Kuşkusuz her yazarın/şairin yazma rutinine eşlik eden kendine has eşyaları vardır. Bazen bir bilgisayar bazen de yalnızca bir vazo çiçek. Bu obje her neyse, o rutin içinde bir yer kaplar. O denli ki kimi müellifler için bu objeler yazının kendisinden ayrılamaz. Tahminen de yazma aksiyonunun bir modülü haline gelir.
Peki ya nedir bu eşyalar? Nitekim eser içinde bir yer kaplar mı? Arif Ay, Cihan Aktaş, İhsan Deniz, Mario Levi, Nazlı Eray ve Adnan Özer’in kapısını çalarak şu iki soruyu yönelttik:
1- Bir muharririn çalışma masası, daktilosu/bilgisayarı, not defteri, kalemi, tamamlanmamış çalışmaları da sizce o müellifin yapıtlarının bir modülü mı sayılmalıdır?
2- Yapıtınızı ortaya koyarken size yoldaşlık eden eşyalarınızın manası nedir? Bu eşyalarınız sizden sonra kime emanet?
Yazarlardan kimileri için bu objeler doğal modüllerden oluşuyor. Kimiler içinse bilgisayarın şahsen kendisi… Kimisi kendisinden sonra bu objeleri emanet edecek isimleri düşünmüş kimisi içinse bu husus şimdilik karşılıksız bir soru. Artık gelin, bu pahalı isimlerin yazma ritüellerine eşlik eden, bazen yapıtlarının bir modülü olan o objelerin neler olduğunu öğrenelim:
Adnan Özer
Bazen yazıdan bile kıymetliler
lBence kent için farklı ortamlar gerekiyor. Zira düz yazı şiddetli bir ameliye. Araçsal şeylerden fazla, mesela şu an karşımda duran iki ayvanın beni motive etmesini bekliyorum. Kırklareli’nden, çiftlikten, Trakya’nın ortasından gelen iki dev ayva… Bu bazen bir limon olabiliyor bazen de bir çiçek lakin çabucak soluyorlar… Benim ilgilendiğim bir biberim de var. Haftada bir tane biber veriyor. Meşe palamutlarım var. Onları da Konya’daki Mevlana Haziresi’nin karşısındaki büyük meşe ağacının altından toplayıp, getirdim. Benim yazma sürecime daha çok bu türlü doğal şeyler eşlik ediyor. Babaannem ve dedemin köyden getirdiğim lastik ayakkabıları da yeniden karşımda duruyor. Yapabilsem deniz kabukları koleksiyonu yaparım lakin hiçbir şeyin koleksiyonunu yapamıyorum. Üç–dört tane toplayıp, bırakıyorum. Lakin yeniden de kimi yerlerden aldığım taşlar duruyor. Doğal su kabaklarım da var. Onların yeşilden sarıya dönmesini izlerim.
Defterlerim çoktur fakat hiçbirine kıyıp yazamam. Okuduğum kitapların da altını çizemem ve kulağını bükemem, kıyamam onlara. Kaldığım yeri çabucak bulurum. Âlâ bir anlatıysa, Yeniçeri yürüyüşüyle, yani bir ileri bir geri halinde okurum.
Bu bahsettiğim çiçeklerin, biberin, su kabağının bendeki ehemmiyeti epey büyüktür. Hepsi bir parçamdır. Hatta mistik bir bağ vardır ortamızda. Benim mabedimin modülleridir, bazen yazıdan bile kıymetlidirler.
