George Steiner The Idea of Europe isimli kitabında, “Avrupa’yı kafeler kurdu” tabirini kullanır. Natürel bu cinsten bir yazıya bu türlü bir alıntıyla başlamak “ironik” olarak algılanabilir. Fakat Avrupa’yı Avrupa yapan kültürden bahsederken bu çeşit detaylardan bahsetmemek mümkün değil. Bu alıntıya Fransız tarihçi Emmanuelle Loyer’in bir söyleşisinde rastladım. Loyer, Avrupa kültürü üzerine uzun yıllar dersler vermiş, kitaplar yazmış bir isim. Kültür tarihçiliği üzerine de çalışmalarına devam ediyor. 2017’de Fransa’da basılan kitabı geçtiğimiz günlerde Türkiye İş Bankası Yayınları tarafından Avrupa’nın Kısa Kültür Tarihi ismiyle Türkçe olarak okurla buluştu.
ON ÜÇ TEMADA KITA KÜLTÜRÜ
Loyer bu kitapta Avrupa’nın bilhassa 19. yüzyıl prestijiyle şekillenen kültürel temsillerine odaklanıyor. Gillies Pecout’tan alıntılayarak “Avrupa’nın devasa bir ulus-devlet” olup olmadığını sorguluyor. Ona nazaran tek ve özel bir Avrupa tipinden çok Avrupa’yı Avrupa yapan kimi pratiklerden kelam etmek gerekiyor. Tam bu nedenle çalışmasında Avrupalı bireyin ömrü içinde yer alan pratikleri, fikirleri, davranışları baz aldığı on üç temayı çerçeve ediniyor. Bu temalar üzerinden de tarihî süreç içinde şekillenen kültürel pratiklerin bir sentezini sunuyor. Loyer, “Avrupa denilen çiçek dürbününü avcumuzda çevirip o ana kadar kendini göstermeyen yeni gerçekliklerin farkına varmamızı sağlamaya” çalıştığını söylüyor. “Uluslar Nasıl Doğar?”, “Kentte Avarelik Etmek”, “Sömürgeler Çağı”, “Kültür Politikaları”, “1968-Ortak Bir İsyan mıydı?” başlıkları ise kısımlardan kimilerine ilişkin.
KAFELER, GARLAR, BULVARLAR
Yazar baştaki alıntıda da belirttiğim üzere kimi Avrupa kent kültürü öğelerine de eğiliyor: Kafeler, garlar, bulvarlar, barlar. Bu cins yerlerin kentlere has yapısına, vakit içindeki değişimlerine, nasıl bir pratik oluşturduklarına odaklanıyor. Doğal bunun yanında yeniden 19. yüzyılın ikinci yarısında matbaanın gelişimiyle hayatta daha geniş yer tutmaya başlayan gazetelere, yayıncılığa ve tiyatro kültürüne mercek tutuyor.
SAVAŞIN ETKİLERİ
Loyer kısımlardan birinde Avrupa kültürünün üstünde geniş bir manası olan savaşlara da odaklanıyor. Bunu hem Birinci Dünya Savaşı hem de İkinci Dünya Savaşı üzerinden yorumluyor. 1914 ve 1945 yılları ortasındaki bu dönüşüme ve savaş kültürünün toplumsal yansımalarını da göz arkası etmiyor. Bunun yanında kıtadaki monarşiye ve buna bakışa eğilirken, tam karşısında bireyliğin yükselişine ve merkeze gelişine geniş yer ayrılıyor. 1968 olaylarıyla ortaya çıkan yeni sivil pratiklere de değiniyor. Son olarak da şunu ekleyelim Loyer, bu kitabın Fransa merkezli yazıldığını da satır ortalarında itiraf ediyor.