Son günlerde sabit gelirlilerin en çok konuştuğu şeyler, ne seçimler ne de siyasi tartışmalar. Onların tek sıkıntısı, artık maaşlarının başta besin olmak üzere zarurî harcamalara bile yetmediği gerçeği. Giysi, ayakkabı üzere gereksinimler çok zarurî değilse asla karşılanmıyor. Makyaj gereci, kozmetik vb eserlerin ise artık alışveriş listesinde yeri bile yok. Yandaş medya yılbaşında taban fiyatın 8 bin liraya çıkacağını müjdelerken, yaklaşık 14 milyon çalışanın neredeyse yarısının minimum fiyat ve onun biraz üstü gelire sahip olduğu gerçeği bir tokat üzere çarpıyor. Taban fiyat şu anda 270 dolarla son 10 yılın en düşük düzeyine gerilerken, en son 9 bin 500 dolar olduğu açıklanan kişi başına ulusal gelirin aslında göçmen nüfusuyla 5 bin 400 dolara inmesi de durumun vehametini artırıyor.
Veri bilimci ve ekonomist Emre Akanak’a nazaran, Türkiye’de yüksek enflasyon başta olmak üzere işsizlik ve sefaletin ana nedeni; vasıfsızlaşma, niteliksizleşme ve tüm bunların ana kaynağı olan “rant ekonomisi”. Akanak, rastgele bir endüstriyel üretim yerine salt inşaat ile rant yaratma siyaseti 1950’lerden itibaren uygulansa da 1980’lerden itibaren arttığını ve bilhassa 2000’ler prestijiyle ivme kazandığını ve tüm bir ülkenin fakirleşmesi ile sonuçlandığını belirterek, şunları söylüyor:
‘Toplum hem kurban hem de sorumlu’
“Buna dehşetli yüksek vergiler, çok yolsuzluk, dolaylı vergiler, kur muhafazalı mevduat) dahil olmak üzere farklı enstrümanlar ile servet transferleri de eklendiğinde yoksulluktan beslenen bir rant iktisadı ve rant iktisadının yarattığı fakirleşme ortaya çıkmaktadır. Türkiye’nin fakirleşme süreci kısaca bu trajediden ibret olup, toplum bu trajedide salt kurban olmaktan öte, mevcut durumun sorumlularından biri.”
‘Çalışanlar ortasında minimum fiyatlı oranı yüzde 40’a yaklaştı’
Türkiye’de taban fiyatın 270 dolarlara gelmiş olması sefaletin ne derece arttığının bir boyutu olsa da asıl sorunun, çalışan nüfus içinde taban fiyatlı oranının 1978’den itibaren giderek artması olduğunu vurgulayan Akanak, “Eurostat datalarına nazaran Türkiye’nin hiçbir Avrupa ülkesinde görülmeyen taban fiyatlı oranına sahip olduğu, en yakın Slovenya’nın dahi iki kattan fazla ilerisinde olduğu gözlemleniyor. Avrupa’daki en sorunlu ve en önemli ekonomik sorunlarla boğuşan İspanya’da bu oran yüzde 0.8, Portekiz’de yüzde 4.4 iken Türkiye’de resmi sayılarla yüzde 36.2’ye yakın. Bir manada çalışan nüfusun neredeyse yarısı minimum fiyatla çalışıyor ve minimum fiyat TÜRK-İŞ ve DİSK dataları, hatta TÜİK bilgileri ile dahi açlık sonunun da altında. Gelinen noktada Türkiye, Sefalet Endeksi’nde Güney Afrika’dan çok daha ileri bir pozisyona gelerek, nüfusun sefaletle yüzleştiği bir ülke haline gelmiş bulunuyor” diyor.
