Timur Selçuk’un “Ekonomi Bilmecesi” isimli müziğini hatırlar mısınız:
“İşsizlik pahalılık
Konjonktür enflasyon
Milletçe fedakarlık
Kriz buhran derken
Bilançoya bir baktık:
Bu yıl iki misli kâr
Hayret şu işe bak sen
Nerden geldi bu kârlar?
Kime gitti bu kârlar?
Aman kimse sormasın
Kim kazandı bu işten
Aman kimse duymasın…”
Borsa İstanbul’daki şirketler bu yılın üçüncü çeyreğine (Temmuz-Ağustos-Eylül) dair bilançolarını geçtiğimiz günlerde açıkladılar. Maşallahları var, birçoğu kârını yıllık enflasyon kadar artırmış. Yanlış anlamayın, kârlarını yıllık bazda TÜİK’in yıllık enflasyonu (Yüzde 85) kadar artırdıkları için “Maşallah” demiyorum, yalnızca üç ayda yıllık enflasyon kadar, hatta daha fazla artırdıkları için diyorum. Bilançolarını Borsa İstanbul’a bildiren birtakım büyük şirketlerin birinci 6 ay ile 9 ortasında (Yani çeyreksel bazda) kârlarını ne kadar artırdıklarına bakalım:
Kâr Artış Oranları (Çeyreksel)
TAV %534.19
THY %238.4
ÇİMSA %202.71
A.EFES %160.88
ODAŞ %139.29
MİGROS %134.63
BAĞFAŞ %132.84
ALARKO %129.24
ALGYO %118.63
ANADOLU KÜMESİ HOL. %116.83
TORUNLAR GYO %113.91
TÜPRAŞ %103.84
ENERJİSA %102.16
BERA HOLDİNG %100.53
COCA COLA %97.62
AKSA %93.15
TURKCELL %90.03
KOÇ HOLDİNG %89.62
TUKAŞ %85.17
YAPI KREDİ %84.12
GARANTİ %83.01
İPEK GÜÇ %81.48
AKBANK %80.67
Kaynak: Finnet 2000
Bir de yıllık kâr artış oranlarına bakalım mı?
ODAŞ %1,894.72
ALBARKA %1,663.01
İŞYGYO %1,554.92
ŞEKERBANK %1,551.68
ALARKO %1,406.67
TUKAŞ %1,145.92
TUPRAŞ %1,032.63
TORUNLAR GYO %884.97
BAĞFAŞ %776.65
GALATA WIND %773.3
VAKIFBANK %616.76
THY %517.67
DOĞAN HOLDİNG %474.15
SASA %469.21
İŞ BANKASI %439.25
AKBANK %420.56
YAPI KREDİ %409.45
Enerji ve gübre şirketleriyle bankaların kârlarını bilhassa çarpıcı. Petrol şirketleri yalnızca Türkiye’de değil dünyada da kâr rekorları kırıyor. O nedenle dünyanın birçok yerinde hükümetler güç şirketlerinin bu olağandışı kârlarını vergilendirme peşinde. ABD Lideri Biden geçtiğimiz günlerde petrol şirketleri için şöyle diyordu: “Petrol sanayisi inanması sıkıntı çok yüksek kârlar elde ediyor. Bu kârların nedeni innovasyon değil savaş. Fiyatlarda indirim yapmazlarsa fazla karları için daha yüksek bir vergi ödeyecekler ve öbür kısıtlamalarla karşı karşıya kalacaklar. Bu şirketlerin savaş vurgunculuğunu durdurma vakti geldi”. Hakikat kelama ne denir? Petrol şirketlerinin olağandışı kârlarının nedeni inovasyon değil savaş. Yalnızca petrol şirketlerinin değil, gübre şirketlerinin de. (Yukarıdaki listede Bağfaş.)
Savaş nedeniyle güç ve gübre fiyatları bütün dünyada yükseldi. Bu da “İnanması
zor” kârlar elde etmelerine yol açtı.
Fakat heyhat! Şahsen ben güç ve gübre şirketlerinin Türkiye’de de ekstra vergilendirilmeleri daveti yapamıyorum. Zira biliyorum ki, alınacak ek vergi halkın faydasına değil, Kanal İstanbul üzere halkın ziyanına projelere harcanacak!
Yine de durumu bilelim de…
Bankaların kârları da olağan değil. Üç ayda yıllık enflasyon kadar kâr etmişler. Petrol ve gübre şirketleri için sorduğumuz soru onlar için de geçerli: Bu kârlar inovasyonun yapıtı mi? Yoksa bankalar iktidarın düşük faiz siyaseti nedeniyle Merkez Bankası’ndan yüzde 13’le aldıkları parayı yüzde 25-30’la (Hatta daha yüksek oranlarla) şirketlere ve halka sattılar ve taş atıp kollarını yormadan rekor kârlara imza mı attılar? Devletin vatandaşa değil yalnızca bankalara sattığı enflasyona endeksli tahviller de taş atıp kolu yormadan elde edilen kârlara katkı mı yaptı?
Bilançoların ortaya koyduğu gerçek: Enflasyon nedeniyle halk fakirleşirken şirketler büyüyor. Türkiye’de ücretliler 2019 yılında ulusal gelirin yüzde 31.4’ünü alırken bu oran 2021’de yüzde 27’ye düştü. Şirketlerin ulusal gelirden aldığı hisse ise son iki senede yüzde 42.9’dan 47’ye yükseldi.
“Enflasyon fakiri daha fakir, zengini daha varlıklı yapar” diyenlerin kastettiği tam da buydu.