Afşin Kum’un tıpkı isimli yapıtından uyarlanan “Sıcak Kafa”, Netflix’te gösterime girdi. Dizide uyarlamayı ve direktörlüğü Mert Baykal üstlenirken, başrollerde Osman Sonant, Hazal Subaşı, Kubilay Tuncer ve Şevket Çoruh’u izliyoruz. Distopik ve ilgi alımlı bir dünyada geçen eser birinci olarak 2016’da yayımlansa da olayların pandemi sonrası, bir “simülasyon”dan şimdi çıkmış dünyamızda farklı bir karşılık bulacağını söyleyebiliriz. Dizideki salgın ise içeriğiyle değilse de kriz idaresi noktasında bir defa daha yakın bir tecrübesi, Çin’in Covid-19 sürecindeki tecrübesini hatırlatıyor. Baskı ve sıfır hadise siyaseti izleyen “yarı kapalı” ülkede meseleler hâlâ sürmekte…
SALGININI DAHİ KENDİNE BENZETEN ABUK SABUK BİR DÜNYA
“Sıcak Kafa”nın konusunu kısaca aktaralım. 8 yıl evvel başlarda “semantik virüs” olarak anılan daha sonra ARDS, halk lisanında abuklama ismini alan bir hastalık tüm dünyayı yanı sıra ülkemizi de esir almıştır. Bilimin deva bulamadığı bu rahatsızlık ses/konuşma yoluyla geçerken en değerli belirtisi enfekte olanın bir anda abuk sabuk konuşmaya başlamasıdır. SMK yani Salgınla Çaba Merkezi tarafından alınan tedbirler doğrultusunda toplumsal ömrün ortadan kalkarak irtibatın minimuma indiği, enfekte olan insanların karantina bölgelerinde bahtına terk edildiği ülkemizde “sağlıklılar”ın ise kulaklıksız dolaşamadan sessiz sedasız bir ömür sürdüğü şartlar hâkimdir. Temel gereksinim hususlarına dahi zahmetle ulaşılan, karaborsacıların ticari hacimde kıymetli bir yer tuttuğu, haris bürokratların yükselmek için her şeyi yaptıkları ülkede tüm itirazlar sert tedbirlerle bastırılmaktadır.
“Sıcak Kafa” ise Murat Siyavuş’tur. Murat (Osman Sonant), salgının birinci yıllarında kurulan çalışma kümesi Proje X üyesi bir dilbilimcidir. Abuklamaya bağışıklığı bulunan araştırmacının virüse maruz kaldığında yalnızca baş bölgesinde ateşi yükselmektedir. Annesiyle (Tilbe Saran) yaşayan adam, bir olayda güvenlik kameralarına takılır. SMK operasyon ünitesinin süratli amiri Anton (Şevket Çoruh), Murat’ın immün olduğunu fark edince konutuna operasyon düzenler. Anton da resmi vazifesini tehlikeye atacak işlere kalkışmakta, karantina bölgesinde yasa dışı şartlarda yaşarken telsizle temas kurduğu bir arkadaşıyla (Erdem Akakçe) birlikte Proje X kümesinin izlerine ulaşmaya çalışmaktadır. Proje X, kuşkulu bir yangında ortadan kaldırılmış, Murat ve arkadaşları ayak oyunlarına mı kurban gitmiştir? Murat da acımasız salgın idaresine karşı dayanışma örgütleyen direniş kümesi +1’den Şule (Hazal Subaşı) ile tanışır ve 6. Bölge’ye geçerek arkadaşı Özgür’ün (Özgür Emre Yıldırım) peşine düşer.