‘Türkiye Gabon’un bile gerisine düştü’
Türkiye’nin dünya ekonomisindeki yeri ile taban fiyat ortasında son derece önemli bir alaka olduğunu da vurgulayan Akanak, “Türkiye’nin dünya ekonomisindeki hissesi 2013’te yüzde 1,24 iken şu anda yüzde 0,83’e gerilemiş durumda. Bu Türkiye’nin nasıl fakirleştiğini net olarak ortaya koyuyor” diyor. Akanak, kelamlarını şöyle sürdürüyor:
“Bir manada Türkiye giderek dünya ekonomisindeki yerini kaybederek daha da küçülmekte ve bunun sonucu olarak da daha az refah üretmekte lakin tıpkı vakitte hem kendi nüfusunun artışı hem de çık hudut siyaseti ve sistemsiz göç nedeni ile tam manası ile sefalete sürüklenmektedir. Kurun makul bir düzeyde tutulması siyaseti ve negatif faizin giderek artması ihracatta da sorun yaratırken, tıpkı vakitte Türkiye’deki refahın düşmesi nitelikli işgücü kaybına da neden olmaktadır. Türkiye Tabipler Birliği, 2021 yılında Türkiye’yi terk eden hekim sayısını 1.405 olarak açıklarken, 2022’nin birinci 10 ayında bu sayı 2.153’e yükseldi. Üstelik elimizde mühendislere, yazılım uzmanlarına, bilim beşerlerine yönelik rastgele bir istatistik ve bilgi bulunmuyor. Tüm bunlar birlikte değerlendirildiğinde Türkiye ağır bir fakirleşme sarmalı içine düşmüş görünüyor. Dahası Küresel Initative ve öbür araştırmalara nazaran de Türkiye tüm dünyada organize hata merkezi haline gelmiş durumda. Bu tam manası ile içerisinden çıkılamaz bir durumu işaret ediyor. Türkiye’nin tam olarak nasıl bir seyir izlediği ve nasıl bir sefalete sürüklenerek gelişmekte olan ülkelerden ayrıldığını anlamak için İsrail ve Kore ile karşılaştırmak kâfi. Çünkü 1950’lerde bu üç ülke ortasında durumu en düzgün olan ülke Türkiye olup, en az üç kat refaha sahipken 2022 prestijiyle kişi başı geliri 50 bin dolar civarında olan İsrail ve 35 bin dolar olan Kore ile kıyaslanamaz duruma gelmiştir. Ayrıyeten kayıt dışı göçmenler de dikkate alındığında Türkiye’de kişi başı gelir 5 bin 400 civarına inmektedir ki, bu başlı başına önemli bir sefalet demek. Bu sayı Gabon’dan bile düşük bir hayat standardı manasına geliyor.”
‘Ana meselelere değil, semptomlara odaklanan miyop siyasetler uygulanıyor”
Türkiye’de son periyotta, bilhassa 2019 prestijiyle gözlemlenmeye başlayan yüksek enflasyon ve kur artışlarının iktisattaki bozulmanın ana nedeni olmaktan çok, temelde iktisattaki bozulmanın semptomları niteliğinde olduğuna dikkat çeken Akanak, “Ancak Türkiye’nin ana sorunu iktisattaki verimsizlik ve niteliksizleşme kaynaklı ana sıkıntılara odaklanmak yerine semptomlara odaklanan miyop siyasetlerin uygulanması” diyor. Akanak, Türk toplumunun enflasyon ve işsizlik başta olmak üzere makroekonomik bilgileri takip etmediğini ve siyasetçilerin da bu dataların toplumda önemli karşılığı olmaması nedeni ile daha çok “büyüme” bilgilerine odaklandığını belirterek, şunları söylüyor:
“Ayrıca Türkiye’deki en temel büyüme stratejisi ‘enflasyon ile büyüme’ stratejisi. Enflasyon şuurlu olarak artırılarak büyüme GSYH nakdî olarak şişirilir ve salt TL üzerinden ‘büyüme hikayeleri’ yazılır. Salt para siyasetleri ile enflasyon yaratarak GSYH datalarında rastgele bir çıktı artışı olmaksızın büyüme sağlama Türkiye’de çok sık uygulanan bir yol. Lakin bilhassa 1950’lerden beri Türkiye’de uygulanan popülist siyasetler birikimli tesirini bilhassa global ayrışmanın arttığı pandemi sonrasında kendisini göstermeye başladı.”