“Karantina Günlükleri” alt başlığıyla yayımlanan “Yaşamak da Bulaşıcı Olsa” isimli yeni kitabınızda, 11 Mart-12 Haziran 2020 tarihleri ortasında yaşadığınız/yaşadığımız korkuya ait şiirleriniz yer alıyor. Nasıl bir süreçti sizinki, anlatır mısınız biraz?
Zor bir süreçti. Her şeyden evvel kentsel dönüşüme girmiş, 90 metrekare, balkonu dahi olmayan bir meskenin içinde yalnız olarak girdim. Felaketler yaşayan bir insanın geçirdiği travmanın klasikleşmiş tüm fazlarını yaşadım diyebilirim. Yani evvel inkâr ve öfke, sonra pazarlık, gerisinden depresyon ve son olarak kabullenme. Tahminen sırası biraz değişik olabilir; ancak sonuçları birebirdi. Esasen günlükte bu fazlara ait epey çok ipucu var.
Bir de baştan şunu belirtmeliyim, zati kitabın başına da yazdık: Çeşit olarak bu metin kurgusal bir günce. Bütün o şiirsel notlar benim başımdan birebir geçen ruhsal kırılmalar değil. Kuşkusuz art planında ben varım, fakat günlüğü tutan karakterin başından geçenler olarak okunmasında yarar var. Bu o denli bir periyottu ki, özünde herkes yalnızdı. Günlük hayatta kalabalıklar içine karışsak da, ben son analizde gökyüzünün altında herkesin yalnız olduğuna inanırım. Bu depresif bir hâl değil bana nazaran, aksine insanı uyanık ve hassas tutan bir tespit.
Neden o 90 günle sınırladınız kitabı?
Yanıtı kolay aslında: Her şey bitti diye. Tahminen de kendimi buna inandırmak istedim. Meğerse yalancı baharmış. Ben o 90 günün notlarını bir evrak olarak toparladığım vakit hepimizin bildiği ikinci dalga başladı. Açıkçası tekrar başa dönmek istemedim. Mental olarak da aslında çoğumuz üzere, buna tekrar hazır değildim.
UMUT YOKSA GERİDE BİR ŞEY KALMIYOR
Siz de koronavirüse yakalandınız mı? Ya da yakalanan ve ömrünü kaybeden yakınlarınız oldu mu?
Yakalandım olağan. Hem de diğer bir travmanın gerisinden, daha aşı falan yokken. 2021 Ocak ayında kardeşimi, tıpkı yılın kasım ayında da annemi kaybettim. Bize kalp krizi deseler de ben salgınla da bir teması olduğuna inanıyorum. Ben kardeşimin cenazesi nedeniyle yakalandım. 40 gün meskene kapandım ve dış dünya ile büsbütün alakamı kestim. Yalnızca yazdım. Aslında o 40 günün kıssası başka bir şiir kitabı olarak yayınlandı.
Karantina günlerindeki mesken mahpusu sırasında yalnız mıydınız?
Evet. Lakin kendi kendime konuşuyordum. Gerçi bu korona devrine mahsus değil, sanırım genelde benim üzere yalnız yaşayan insanların geliştirdiği bir refleks. Öbürleri da bu türlü yapıyor yahut suyuma gitmek için o denli yaptıklarını söylüyorlar, bilmiyorum.
“Korkumu koydum kapı önüne / Yatacak kadar yer açıldı / Umudu dışarıda bıraktım / Mesken bomboş kaldı.” Umutsuz muydunuz nitekim o günlerde?
Özellikle yakınlarım için önemli dertlerim olsa da umutsuz değildim. Aslında orada umudu çıkarırsan konut bomboş kalır derken, tersine umudun değerini anlatmaya çalışıyorum. Umut yoksa geride bir şey kalmıyor zira. İnsan umudunu hiç kaybetmemeli. Umudunu kaybeden insan boş insandır ve her şeyi yapabilir. Benim öğretmenlerimden biri de Yaşar Kemal’dir; ne keyifli bana ki yaşarken onunla birkaç defa birebir masada oturma talihine eriştim. O mecbur insan dediği insanın, en acı öykülerini anlatır lakin sonunda her vakit umut vardır, umut verir. Arttan gelenler için umutsuz olmaya da hakkımız yok aslında.
İNSAN İNSANA DOKUNMALI
“Travmatik bir dönem” olarak nitelendiriyorsunuz karantina günlerini. O sürecin sizin hayatınızda ve toplumumuz üzerinde bıraktığı izleri nasıl değerlendirirsiniz?
En klişe karşılığıyla hiçbir şey eskisi üzere olmayacak, olmadı, olmamalı da aslında. 100 yılda bir yaşanacak bir şeyi yaşadık. Hiçbir şey olmamış üzere nasıl davranabiliriz ki? İnsan boyutunda bakarsak, insan yalnız kaldı, kendiyle yüzleşti, kendini tanıdı. Hatta birebir çatı altında yaşadığı öbür insanları… Elinden gelmeyen şeylere karşı çaresizliğini, sahip olduğu şeylerin bedelini. Toplum boyutunda ise, kısaca toplumsallaşma denen ve yalnızca insan tipine has olan ve o güne dek pek farkında olunmayan ömür formunun ehemmiyeti anlaşıldı. Zoom hücreleri ile bunun eksikliği giderilir sanıldı lakin tekrar yanıldı beşerler, insan beşere dokunmalı zira.
