Emeklilikte Yaşa Takılanlar probleminin tahlili için temaslar hızlandı. Pekala EYT için masada konuşulan formüller neler? Kim nasıl emekli olacak? Ne kadarlık bir ek bütçe gerekiyor ve bundan herkes yararlanabilecek mi?
EYT ile ilgili merak edilen tüm bu soruları Toplumsal Güvenlik Uzmanı Resul Kurt haber7.com takipçileri için açıkladı.
8 EYLÜL 1999 BİR MİLATTIR
KAMUOYUNDA EYT İÇİN BİRÇOK FORMÜL TARTIŞILIYOR. BU MODELLER ORTASINDAN TÜRKİYE İÇİN EN UYGUN MODEL NEDİR?
EYT emeklilik yaşını bekleyen ya da emeklilik de yaşa takılanlar aslında uzun müddettir seslerini çeşitli platformlarda duyurmak isteyen bizlerinde vakit zaman gazete, TV programlarımızda köşe yazılarımızda yer verdiğimiz ve hem Türkiye’nin bir gerçeği bir manada çözülmesi gereken bir sorun olarak karşımızda duruyor. EYT dediğimiz emeklilik yaşına katılanlar bunun içeresinde bende dahil olmak üzere bizim yaş kümemizde ki birçok kişi giriyor. Tabi 8 Eylül 1999 bir milattır. 8 Eylül 1999’dan sonra işe girenler için temel itibariyle bir yaş makullüğü kelam konusu. Yani bayanların 58 yaşında erkeklerin ise 60 yaşında emekli olacakları bir durum kelam konusu ancak 8 Eylül 1999’dan evvel işi girenler tarafından hatırlarsanız 17Ağustos zelzelesi olmuş Türkiye de o periyotta hükümet insanlara ulaşamıyor. Yani bir halde toplumsal yoğunluğun bakışın sarsıntı ve sarsıntı sonrasına yönelik ağırlaştığı bir periyotta tabiri caizse yangından mal kaçırılır üzere yanlışsız yahut yanlış tartışılmadan bir yasa çıkarıldı 4447 sayılı maddeyle birlikte emeklilik yaşına bir kademe getirildi. Bunun doğruluğunu yahut yanlışlığını tartışma imkanı olmadığı devirde. Tabi ki medyanın ve toplumsal medyanın o periyotta bu kadar olmaması bu kadar insanların seslerini duyurabilme potansiyeli olmadığı için birçok kişi ne olduğunu anlayamadı. Bununla ilgili uzun bir yaş bekleme durumu kelam konusu olunca birçok işçi kardeşimiz iş bulamadı ve yaşını beklediği devirlerde tabi ki onların tabiriyle gençsin diye emekli etmiyorlar yaşlısın diye iş vermiyorlar. Bizim Türkiye’de ülkemizde emeklilik ile ilgili tartışmaların noktalanması lazım. Bununla ilgili de bir çalışma yapılıyor.
RAKAMIN TESPİT EDİLMESİ MÜMKÜN DEĞİL
Çalışma ve Toplumsal Güvenlik Bakanlığı bünyesinde sayın bakanın toplumsal güvenlik ile ilgili ve bu alanda ki ehil bir hocamız olması Türkiye’nin bahtı. Çalışma ve Toplumsal Güvenlik Bakanlığının koordinasyonluğunda bir çalışma kümesi oluşturulup bu çalışma kümesi içerisinde de kimler ne vakit nasıl emekli olup nasıl emekli olur… Tabi her şey bütçeyle ilgili. Türkiye’nin ekonomik imkanları elverse yüksek ölçülerde herkesin gereksinimine karşılayacak ölçülerde emekli aylığı olsun bu bütçeyle ilgili bir husus hasebiyle bununla ilgili maliyet hesabı yapılıyor. 4 milyon mu 5 milyon mu 6 milyon mu zira bu sayının tespiti de her vakit mümkün değil. Zira çalışanların bir kısmının emeklilik ile ilgili bir beklentisi yok. Uzun yıllar evvel işe girmiş lakin prim gün sayısını doldurabilme ihtimali yok. O vakit çalışmayı bırakmış hanımefendi çalışmış, 3-5 yıl çalışma hayatını noktalamış ve bir daha çalışmıyor. O da aslında EYT kümesinin içerisinde yer alıyor lakin prim gün sayısı olarak şuan emekli olabilme potansiyelinde değil.