ARİF AY
Eşyanın Ruhu
Bence sayılmalı. İnsan daima kullandığı eşya ya da yer ile bir ünsiyet kurar. Hatta birtakım vakit dilimleri de buna dahil edilebilir. Şunu çabucak belirteyim: Bu bir eşya fetişimi değildir. Bir yazma iklimi, bir yazma ortamı oluşturmaktır. Muharrir, yapıtını muhakkak bir yerde, muhakkak vakit dilimlerinde inşa ederken, ona birtakım eşya da eşlik eder. Belirttiğiniz üzere çalışma masası, kalem, defter, kâğıt vs. Bunların da yapıta bir şeyler kattığını, yapıtın ruhunda izleri olabileceğini düşünüyorum. Bu materyal okur için pek kıymetli olmayabilir; ama, müellif için yazma anının şahitlerdir bunlar. Birebir vakitte muharririn sırdaşı konumundalar. Onun her şeyine şahit olurlar fakat kimseye bir şey söylemezler. Lakin, sanatla iç içe olanlar bu materyalin lisanını çözebilir. Müelliflere ilişkin müzelerde, insanların en çok ilgisini çeken de bu materyallerdir bir bakıma. Sözgelimi, benim defterlerim ve kalemlerim var. Bir şiiri, bir yazıyı evvel deftere müellifim. Çok süratli yazdığım için benden diğer kimse okuyamaz yazımı. Deftere yazdıklarımı sonra kağıtlara paka çekerim. Bunu yaparken fazlalıklar atılır, eksikler tamamlanır. Bu kağıtlar birkaç gün bekletildikten sonra tekrar okunur. Yazının, şiirin, hikayenin tamamlandığına kanaat getirildikten sonra bilgisayara (eskiden daktiloya) aktarılır ve yayımlanacağı yere gönderilir. Hasebiyle defterlerimi ve paka çektiğim kağıtları saklarım. Bir şiirin, bir hikayenin, bir yazının birinci halini merak edecek olanlar için bir doküman arşivi niteliğindedir bu defterler ve kağıtlar.
Ahmet Haşim’in, Goethe’nin müzesini anlatırken Faust’u yazdığı masadaki mürekkep lekelerinden kelam etmesi boşuna değildir. “(…) Herkes o kutsal gölgeleri yakından görmek için, uygar nezaketi unutarak masaya yaklaşmak üzere kendine yol açmağa çalışıyordu. Bu hayran gözlerde lekeler, mürekkep lekeleri değil, lakin bir edebî lâcivert semâda, nâmütenâhî yıldız serpintileri idi” der. (İbrahim Demirci, Ahmet Hâşim’in Nesirleri, Ebabil Yayınları, s.417, 2017)
Yukarıda da belirttiğim üzere yazarken bana yoldaşlık eden eşyalar benim hayal dünyamın birer kapısı, penceresi durumundadır. Masama oturduğumda birinci göz göze geldiğim bu yoldaşlar, bana haydi yazmaya başla, yardımcınız bizleriz diye seslenirler adeta. Çok deneyim ettim, öbür bir ortamda, diğer bir yerde kolay kolay yazmaya başlayamadığımı. Başlasam da yazının tamamlanması tekrar kendi yerimde, alışık olduğum ortamda gerçekleşir.
Yazma ediminde düşünsel hazırlıktan çok ruhsal hazırlık değerlidir. Düşünsel hazırlık günün her saatinde, her yerde yapılabilir. Ruhsal hazırlığı hızlandıranlar da kendi odanız ve o odanın eşyalarıdır. Hani her şey tamam da geriye “ilk cümleyi bulma” işi kalır ya… İşte bu birinci cümleyi bulmada ortamın ruhu devreye girer ve sizin yazma kaygınızı, tasalarınızı, gerginliklerinizi yenmenizi sağlar ve kendinize inanç duygusu aşılar.
Bu eşyalar benden sonra kime kalır, bilemem. Tahminen, kitaplarımın gideceği yere onlar da sarfiyat. Son cümle insanı hüzünlendiriyor doğrusu.
Nazlı Eray
Çok kalbi dekorlar
lBen 75 kitabımı da defterlere yazdım. Değişik, renkli kalemler kullanırım. Bu nedenle birçok defterim var. Alışılmış bunları saklıyorum. Bunlar birkaç defa sergilendi de. Bozulmamış el yazıları, bir çırpıda yazılmış… Onlarla gurur duyuyorum ve evet, çok pahalılar. Onun için onları çok uygun ellere emanet etmek isterim. Ancak daktilo yahut bilgisayar da yazdığın vakit havaya uçar sarfiyat. Bu türlü çalışanlar nasıl yapıyorlar bilmiyorum. Fakat tekrar de onlar bir müellifin yapıtlarının modülleri sayılmaz. Bunlar yapıtların dekoru, yapıtların yastığı, yapıtların kılıfı, yapıtların sedirleridir. Adeta onların oluştuğu yerler, dinlendiği yerler, emek verilen yerler… Lakin bunlar eser değildir, yalnızca çok kalbi bir dekordur.