. ÇAĞIMIZ DİSTOPYALARINA POST COVİD YORUMU
“Sıcak Kafa”nın sıcak bildirilerine geçmeden anlatısına değinmek niyetindeyim. Yıllar evvel basılan bir yapıttan uyarlandığını hatırlatalım. Distopik yapıtları diziye uyarlamak zordur. Platformlar bu tıp uyarlamalara daha fazla istek etse de bu gerçek değişmez. Distopik atmosferi seyirciye aktarmak için fazla kurşun yoktur. Dahası sıfır ve bir mantığı çalışır. Seyirci hikayeyi ya benimser, içine girer ya reddeder, sıkılır. Bu tıp durumlarda dizinin temposu ve kısımdan kısma bağlayan çevrimiçi merak ögesi da yetersiz kalır. Bir distopyayı seyirciye geçirmek kolay değildir. Aslında bir defa daha mantık terminolojisine başvurarak iki yoldan kelam edebiliriz: Tümdengelim ve tümevarım. Kurşun az olduğundan “vurup geçmek” gerekir, münasebetiyle tüm gösterilir ve tümdengelinir; açıklamalar hikayenin açılışına bağlanır. Hem hikaye açılır hem distopik şartların betimi zenginleşir. Başka yol ise küçük modüllerden yola çıkarak yapboz tamamlamaktır. İlgiler açılıp yollar kesişirken örgüye dair çatışmaların açıklamaları da mevcut (distopik) şartlarla örtüştürülür. Bu daha risklidir zira nedenselliği sonradan inşa etmek olayların dinamiğini zedeleyebilir.
Aynı zorluğa “Sıcak Kafa” özelinde de rastlıyoruz. Bu noktada ismi proje sahibi olarak geçen Mert Baykal’ın kötü bir iş çıkarmadığını söyleyebiliriz. Dizi bu zorluğu büyük ölçüde aşmış. Senaryo, distopyanın seyirciye iletilmesinde sakıngan davranmamış ve bir bakıma kendini dayatarak anlatıyı doğruca zihinlerde başlatmış… Tahminen de bu başarılı tercihte Afşin Kum’a ilişkin hikayenin Covid-19 pandemisinden sonra daha rahat anlaşılması ve olayların distopyadan uzaklaşarak gerçeğe yakınlaşması rol oynuyor. Kulaklıklarını çıkardıklarında kollarına takan kahramanlar bize gerçek hayattaki pratiğimizi anımsatıyor. Bizler de bu tecrübesi maske ile yaşadık. Maskeyi kullanmadığımızda kolumuza taktık. Salgının tesirleri dolaylı olarak sürmekte.
Sıcak Baş “iki sıfır” önde başlamış. Birinci golü, hazır bir tecrübenin üzerine gelip kendini anlatma kaygısına katlanmayarak atarken ikinci golü ise kulaklık üzere bir eşya kullanarak buluyor. Sokakta gördüğümüz her kulak üstü kulaklık bize “Sıcak Kafa”yı anımsatacak! En düzgün reklam bağırmak yerine kısık sesle daima konuşmak tahminen de… Dizinin iletisine da uyan bir “seslenme” metodu bu.
SİMGESEL BİR ORMANDA YÜRÜME BANDINA ÇIKMAK
Soluk ışıklardan ve tozu çağrıştıran bir renk paletinden yaratılan görsel atmosfer bilgisayar takviyesiyle kentin silüetinde duvarlar ve dumanlar yükseltmiş. Bilhassa Galata taraflarından Suriçi’ne bakış ve tarihi yarımada semalarında kuş uçuşu seyirlikler etkileyici… Duvarların arkasına hapsedilen hayat ve surları, bu sefer kenti korumak değil de adeta ondan korunmak için örme anlayışı İstanbul’un imgesini de tahrif ediyor, yeni bir mana yaratıyor. Duvarların tarihi surlar yerine dikilip fonksiyonu değiştirilerek kışkırtıcı bir usulde kullanımı kentin meyyit havasını pekiştiriyor. Bu griye ise siyah katılıyor ve endişeyle, otoriteyle özdeşleşen SMK; soğuk nevale binası, siyahlar giyinmiş grubu ile yeni nizamın katranı tutan bir filtresine benziyor. Bunlara ek olarak ilan retoriği var. İlan derken yalnız duvarlara yapıştırılan yaşam/iletişim belirtilerini değil ihtar afişlerini, yazıları ve muhaliflerin astığı pankartları da kastediyorum. Distopya; kaosunu ve “hiçbir şey eskisi üzere olmayacak”ı cümle âleme ilan ederek gücüne inandırıyor. Bilhassa terk edilmiş havuz ve stadyum üzere yerler ömrün söndüğünü göstermek için seçilmişler.