TAHMİNİ 1 MİLYON KİŞİ EMEKLİ OLACAK
Dolayısıyla birinci etapta benim de iddiam 1 milyon civarında birinci etapta bir emekli olacak vatandaşımız olacak. Tabi bizim he yıl 500-550 bin civarında emekli olan vatandaşımız var. Yıllık 500 bin kişi emekli oluyor. 50 bin aşağı 50 bin üst o civarda bir vatandaşımıza emekli aylığı bağlıyoruz. 2023 yılında 500 bin vatandaşımıza ilaveten 1 milyon daha işçi kardeşimiz emekli olacak. Ve bir anda tahminen 4 milyon 5 milyon kişinin bu koşulları sağlayabilme ihtimali olamadığı için tahminen 1 milyon tahminen 1.5 milyon sigortalımız emeklilik noktasında bir hakka kavuşacak. Bununla ilgili çalışmalar yapılıyor dedik pekala dışarıya sızan bilgi yok birçok basın kuruluşunda yer alan haberler var bu haberler temenni niyetinde bir kısmı daha evvelki yapılan çalışmaların tekrarı niyetinde bir kısım görüşlerde.
HERKESİN TIPKI ANDA EMEKLİ OLMA İHTİMALİ YOK
Türkiye açısından teklif sayabileceğimiz bakanlıktaki bürokrat arkadaşlara teklif sayabileceğimiz düzenlemeler kapsamında ele alınabilir lakin bakanlıktan dışarıya sızan rastgele bir bilgi yok. Bununla ilgili yapılan çalışmaları yalnızca kestirim edebiliyoruz. Çözüm noktasında bir anda herkesi emekli etme imkanı görülmüyor. Zira insanların işe giriş tarihleri farklı prim gün sayıları farklı herkesin kendine özel bir durumu var. Yani bir anda 5 milyon 6 milyon insanımıza emekli maaşı bağlayabilme potansiyeli yahut ihtimali yok. Fiili olarak da mümkün değil. Kimisi 1980 girmiştir kimisi 1990 da girmiştir 95 de girmiştir 98 de girmiştir 98 de giren sigortalı kardeşimiz personel kardeşimiz de 85 de giren emekçi kardeşimiz tıpkı kriterlere sahip değil.
HERKESİN DURUMU BİRBİRİNDEN FARKLI
Burada kategorize etmek gerekirse, yaşını bekleyen küme var yani aslında çok çalışmış prim gün sayısı fazla çalışma hayatında ağır ve yıpratıcı işlerde çalışmış olabilir münasebetiyle yalnızca yaşını bekliyor bir bu türlü bir kümemiz var. İkinci kümemiz da daha evvelki yıllarda işe girmiştir aslında yaşını da tamamlamış lakin prim gün sayısı az. Diyelim evlilik niyetiyle bir bayan çalışanımız sigortalılığa ara vermiştir Prim gün sayısı yetmedi için ve emekli olamıyor. Ya da maalesef Türkiye’nin geçmiş yıllarda ki problemlerinden birisi sigortasız çalışma. Sigortasız çalıştığı için prim gün sayısı yetmeyen vatandaşlarımız var. Yani yaşı doldurmuş lakin prim gün sayısı yetmeyen bir kategorimiz var. Herkesin durumu birbirinden farklı. Biraz evvel söylediğim prim gün sayısı çok fazla fakat yaş bekliyor bir başkası yaşı tamamlamış fakat prim gün sayısı yetersiz farklı bir küme var onlarında sesini duyurmak lazım.
BAĞ-KUR’YU KAPSAYACAK MI?
Esnaf, Bağ-kur, şirket ortağı kapsamında sigortası olan eski ismiyle bağ kur sigortalısı olup 1 Ekim 2008 den evvel bağ kur kapsamında faaliyet göstermesine karşın bağ kura kayıt ve tescil olmadığı için sigorta başlangıcı 1 Ekim 2008 den itibaren sayılan bir küme var. 30 yıl esnaflık yapmıştır şirket paydaşlığı yapmıştır, vergi ödemiştir lakin toplumsal güvenlik şuuru olmadığı için çeşitli sebeplerle bağ kur primini ödememiştir. Bağ-Kur kayıt ve tescilini yapmamıştır. Münasebetiyle bu durum olanlarında sigorta hakkı ve yükümlülükleri 1 Ekim 2008’den başlıyor. Neden 1 Ekim 2008 den evvel ki devirlerle ilgili sizin kayıt ve tesciliniz yok. Hasebiyle da haklarınız sigortalılık haklarınız 1 Ekim 2008’den başlayacak bu farklı kategori.