Altın, gümüş, pembe renkli defterlere müellifim. Bu benim için bir pasta ölçüsü üzeredir. Mesela 3 buçuk, 3,75 defter bitince romanım bitmiş olur. Çok kalemler kullanırım. Onlarla oynuyorum sanırlar lakin onlar benim için bir ölçü de sağlarlar. O gün kaç sayfa yeşil yazmışım, kaç sayfa mavi yazmışım, kaç sayfa kırmızı yazmışım benim ölçülerim bunlardır. Esasen çok hızlı yazıyorum, üç ayda bir kitabı bitiririm. Şayet çocuk kitabı yazıyorsam daha süslü defterler kullanırım. Muharririn ve yazdıklarının ruhuna uyan eşyalardır bunlar. Lakin sanatın kesimi değildir. Benden sonra kime emanet olacağını da orta ara düşünüyorum.
Cihan Aktaş
Zorunluluk, hatıra ve şahsî ilgi
Bana kalırsa eser diye isimlendirilemez, lakin muharriri tanımaya yardımcı objeler ve araçlar olarak bir manaları vardır elbette, müellif müzeleri böylelikle kuruluyor. Sonuçta muharrir bir meskende yaşıyor, bazen sayısız mesken değiştiriyor, bu meskenler de müellifin yapıtının bir kesimi sayılamaz ancak içlerinden biri müze yapılıyor. Kullanılan araçların müellifin metinlerine bir biçimde sızdıkları kesinlikle. Kelam gelimi ben Birinci ve Son Fotoğrafın başlıklı hikayemde Silver Olivetti marka daktilodan Apple Macintosh bilgisayara geçişimi anlatmıştım, bu nispeten direkt bir anlatım. Dolaylı olarak araçlarımız bizi yönlendirdikleri üzere ilham da verirler.
Bazı eşyalar zorunlulukla girdi hayatıma, geriye kalanlardan kimileri dostlarımdan hatıra, kimilerini da ben şahsî ilgim nedeniyle etrafımda görmek istedim. Kelam gelimi masamın altındaki mavi pilates topunu, yirmi yıl kadar evvel antrenman topu olarak kullanırken, vakit içinde, uzun süren yazı çalışmaları sırasında ayaklarımı dinlendirmek üzere masa altına aldım ve öylece kaldı. Sağ elimde kullandığım parmaksız eldiven var bir de, onu da iki üç yıldır bilgisayarın başına geçince kullanır oldum. Sebebi olağan Carpal Tunnel Sendromu. Bakır işi kalemliğimi de sanırım otuz yıl olmuştur, Erzincan’dan almıştım, meskenler ve masalar değişse de o masamın bir köşesinde duruyor. Ardımdaki duvarsa asılı Kamerunlu ressam Lan Mess’e ilişkin tabloyu üç yıl evvel Douala’dan getirdim. Torunlarını diğer alemlere taşıyan değişiklikte bir şeyler anlatan büyükanneye özenmiş olmalıyım, çalıştığım masanın gerisindeki duvara astım, gelip geçerken daima yeni bir şeyler arıyor gözlerim fotoğrafın detaylarında. Bu tablo da herhalde üzerine çalıştığım Kamerun romanına sızacak.
Masamın solunda, duvardaki oyukta Mustafa Kutlu’nun torunum Kaan’ım doğumunu tebrik için yaptığı görünüm resmi var, onu Kaan için saklıyorum, benim için çok değerli. Onun çabucak yanında yer alan Filistin bayrağının renkleriyle bezeli tavus kuşlarının resmedildiği küçük tabloyu, Filistinli genç arkadaşım İkram Khaled, Assalam Kafe’deki söyleşim sırasında ikram etmişti. Kendi elleriyle yaptığı için de farklı bir yeri var.
Sayıları yıldan yıla artan ajandalardan kelam etmek gereksiz sanırım, çekmecelerden taşıyorlar. İçlerinde yazılı olanların mantığını yalnızca kendim kavrayabilirmişim üzere geliyor, bu yüzden vefatımdan sonra ortadan kaldırmalarını vasiyet ettim kızlarıma.