Nedir ki “Sıcak Kafa” bu soğuk atmosferi bir düş/dış dünyayla çevreleyip bir tıp zar çekerek vurguya gereksinim duyuyor. Murat’ı vakit zaman kentin zirvesinde bir yürüme bandı üzerinde görüyoruz. Yerinde sayıyor kahramanımız ve aslında “salgında bir sonuç alamama” hâlini karşılıyor. Başka yandan ise orta ara hayali buzullarda veyahut ormanlarda buluyor kendini. Bilhassa sıkıştığı anlarda hayalî bir cihana geçiyor ve burada huni üzere objelere, beyin üzere organlara rastlıyor. Bir beynin elektrik iletimine görsel taraftan güçlü metaforlarla katılıyor. Elbette sembolik bir orman burası, sıcak başını dengeleyen bir acil çıkış kapısı… Bu sembolik cihanın distopik dünyada da romantik izleri seziliyor. İmmün Murat ağır bir sorumluluğun altında. Herkesin hasta olduğu, olabileceği şartlarda yapayalnız. Bir çeşit ölümsüzlük bu! Doğalında umudun temsili de Murat… Murat bu yükün altından kalkmanın ve dağılan ömrüne yine ulaşmanın, tahminen yine sevmenin, duymanın peşinde. Eskiye dönme niyetini yinelemesi de bunun göstergesi. Murat bu dünyada her tabire özel bir mana yüklerken bir sese, bir manzaraya tav oluyor. Örneğin kaldırımda açmış bir kardelen ona direnmeyi hatırlatıyor veyahut otobüs geçmeyen durakta bekleyip kitap okuyan bir bayan. Eskiyi anımsatan her kompozisyon Murat’ın nazarında sembolik bir tartıya sahip. Murat ise tüm yükünü yürüme bandına vermiş kendine ulaşmaya çalışıyor. Ayağını hiç kaldırmadan dünyayı dönmeye…
. SALGINSEVER PLATFORM NETFLIX VE SICAK BAŞ’IN MESAJLARI
Dizinin bildirilerine geçebiliriz. “Sıcak Kafa”, ağır ve kışkırtıcı bir ortamdan sesleniyor ve açıkçası bu ağır durum bir noktadan sonra dezavantaja dönüşüyor. Salgın idaresi salgının içeriğinin önüne geçerken toplumsal ve ferdî ziyanlar gereğince irdelenemiyor, duygusal bağlar öne çıkarılamıyor. Anton, Murat ile Şule, Özgür’ün kıssaları tek başlarına manalı ve salgının yarattığı insanı bağlantıları bağlamında modelliyor lakin toplumsal yıkımda bir yere oturtamıyor.
Netflix, salgınsever bir platform. Yerli ve yabancı birçok post apokaliptik, distopik anlatı sundu seyirciye. “Hakan Muhafız” bu türlü bir hikayeydi, “Atiye”de bu türlü bir vakit dilimi geçiyordu. Tekrar “Yakamoz S-245” de dünyayı kıyamet vakitlerinde anıyordu. Şov dünyasında distopyalar (Trier çekmiyorsa!), adrenalin yüklü yapılarıyla aşk ve heyecanı seyircinin direkt iliklerine bırakan, bu tarafıyla de distopya dışı anlatılardan pek farkı olmayan bir tonda işleniyor. Hasebiyle romandaki distopyalar ile dizideki/filmdeki distopyalar ortasında yakıcı ayrımlar bulunduğunu öne sürebiliriz. Görsel transfer iletileri değiştirebiliyor. Bunun sebebini de tahminen metnin yalnızlığı, görselin çoğulluğunda arayabiliriz. Metni okuyan, tüm karakterleri kendi zihninde yaratırken görselde ete kemiğe bürünmüş hâlde buluyor. Bu da bildirilerin seyrelmesine ve tektipleşmesine yol açıyor. “Sıcak Kafa”, ağır alt metninden hakikat birçok ileti verirken bunları üç ana tema etrafında toplayabileceğimizi umuyorum.