Ve bir vakitler daha sık yapılan, ancak son yıllarda kimi STK’lara yahut bir avuç merhametli insanın omuzlarına yıkılan o eskilerin yardımlaşma geleneğini hatırladı beşerler. Muhtaçlıkları olan insanlara ve hayvanlara uzanan yardım elinin güzelleştirici tarafını… İş hayatına bakarsak, iş süreçlerine ait birden fazla şey değişti. Çalışma prosedürleri, algoritmalar, alışkanlıklar büsbütün değişti. Konuttan çalışma, net üstünden uzaktan müşteri görüşmeleri, webinerli eser tanıtımları, toplantı alışkanlıkları vs…
Maske kullanımı artık düzgünce azaldı. Büsbütün unuttuk mu, yaşadığımız o ‘travmatik dönemin’ üzerine sünger mi çektik sizce?
Hafiza-i beşer nisyan ile malûldür” derler. Unutkanlık insanlık hâlidir. Unutmak, aslında her şeye karşın hayata devam için gerekli olan bir şey. Bir nevi savunma. Lakin bu savunma hâli, pervasızlık yahut bize bir şey olmaz haline dönüşmemeli. Zira asıl salgın o vakit başlıyor. Her şeyi silerek, unutarak ya da yaşanmamış üzere devam edemeyiz. Yaşamak bir istikrar sanatı. Pür memnunluk yahut mutsuzluk diye bir şey yok. Siyah-beyaz, salt iyi-salt berbat olmadığı üzere. Yaşadıklarımızdan ders çıkararak lakin hayatı da kendimize zehir etmeden yaşamanın yolunu bulmalıyız.
Şu dizeleriniz epeyce etkileyici: “Artık eminim; Bu kesin bir komplo! Yaşlı gezegenin bilge bir yarasayla tezgâhladığı…” Bu niyetle; COVID için “doğanın intikamı” demek hakikat olur mu?
Eğer yeni hayat formatları ve kıymetler sistemi geliştirmez isek, ya birbirimizi boğazlayacağız ya da bu gezegeni öldürüp onunla birlikte yok olacağız. Karantina hapsindeyken penceremden baharı kokluyordum, hava nasıl da temizdi, gürültü kirliliği yok, çöp vs yok… Yaşadıklarımız tabiatın intikamı değil bence, tabiat intikamcı olsa her kış insanın kirlettiği denizleri temizleyip bizim için yaza hazırlamaz. İntikam, hırs, kin insan tipine mahsus. Fakat görünen o ki, tabiatın bunu tolere etme sonu gitgide daralıyor. Bunun farkında olan Homo Deus (Ben ona Harari’den farklı olarak Home Deus diyorum) kendine kirletecek öteki gezegen arayışlarını bence saklı kapalı sürdürüyor.
KÖPRÜDEN ÖNCEKİ SON ÇIKIŞ
Sadece koronavirüs hakkında değil şiirleriniz. Fikir özgürlüğünden “aynı bulutları ve yağmuru paylaşan” insanoğlunun savaşlarına, Auschwitz toplama kampından cansız vücudu kıyıya vuran minicik yavrulara, 1.5 milyar insan hala içecek su bulamazken “elini yıka” diyen korona tedbirlerinden bir gram altın uğruna kesilen ağaçlara uzanan ‘insana dair’ tüm sorunlara ince ince dokunmuşsunuz. Temel “derdi” ne bu kitabın?
Belki kısaca şu söylenebilir: Bu salgını fırsat bilerek aynaya bakmalı insan. Ve bu gezegenin en acımasız tipi olarak yaptığı kıyımın farkına artık varmalı. Karantinada aynalara bakacak çok vaktimiz oldu; lakin pandemi sonrası bugün dünyada yaşananlara baktıkça boş boş baktığımız anlaşılıyor.
Üstelik pandemi peşinden global bazda bir de yoksulluk dalgası getirdi, bu bazılarınca “üçüncü kavimler göçü” olarak nitelendirilen göçmen akınlarını artırdı.
Sonuç olarak başladığımız yere değil, daha berbat bir karaya çıktık. Bu yazılanların bir yandan tarihe not düşerken, tıpkı vakitte bu salgının bir felaketten çok, köprüden evvelki son çıkış olarak fırsata dönüşmesini dileyebiliyorum. En azından sokaklarda bunun için uğraş eden tüm aktivistlerin umudunu paylaşarak.
“Yaşamak da Bulaşıcı Olsa” çok kısa müddette okunsa da üzerine uzun uzun düşünülmesi gereken mevzulara değiniyor. Bu kitaba dair okurlardan gelen/gelecek hangi yorum sizi çok memnun etti/ederdi?