İhsan Deniz
Evrak-ı metrukem eşime ve kızlarıma emanet
Sayılmamalıdır. Çünkü anılan şeyler ve o şeylerin fonksiyonu, misyonu, varoluş maksadı ile yapıtın ortaya çıkması apayrı bağlamları içerir. Gerçek eser biriciktir. Kendi başına vardır, kendi olmak için vardır. Tümdür, bütündür, yekparedir. Halbuki meselâ bilgisayar o denli mi?
Kütüphanedeki odam ve çalışma masam epey dağınıktır. Lâf ortamızda, bir kütüphane yöneticisine yakışmayacak derece hem de… Doğrusu, ‘eser’ dışında, kullandığım eşyaya çok fazla mana yükleyen biri değilim. Artık daktilo kullanılmıyor, bırakalı çok oldu, benim işim bilgisayarla. Bilgisayar mekanik bir alet. Hiçbir sempatik tarafı yok bana sorarsanız. Çok nadiren not alırım, münasebetiyle defterle pek işim olmaz. Vakti geldiğinde bilgisayarın karşısına geçer, müellifim. Anlaşılacağı üzere eşyaya çok sıcak değilim. Evvelce, gençliğimde bu türlü değildi, sonradan aralı oldum/kaldım.
Üç-beş yıl evvel, Bursa’daki bir müzeden talep gelince yazı dünyamla bağlantılı birkaç modül eşyayı oraya verdim. Bana ilişkin her türlü nesne, kitaplarım ve evrak-ı metrukem eşime ve kızlarıma emanettir.
Mario Levi
Eşyalarla birlikte yaşıyorum
Ben anısı olan eşyalara çok düşkünümdür. Münasebetiyle benim çalışma odam bazılarına nazaran tabiri caizse eskici dükkânı üzeredir. Birçok eşya ile doludur. Eski bir gaz lambasından tutun bir gramofona, eski bir hamam tasına birçok farklı obje bulunur. Masamın üzerinde ise çok uzun yıllar öncesinden kalma biblolar, bir gülabdan ve en kıymetlisi, çok sevdiğim kalemlerim. Yani kurşun, kalemlerim ve dolma kalemlerim ve ona bağlı olarak da mürekkeplerin, bunların hepsi benim için bir bütündür. Olağan ki isterseniz defterlerimi de ekleyebilirsiniz. Zira ben bütün kitaplarımı evvel elle yazıyorum ve lakin o denli yazabildiğimde hissedebiliyorum. En son etapta bilgisayara geçiyorum. Münasebetiyle bunların hepsi benim için bir bütündür. Her bir objenin de anısı vardır. Anısı olmayan hiçbir şeyi saklamıyorum.
Aslında hepsini bir ortaya getirebileceğimiz bir yer düşünmüyor değilim. Fakat bunun için bir kurumun dayanağına gereksinimim var. En azından bir yer, yer olması lazım. Bunları açıkçası yalnızca kendi özel eşyalarım olarak değil, herkes paylaşabileceğim objeler haline dönüştürmek hayallerimden biridir. Bunu bir gün gerçekleştirebilirim fakat olmasa da bu mirası taşıyabileceğine inandığım çocuklarım var.
Bu eşyaları ben yaşadığımız coğrafyanın bir hafıza olarak da görüyorum. Zira artık kullanımda olmayan çini soba üzere eşyalar da kelam konusu. Tütünle bağımı kesmiş olsam da bir vakitler pipo içerdim, bunları da hâlâ saklıyorum.
Bu eşyaların yapıtlarımın üzerinde bir tesiri de var. Esasen kimilerini yapıtlarımda yerleri olduğu için edindim. Bundan yaklaşık 5 – 6 yıl kadar evvel bir köstekli saat aldım. 1800’lü yıllardan kalmaydı, çok severek de aldım. Bu saati almamın nedeni, İstanbul Bir Masaldı romanımdaki kahramanlardan biri bu türlü bir köstekli saat kullanıyordu. Yani biraz da onlarla bir arada yaşıyorum. uyan eşyalardır bunlar. Lakin sanatın kesimi değildir. Benden sonra kime emanet olacağını da orta ara düşünüyorum.