İLK İLETİ: BÖLÜNME VE KALIŞ
“Sıcak Kafa”nın en bariz iletisi Covid-19 pandemisinin de düzgünden güzele görünür kıldığı ötekileşme. Pandemi pratiği gösterdi ki kurallar herkes için yazılsa da kimilerinde “iz bırakmayan silgiler” vardı, kimilerinin ise alnına yahut koluna dövüldü bu kurallar: “Kader” olarak… ATM’den para çekene ceza yazılıp, yaylasında hayvan otlatan uyarılırken yalısından, fonda Boğaz görünümü seslenenler “evde kal” uyarısı hatırlatıldığında “sakin ol champ evimdeyim” dedi. Zenginlerin salgının en azgın vakitlerinde dahi korona partileri düzenledikleri de sır yahut bu ülkeye has değil, büsbütün sınıfsal bir sıkıntı. “Sıcak Kafa” bölünmenin sınıfsal niteliğine pek fazla değinmezken ötekileşme hâlini enfekte olanlar üzerinden işaretliyor ki bunu da yaşadık. Covid olanlar aşağılandı, salgının birinci devirlerinde yaşlılara çabuk hasta oluyor ve ağır geçiriyorlar diye “vebalı” gözüyle bakıldı. (“Vebalı” tarifinin da böylesi bir ötekileşmeden türediğini not düşelim) Bir tıp toplumsal yol ayrımıydı yaşadığımız. Güçlüler, enfekte olmadıklarından güçlüydüler ve enfekte olmadıkları sürece güçlü kalacaklardı. Bu bölünmeye “Sıcak Kafa”da da şahit oluyoruz. Enfekte olanların toplumdan dışlandığını, duvarların arkasında itildiğini görüyoruz. Daha ağırı ötekileşen bu bölümün kontrolden de çıkarılması yani vazgeçilmeleri.
Bölünme, antitezini, “kalış”ı da getiriyor. Buradaki kalış’ı ise daha fazla insan kalma eskide kalma biçiminde yorumlayabiliriz. Eskide kalmak, başta nostaljik bir mana taşıyor üzere görünmekte ve hasretle ilişkilendirilmekte ama “Sıcak Kafa” ve distopyalar için genellersek buradaki kalış insan olma alışkanlığından vazgeçmemek manası yükleniyor. İnsan tarihinde adaptasyon doğal bir evre lakin dış müdahaleler kalış isteğini, öteki-beriki olmama tasasını da tetikliyor. Kalış’ı bir bakıma kategorizasyona karşı koyma olarak okumak mümkün… Salgın sonrası acımasız hareketlerin ve nahoş bakışın karşısında; hareketlerden, durumlardan muaf sakin bir konak kisvesinde görünüyor. Dizide kalışı seçen Murat’ın annesi ve ruh tabibi Ertem üzere birçok karakter izliyoruz.
İKİNCİ İLETİ: ZULÜM VE DİRENİŞ
“Sıcak Kafa”da ikinci ileti, ikinci evre ise zulüm ve direniş üzerine heyeti. Bölünmeyi zulme dönüştüren kriz idaresine karşı kalışı direnişe dönüştürenler de var. Dizideki politik sınır da bu yerden belirleniyor. Anaakım medya lisanıyla söylersek kendilerine +1’ciler ismini veren bir küme her sene Kocaeli anıtına yürüyerek SMK’yı protesto ediyorlar. Kocaeli, zulmü ve ona direnişi fitilleyen olay… SMK beş yıl evvel abukladıkları gerekçesiyle baskıları protesto eden halkı kanla bastırıyor, yüzlerce insan hayatını kaybediyor. Dizide Kocaeli’yi unutma ve umut daima var pankartlarını her köşede görüyoruz. SMK ağır tedbirlere başvuran, yozlaşmış bürokratlara teslim olmuş bir yapı lakin daha değerlisi salgını mazeret ederek toplumsal hayatı ve demokratik sonuç alma yollarını tasfiye etmesi.
