkesidir. Türkiye’nin bu bölgelerde geçmişten bu yana bir yükü olmuştur. Bundan sonra da olacaktır. Hasebiyle Türkiye’nin Batı’dan kopması ya da koparılması kelam konusu değildir.
‘YUNANİSTAN, ABD İÇİN HİÇBİR VAKİT ALTERNATİF OLAMAZ’
ABD-Yunanistan bağlantılarını baz aldığımızda Türkiye’ye karşı olumsuz hareketler ve davranışlar görüyoruz. Bilhassa son periyotta iki ülke ortasındaki diplomasi ve askeri iş birliği başlara kimi soru işaretlerini getirdi. ABD, NATO’nun güneydoğu kanadında bir siyaset değişikliğine giderek artık Türkiye yerine Yunanistan’ı mı tercih ediyor? Ayrıyeten, son devirde Yunanistan ve Türkiye ortasında yaşanan gerginlikler ABD tarafında nasıl karşılanıyor?
Türkiye ile Yunanistan ortasındaki problemler yeni değildir. Lakin periyot dönem memleketler arası konjonktüre ve her iki ülkedeki iç siyasi gelişmelere nazaran bu problemler tekrar su yüzüne çıkmaktadır. Yunanistan’ın Fransa ve ABD’yle (yeniden) imzaladığı savunma işbirliği mutabakatları ve her iki ülkenin seçim devrine giriyor olması tansiyonu artırdı. Türkiye, iki ülke ortasındaki sıkıntılı bahislere milletlerarası hukuk ve tarafları bağlayan milletlerarası mutabakatlar temelinde yaklaşmaktadır. Yunanistan ise mevzuya siyasi açıdan bakmakta ve istismar etmeye çalışmaktadır. Yunanistan’ın tezlerinin dengeli bir tarafı yoktur. Hareketleri ise dediğim üzere memleketler arası hukukla bağdaşmamaktadır.
Sorunuzun ABD-Yunanistan bağlantıları kısmına değinecek olursam, geçmişten bu yana ABD, Türkiye ve Yunanistan’la olan münasebetlerinde kendince bir “denge” siyaseti yürütmeye çalışmıştır. Lakin, ABD Lideri Biden’ın Yunanistan’a bilinen yakınlığı, Biden’ın idareye geldiğindeki Türk-Amerikan bağlarının az önce izah ettiğim durumu ve birinci sorunuzda bahsettiğim Rum-Yunan lobisinin tüm bu konulardan ziyadesiyle istifade ederek, Türkiye aleyhindeki çalışmalarına tartı vermesiyle ABD’nin bu “denge” siyasetinde bir sapma oldu.
Ancak Yunanistan, ABD için hiçbir vakit bir alternatif olamaz, zira Türkiye’nin bölgesindeki kıymeti ve aktifliği kıyas kabul etmez. Hakikaten, Ukrayna krizi Türkiye’nin bölgesi ve ötesindeki yükünü bir defa daha gözler önüne sermiştir. ABD’nin de bu durumun idrakinde olduğunu düşünüyorum.