UNESCO Dünya Miras Listesi’nde yer alan Pergamon Antik Kenti’ndeki hafriyat çalışmalarında her geçen gün keşfedilen yeni yapılar, tarihe ışık tutuyor. Saha çalışmalarında Kızıl Avlu’nun yakınında yeni ortaya çıkarılan peristilli (avlulu) meskene ve etrafında yeni mozaikler, iskelet ile mezar kalıntılarına rastlanıldı. Birebir vakitte konutun yer aldığı alanda, ‘ampulla’ olarak tanımlanan hacı şişesi bulundu.
Erken Roma, Roma, Bizans ve Osmanlı olmak üzere 4 farklı tarihi periyoda ilişkin buluntuların yer aldığını kaydeden Alman Arkeoloji Enstitüsü Müdürü ve Hafriyat Lideri Prof. Dr. Felix Pirson, “Bugüne kadar bilhassa Akropol üzerinde çalışmalar yaptık fakat Pergamon Antik Kenti bugünkü Bergama’da da devam ediyor ve çok daha fazlası bulunuyor. Her geçen gün enteresan buluntularla karşılaşıyoruz. Yeni mozaiklerin ve katmanların yanı sıra hacı şişesi olarak tanımlayabileceğimiz bir buluntuya rastladık. Erken Hristiyanlık devrine ilişkin olduğu anlaşılıyor” diye konuştu.
‘ANTİK KENT, ÇAĞDAŞ KENTİN ALTINDA YER ALIYOR’
Saha çalışmalarıyla ilgili bilgi veren Prof. Dr. Pirson, “UNESCO Dünya Mirası Listesi’nde yer alan Pergamon Antik Kenti’ndeyiz. Bergama bilhassa Helenistik periyot Anadolu tarihi için hayli değerli. M.Ö. 3 ile 1’inci yüzyılları ortasını kapsayan Helenistik devrin yanı sıra Roma İmparatorluğu vaktinden kalan buluntular da ağır bir biçimde araştırma bahsimizi oluşturuyor. Bergama Müzesi tarafından birkaç yıl evvel bu alanda yapılan çalışmada içinde mozaiklerin olduğu bir konut kalıntısı tespit edilmişti. Biz de bunun üzerine burasını 2022 hafriyat çalışma programımıza aldık. Hafriyata daha geniş alanda devam ediyoruz. Sonuçlar bizim için çok kıymetli zira yapının hudutlarını hala bilmiyoruz. Antik kentin aşağıdaki devamı, yüzde 90 çağdaş kentin altında yer alıyor” dedi.
‘4 FARKLI TARİHİ DEVİR, BİREBİR SAHADA’
Saha çalışmaları sırasında yeni mozaikler tespit edildiğini aktaran Pirson, “Aynı vakitte mozaiklerin altında öteki bir kozmosun var olduğunu gördük. Bu durum yapının Helenistik periyotta inşa edilmiş olabileceğini düşündürüyor. Üst katmanda ise Bizans mezarlarını ve periyoda ilişkin iskeletleri bulduk. Antik mezarları tarihlendirmek daha kolay oluyor zira mezarların içinde cam şişeler, sikkeler üzere buluntular yer alıyor. Bu mezarlar ise boş. Bu devirde tıpkı Müslümanlık’ta olduğu üzere mezar içerisinde armağanlar yer almıyor. Bu mezarların üzerinde ise Osmanlı’ya ilişkin duvarlar bulunuyor. Yaptığımız saha çalışmasında birebir alanda Helenistik, Erken Roma, Roma, Bizans ve Osmanlı devri olmak üzere farklı tarihi katmanlara ilişkin buluntular yer alıyor” diye konuştu.
Araştırmaların yalnızca Pergamon’da devam etmediğini vurgulayan Pirson, “Aynı vakitte kazılara paralel olarak Bergama etrafında yüzey araştırması çalışmaları yapıyoruz. Oradan çıkan bilgiler bizim için çok kıymetli. Hafriyat çalışmaları birkaç hafta daha devam edecek ve biz hangi yeni buluntularla karşılaşacağımızı epeyce merak ediyoruz” dedi.