. + 1’ciler ise partisiz siyasi iradeyi temsil ediyorlar. Sivil bir direniş hareketi. Kolektif temelli, dayanışma maksatlı… Abukluğa tedavi bulunması kesin emelleri. Kocaeli mağdurları başta olmak üzere karantina bölgelerine yardım topluyorlar. Bir manada doruktan inen idareye tabandan direnişi yayıyorlar fakat bize tanıdık gelen bir öteki tecrübesi daha hatırlatıyorlar: Gezi’yi. İkiye bölünen +1’ciler, şahin kanat ve bilim insanlarının merkezinde olduğu dayanışmacılar olarak ikiye ayrılıyor. Aslı ile Hakan’ın başını çektiği şahin kanat şiddeti temel alan aksiyonlar önerirken daha sert yanıt verilmesi gerektiğini düşünüyor. Şule ve Can ise bu çeşit akınların SMK’nın hücumlarına meşruiyet kazandıracağını ileri sürerek yürüyüş taleplerini dilekçe verip kazanmak istiyorlar. Bir öbür kederleri ise karşılarına benzememek, insani hassasiyetlerini yitirmemek. Dilekçe vermekle şiddet uygulamayı karşı karşıya getirerek iki ucu tarifleyen kolaycı bir siyasi çizgi bu… Seyirciyi de taraflaştırarak anlatıdaki bölünmeyi ve “bir şeyler yapma” hissiyatını aksettiriyor. Toplumun hafızasında “haklıyken haksız duruma düşme” travması şimdi tazeliğini korurken “Sıcak Kafa” da bize “çapulcuları” anımsatan abukların ezildiği şartları gösteriyor. Muhalifler kendi içlerinde birliğe varamadıkları için daha fazla eziliyorlar. Bu noktada dizinin “şahin kanadı” büsbütün gözden düşürdüğünü görmekteyiz. Kocaeli olaylarında hayatını kaybeden Ertan’ın anneannesi bir sahnede, şahin kanattan Aslı’ya o… diyor. Acılı bir yakının kendi cephesinden birine bunu demesi değişik… Başka önder Hakan da yakalandığında itirafçı oluyor. Bu kadar karalama gayreti ister istemez eğreti durmuş. Bir dizide açıktan taraf tutmak yerine nedensellik üzerinden ilerlemek elbet daha manalı. Seyirci için kurmacadaki tarafgirlik rahatsız edici bir durum…
ÜÇÜNCÜ İLETİ: DÖNÜŞÜM VE YOK OLUŞ
“Sıcak Kafa” özünde bir cins zombileşme hikayesi, dahası bir zombileşme eleştirisi. Son periyot çevrimiçi distopyalara uygun bir tabanda, “bozulan dünya”dan hareket ediyor. Günümüzde distopyalar, faturası insanlığa kesilen iklim krizi üzere yakın vadede daha çok boğuşmaya hazırlandığımız krizlerle örtüştürülürken yaratıcı yanından da çok şey yitiriyor. Şimdiki problemleri işleyen bu anlatılarda hayal gücünden feragat ediliyor. Afşin Kum’un yapıtında abukların bir çeşit zombilere dönüştüğünü, başı süratli çalışan, ağdalı ve anlamsız konuşan, filtresiz fakat tıpkı vakitte aksiyonsuz canlılar olarak resmedildiğini görüyoruz. Hislerinden tam soyunmasalar da geride bırakılmış, tek tipliliğe terk edilmişler. İnsanlığın irtibat çemberi dışına çıkarılan abuklar, dönüşerek yok oluyorlar. Görünmezin ötesinde âdeta siliniyorlar, böylelikle ötekileştirme çabası de son raddeye varıyor. Onlar artık yok! Sokaklarda boş boş yürüyor bazen gördüklerinin etrafını sarıyorlar lakin makûs niyetli sayılmazlar. İçlerinden geçen sağlıklıları taciz etmiyor makûs bir şuurla ziyan vermeye çalışmıyorlar. Zombilere eylemsizlik (sinir bozucu bir yavaşlık) tarafından benzeseler de saldırgan olmamaları ayırt edici özellikleri. Abukları, ağızlarına geleni söylemeleri itibariyle yanlışsız söyleyip dokuz köyden kovulanlar olarak kıymetlendirebiliriz. Toplumdan dışlanan dürüstlük timsali abukların öte yandan ise özgürleştikleri açık… Özgürlüğün yok sayılmakla eş tutulduğu bir düzlemde “konuşkan sessizler”, çığlığını yutmuş kimseler…
DİZİDE OYUNCULUKLAR
“Sıcak Kafa” bir başrol anlatısı, kahraman eksenli bir öykü ve Osman Sonant üzerine heyeti. Sonant’ın bu çapta birinci rolü olabilir. Enteresan bir biçimde SMK’dan kurtulamıyor. Fi dizisinde Sadık Murat Kolhan isimli, derin bağlantıları olan bir medya işverenini canlandırıyordu. “Sıcak Kafa”da bir bilim insanına hayat verse de en çok SMK sözünü duyuyoruz. Sonant, Salgınla Uğraş Kurumu’nun eski bir üyesi artık de kurumla çaba ediyor. Sonant, parlak bir performans sergilemiş. Tek falsosu, en temel çelişkisi olan sıcak kafa(sı)dan kurtulma dileğini lisana getirdiği sahnelerde ülkü duyguyu bulamaması. Hâlbuki bir histe karar kılsa ve onun tonlarında gezinse tadından yenmeyecek.