EN MAKUL VE EN PAK TALEP
Bir öbür 4. Kategori var. Bayan sigortalılar. Evlendikten sonra büyük bir kısmı kıdem tazminatını alıp faal çalışma hayatını sonlandırıyor. Bu da emeklilik için gereken prim gün sayılarını tamamlayabilmelerine imkan tanımıyor. Bununla ilgili olarak 3 çocuğa kadar doğum borçlanması imkanı var. Yani her çocuk için iki yıl üç çocukla ilgili de 6 yıl bir doğum borçlanması yapma imkanı var. Ama doğum borçlanmasını yapabilmek için sigortalı olduğu tarihten sonraki doğumlara uygulana biliyor. Sigortalı olduğu tarihten evvel doğum yapan bayanlara sigortalılık öncesi doğumların borçlanma hakkı verilmiyor. Hasebiyle da bir de bu türlü bir kategorimiz var. Bu küme da diyor ki ‘Bizde borçlanalım’ yani bunların her biri yüz binlerce vatandaşımızı sigortalımızı ilgilendiren bir mevzu. Talep şu, herkes 8 Eylül 1999 tarihinden evvel işe girmiş olanlar için emeklilik koşulları neyse onunla emekli olsun. En makul ve en saf talep bu. Lakin bununla da bütün meseleleri çözemiyoruz. Yani 8 Eylül 1999 tarihinden evvel işe girenler için işte bayanlar 20 yıl erkekler 25 yıl sigortalılık mühletini doldurup 5000 bin günü doldurduğu vakit emekli olabiliyor. Fakat bunun haricinde de öteki problemler olan çalışanlarımız var. Yani birinci kümenin problemini çözmek daha kolay nispeten tabi burada olması gereken şudur. Bununla ilgili tahminen bir bakanlık çalıştayı yapabilir. Türkiye’deki milyonlarca insan ile ilgili bir bahiste akademisyenlerden vatandaşlardan sivil toplum kuruluşlarından oluşan bir çalışta yapılabilir. Bununla ilgili bekli farklı tahlil teklifleri gelebilir. Lakin görünen şu evet bununla ilgili Türkiye de 8 Eylül 1999’dan evvel işe girmiş ve EYT kapsamında olan emeklilik yaşını bekleyen sigortalılarımız çalışanlarımız ile ilgili devletimiz, Ak Parti hükümetimiz bir çalışma yapıyor ve bununla ilgili olarak da tahminen yıl başında TBMM de görüşmelere başlanacak halde bir kanun teklifi meclis gündemine gelecek. Tabi o süreç içeresinde de kesinlikle her STK’dan hem tahminen akademisyenlerden TBMM de komitelerde görüşülürken fikir ve tekliflerde alınacaktır. Bazen de 8 Eylül 1999’dan sonra işe girenler bizde emeklilik kapsamına girecek miyiz? EYT kapsamında olabilecek miyiz? diye sorabiliyor. Maalesef düzenleme yalnızca milat kabul edilen 8 Eylül 1999 öncesi sigortalı olanları kapsıyor hasebiyle bu tarihten sonrasında sigortalı olanlar EYT’li kapsamında olmuyor.
AVRUPA MODELİNİN MASADA OLDUĞU KONUŞULUYOR. BU MODELİ NASIL TANIM EDEBİLİRİZ? VE TÜRKİYE’DE UYGULANABİLİR Mİ?
Tabi birçok farklı senaryolar üzerinde değerlendirmeleri yapılıyor. Finlandiya modeli Almanya modeli artık oralarda emeklilik yaşı tabi ki 65-67 olarak kabul edilebiliyor. Türkiye’nin kendine has bir çalışma hayatı var. Türkiye de ki çalışma hayatı Avrupa’da yok açıkçası hem çalışma mühletleri çok daha uzun hem daha ağır ve yıpratıcı olabiliyor. Maalesef toplumsal güvenlik şuurunun az olduğu bölümde ve bölgelerde sigortalılarda sigortasız çalışmanın yaygın olduğu dikkate alındığımda, evet Türkiye’nin kendine mahsus dinamikleri var kendine has gerçekleri var münasebetiyle biz elbette ki Avrupa’daki İsviçre, Almanya, Avusturya üzere 67-68 -70 yaş olarak kabul edilen yaşlarla birebir kategoride olmamalıyız.
“SÜLEYMAN DEMİREL YANLIŞ YAPMIŞTIR”
Türkiye’nin kendine mahsus gerçeklerini dikkate almalıyız. Bakın Türkiye de uzun yıllar bayanlar 50 erkekler 55 yaşında emekli olmuş. Türkiye’nin en çok başbakanlık yapmış isimlerinden biri Süleyman Demirel’dir. Daha sonra Cumhurbaşkanlığı da yaptı. Her seçim öncesi ‘Kim ne veriyorsa ben beş fazlasını veriyorum’ diyor. Münasebetiyle da Türkiye de emeklilik sisteminin vaadi olarak ben emeklilik yaşını kaldıracağım dediği için sarsılıyor. Yani evet bir yanlış yapılmıştır. Ve bu yanlış ile ilgilide tahminen de hiç dokunulmasa toplumsal güvenlik sistemi hem daha fazla ayakları üzerinde kalacak hem de herkes çalışmaya başladığı tarihten ne vakit emekli olacağını görebilecek. Dolayısıyla da 8 Eylül 1999 geldi emeklisine tahminen 10 yıl kalan 5 yıl kalan kardeşim dedi ki, ‘Ben emekli olacaktım 5 yıl sonra artık olamıyorum. 10 yıl sonra emekli olacağıma 15 yıl sonra emekli olacağım.’ Yani hem insanların beklentilerini değiştirmemiş olacaktık toplumsal güvenlik sistemindeki yapboz açıkçası hem ülkeye ziyan vermiştir hem de bu manada sigortalıların çalışma hayatına dönük bakışlarına beklentilerine ziyan vermiştir.