Bergama Antik Kenti Hafriyat Lider Yardımcısı Doç. Dr. Güler Ateş ise şunları kaydetti:
“Kazı çalışmalarımızın yük noktasını bu sene Roma devri aşağı kentindeki hafriyatlar oluşturuyor. Kızıl Avlu’nun yanındaki boş yerde yeni bir müze yapılması planlanırken açılan sondajlarda ortaya çıkan mozaikli bir konutta hafriyat çalışmalarımızı gerçekleştiriyoruz. Mozaikli meskenin kalıntıları ortaya çıkınca kıymetli bir yapı olduğunu anladık ve bu yılki çalışma programımıza aldık. Roma periyodundan ‘peristilli’ dediğimiz ortasında bir avlu ve bahçesinin olduğu, etrafında sütunlu galerilerin ortasında yerlerin sıralı olduğu büyük bir mesken olduğu anlaşılıyor. Bu mesken, Mısır rablerine adanmış tapınak olan Kızıl Avlu’nın yakınında yer alıyor. Bu manada da kıymetli. Yapıyı anlamaya çalışıyoruz. Roma devrinden olduğu anlaşılıyor lakin enteresan olan Helenistik devirden de kalıntılar çıkıyor. Helenistik periyotta kentin Akropol zirvesi ile hudutlu kaldığı düşünülüyordu artık o devirde de kentin surların dışına taşmış olduğu anlaşılıyor.”
HACI TESTİCİĞİ
Mozaikli meskendeki hafriyat çalışmalarında ele geçirilen hacı şişesi hakkında da bilgiler veren Ateş, “‘Hacı testiciği’ olarak da isimlendirilebilir zira bunlar camdan değil pişmiş topraktan yapılmışlar. Erken Bizans periyodunda birinci Hristiyanlık şehitlerinin olduğu hac merkezleri bulunuyor. Bu bölgelere gidip, kutsal kaynaktaki suyu içine koyup boyunlarına asıyorlar. Bu yüzden milletlerarası literatürde hacı şişesi olarak geçiyor. Erken Bizans devrine yani milattan sonra 4’üncü, 5’inci yüzyıla ilişkin olduğunu varsayım ediyoruz. Bir yüzünde İslamiyet’te sahabe olarak kabul edilen ve Danyal olarak bilinen Aziz Daniel’in yer aldığı bir sahne yer alıyor. Milattan evvel 6’ncı yüzyılda yaşamış, Asur Hükümdarı’na karşı gayret etmiş, cezalandırılmak için aslanlarla dolu bir çukura atılmış lakin inanışa nazaran tek yaradana inandığı için aslanlar ona saldırmamış. Bu yüzden kutsal bir kişi olarak kabul ediliyor. Bu kıssa Tevrat’ta ve İncil’de yer alıyor. Art tarafında da Batılıların ‘Saint George’ ismini verdiği, Anadolu Rumlarının ‘Aya Yorgi’ olarak bildikleri sevgilinin ejderhalarla çabası yer alıyor. Bu da yeniden İncil’den bilinen öykülerden bir tanesi. O devirde sanatın temel konusunu Hristiyanlık ile ilgili öyküler oluşturuyor. Bütün ikonografiyi din belirliyor. Bu ‘ampulla’nın bulunmuş olması, Pergamon halkının Hristiyan olmasından sonraki periyoda ışık tutması bakımından değerli. Zira Anadolu’daki birinci Hristiyan cemaatlerden birinin Pergamon’da yer aldığını hatta en erken Hristiyan şehidinin Pergamon’da verildiğini biliyoruz lakin bunlar çoklukla yazılı kaynaklardan biliniyor. Artık o periyoda ışık tutan arkeolojik bir materyalle müsabakamız bizim için büyük değer taşıyor. Bilhassa düzgün durumda korunmuş olması ve her iki yüzünde öykülere yer verilmiş olması bu ‘ampulla’yı değerli bir buluntu yapıyor.”