Dizide ağzından düşürmediği sigarasıyla Tilbe Saran’dan devam edelim. Saran’ın oyunculuğuna diyecek yok lakin ağızdan sigara düşürmeme eklentisi çok güzel durmuyor. Bir müddet sonra gözü yoruyor, üstelik bir karakterin eline sigarayı yapıştırınca sahnelerde devamlılığı sağlamak oldukça güç. Bu uğurda bir planda sigaralar yarılanıyor veya vakit aksine çevriliyor ve Pinokyo’nun burnu üzere uzuyor!
. Şevket Çoruh, çatık kaşlı duygusal adamda, Kubilay Tuncer fesat mikropta güzeller; Barış Yıldız salgın fırsatçısında renkli, tetikçi Haydar’da entelektüel oyuncu Cüneyt Uzunlar sakin ve sert bakışlı… Bunlar düzgün hoş fakat kopuk Özgür’de Özgür Emre Yıldırım ve tuhaf bayanda Gonca Vuslateri biraz karikatür kalmışlar. Tamam, karakterleri o denli lakin bu tip riskli rollerde tahminen adrese teslim isimler yerine alternatif hatta karakterin nitelikleriyle çatışan oyunculara yönelmek daha uygun olabilir. Vuslateri çabucak her rolünde “alternatif kadınım” diye bağırıyor yahut Yıldırım dizide bir orta dayak yemekten zevk alıyor, bu şaşkınlık duygusu seyirciye geçmiyor. Zira Yıldırım rastgele bir sinema yahut dizide şöyle bir güldüğünde “bu adam dayak yerken kesin zevk alır” diye düşündürüyor. Olağan bu isimler çok uygun oyuncular, dahası dizide da âlâ oynamışlar lakin kimyaları rollerine baskın gelmiş maalesef.
Kadın başrol Hazal Subaşı’na ve Haluk Bilginer’e de değinelim son olarak. Subaşı’yı iki sözde tanım et deseler tereddüde düşmeksizin “talihsiz ve donuk” derim. Subaşı üstelik bakışları derin olmadan sahneleri ağırlaştırabiliyor. Derin bakmadan bunu başarabilmesini ise değişik yüzüne borçlu… Konuşkan bir yüze sahip. “Sıcak Kafa”da bu yüzün sonlarını aştığında biraz yalpalıyor, yükselemiyor mesela. Volüm artsa da hissin şiddeti sabit kalıyor. Dimersiz bir oyunculuk; aç kapa! Subaşı daha evvel de bu biçim bir hikayede oynamıştı. Gain dizisi “Bizi Ayıran Çizgi”de tekrar “donuk şehir”de geziniyordu. Bu çeşit rollere yakışıyor. Haluk Bilginer hiç konuşmadı neredeyse. Son birkaç kısımda izledik kendisini. Bakışları, duruşu kâfi ancak her çevrimiçi dizide bir yerden kesinlikle görünmesi de tuhaf kaçmakta…
* *
“Sıcak Kafa”, “Hakan Muhafız” üzere denemelerden sonra sınıfı geçen bir distopik örnek. Bu iki imali, bilhassa karantina bölgelerine dönük sanat çalışması ve olayların gelişimi bakımından kıyasladığımızda Mert Baykal’ın dizisi lehine bariz bir üstünlük kelam konusu. “Sıcak Kafa” örgüsü daha sağlam, çatışması daha akılda kalır bir dizi. İkinci, hatta üçüncü döneminin geleceği şimdiden açık. Birinci dönemin akılda kalan duygusu ise umut ve direniş. Abuk sabuk dünyaya öteki türlü karşı konulmuyor.