FİNLANDİYA MODELİ’NDE KESİNTİ YAPILIYOR
Finlandiya modeli 67 yaşında emekli olmak istemiyorsan diyor ki sana 65 yaşında mı emekli olmak istiyorsun ben sana 2 yılın karşılığında yüzde şu kadar kesinti yaparım, 100 lira yerine şu kadar maaş alırsın deniyor. ‘1000 Euro yerine 950 Euro alırsın, 2000 Euro yerine 1800 Euro maaş alırsın’ diyor. Yani bir kesintili emeklilik olarak kabul edebiliriz lakin Avrupa bilhassa Almanya ve Finlandiya da konuşulan uygulanan sistem kesintili emeklilik modeli yani o denli yaş olarak da işte çok büyük bir farklılık olmuyor. 67 yerine 65-63 yaşında emekli olacaksınız lakin onu ona nazaran de 2 yıl 4 yıl için bir kesinti uygulanacak. Bu kesintili emeklilik modelini de EYT kapsamındaki sivil toplum kuruluşları açıkçası kabul etmiyor. onların talebi şu, biz 8 Eylül 1999’da ki yaş koşulu ne ise prim günü kuralı ne ise sigortalılık müddeti koşulu ne ise birebirini devam ettirmek istiyorum. Yani biz tekrar 8 Eylül 1999’dan evvelki kuralların uygulanmasını talep ediyoruz. Ne kademeli geçiş ne onun haricinde ki kesintili emeklilik modeli bunların hiçbirisiyle ilgili olumlu bir niyetleri olmadığını söylemeliyiz. Homojen bir küme yok.
Mesela banka sandıkları var hiç konuşulmuyor. Bakın Türkiye’de 250 binden fazla banka sandığı çalışanı var. Yalnızca SGK yok artık bu türlü bir EYT çıktığında onlarında bu kapsamda ele alınması lazım. Kıymetli olan konsensüs içerisinde ve siyaset üstü bakılmak şartıyla zira bu ülkemizin geleceği gençlerimizin geleceği çalışanlarımızın geleceği popülist siyasetlere kurban verilmemeli konsensüs içerisinde ve ortak akılla bir biçimle bu süreç atlatılmalı diye düşünüyorum.
EYT’NİN BÜTÇEYE TESİRİ NASIL OLUR?
Bütçeyi tam olarak tespit etmek açıkçası çok mümkün değil. Sayı 1 milyon mu 3 milyon mu 750 bin mi fakat 1 milyon kişi olarak dikkate aldığımız vakit 100 milyarın üzerinde bir sayı gündeme gelir. Bakın en düşük emekli maaşı 3500 lira ortalama. Türkiye de şuan 20 bin liranın üzerinde emekli maaşı alan SSK’lılar da var. En düşük de 3500 lira. Hasebiyle bu bağlamda 100 milyarın üzerinde bir bütçe çıkacak. Hem bununla ilgili emekli maaşları hem bununla ilgili yılda iki bayram emekli ikramiyesi verilecek dediğimizde 100 milyar bir ek bütçe gerekiyor 1 milyon kişi için.
EYT DÜZENLEMESİ OCAK AYINDA YASALAŞIR
EYT konusu çözülmeye bekleyen bir mevzu. Bununla ilgili kesinlikle hakkaniyetli ve adil bir düzenleme olmalı. Birtakım beşerler diyor ki; ‘Ben 10 günle 5 günle 1 günle kaçırıyorum, 3 Eylül’de girdim, 20 Eylül’de girdim, Ekim’de girdim’ münasebetiyle hani bunun sonu gelmez. Yani o denli bir milat, milat dediğimiz budur artık bıçak vurulmuş ve o tarihten sonrası için maalesef bir yapacak süreç yok. Lakin öncesi için 8 Eylül 1999 öncesine bir çalışma yapılıyor. Bununla ilgili de kestirim ediyorum Aralık ayında bütçe yoğunluklu görüşülür. Ekim’de TBMM açıldığında 2023 yılı Ocak ayı içerisinde TBMM’de yeni bir görüşme ve çalışma trafiği başlar diye düşünüyorum. EYT’lilerimize de bu manada bir müjde olarak ocak ayında düzenlemelerin yasalaşabileceğini beklediğimizi söyleyebilirim.