“Okurlarım” demek, bana her vakit üsttenci bir bakış olarak geliyor. Ben de birebir vakitte bir okurum. Okumadan bir şey yazmam imkânsız. Herkes dünyada bir biçimde kendisini tabir etmeye çalışıyor. Ben bunu yazarak yapabiliyorum yalnızca. Bazıları sanatla, bazıları siyasetle, bazıları de şahsen sokaklarda uğraş ederek. Ben kendimi söz etmeye çalışırken tıpkı vakitte da kendimi düzgünleştirmeye, dünyayı kendim için daha katlanır hâle getirmeye çalışıyorum.
Yazarın karakterleri kahraman olabilir fakat kendisi değildir. Birtakım müelliflerin kendilerine atfettikleri üzere, mitolojik yarı ilah yarı insan yaratıklar da değildir. Spartaküs’ü kahraman yapan etrafında onun üzere köylü olan halktır. Sanatçı bu bağlamda, kendini özgürleştirecek anahtarı bulan kişidir bana nazaran, birden fazla bencildir de, en fazla kodesten kaçarken “anahtarı at… anahtarı at…” diye bağıran başka kölelere elindeki anahtarı fırlatan köle olabilir. Spartaküs’ün “Ben burada yıllarca sürünsem de olur, kâfi ki onlar kurtulsun” diye düşündüğünü hiç sanmıyorum.
Mevlânâ’nın dediği üzere, özgür olmayan gerçeği söyleyemez. Sanat bireye bu özgürlüğü sağlar. Onu gören, okuyan, dinleyen, seyreden insan kendini de özgürleşmiş hissederse bu en hoş sonuçtur. Zira o vakit herkes özgür olacağı için herkes konuşmaya başlar.
Herhangi bir kitabımı okuyan biri, basılı olmayan birinci kopyayı okuduğunda senin bana geçen sabah söylediğini söylesin benim içim kâfi: “Bu sabah kendimi güzel hissettim.” Zira sanat ne sanat içindir, ne toplum içindir. Sanat insan içindir. O insan da hepimiziz. Yapıtlara değişik bedeller biçilebilir, lakin o katarsis dediğimiz şeyin mali karşılığı yok.
İNSANIN KENDİNİ DEĞİŞTİRMESİ ZORDUR AMA HİÇ OLMAZSA ETRAFINI DEĞİŞTİREBİLİR
“Yaşamak da Bulaşıcı Olsa” umut dolu bir temenni cümlesi. Mümkün mü hastalıklar kadar hoşlukların de bulaşıcı olması?
Mümkün. Üzüm üzüme baka baka kararır derler ya, insan da beşere baka baka güzelleşir, aydınlanır. Olağan hakikat beşere, hakikat bakış açısıyla bakıyorsa.
Olgunluğun çeşitli kriterleri olabilir; lakin bence en değerlilerinden bir tanesi de sana bir şey öğreten, insan olduğunu hissettiren, seni ruh olarak zenginleştiren ve eğlendiren beşerlerle birlikte olma gayreti. Tıpkı etrafın içinde, birebir şeyleri düşündüğün beşerlerle, daima tıpkı şeyleri yaparak konuta döndüğünüzde kendinizi yeteri kadar memnun hissetmiyorsanız, bana nazaran bir şeyleri değiştirmenin vakti gelmiştir. İnsanın kendini değiştirmesi zordur fakat hiç olmazsa etrafını değiştirebilir. Sonunda kendinizin de değiştiğini görürsünüz. Etrafınızda ne kadar memnun insan varsa siz de o kadar memnun olursunuz. Gülmek, koronadan daha bulaşıcı bana nazaran.
Hayatını kaybeden tüm sıhhat işçilerine adamışsınız kitabınızı. Bu sürecin gerçek kahramanları onlardı, değil mi?
Kesinlikle. Ben empatiye inanmam. Fakat bir düşünün, karantina günlerinde siz ailenizle birlikte konutunuzda televizyon seyredip dışarıya yemeğe gidememekten sızlanırken, sıhhat işçileri bilinmeyen ölümcül bir virüse karşı hayat kurtarmak için çabalıyorlardı. Müsaadeleri iptal edildi, günlerce çocuklarını göremediler. Sizi bilmem fakat bu özveriyi kendimin gösterebileceğinden ben emin değilim.
ORTAOKULDAN BERİ YAZIYORUM
Sizden bahsedelim biraz da. “Dünya Şiir Günü” teklifini Türk Pen’ine sunan ve kabul edilmesini sağlayan şair grubundansınız. Ne vakit, nasıl başladı şiire merakınız?
Sadece şiire değil. Ben yazmayı seviyorum. Tipi kıymetli değil. Her besteyi birebir enstrümanla çalamazsınız. Kimi senfoni kemana, kimi piyanoya uygundur. Kıymetli olan tabir etmek istediğiniz duyguyu yahut anlatacağınız öyküyü en tesirli biçimde hangi kalıpla verebileceğiniz. Bu, muharririn öznel bir tercihi. Metni hangi bakış açısıyla, kimin ağzından anlatacağına karar vermesi üzere.
Ortaokuldan beri yazıyorum. Ancak benim hayatımda yazmanın ve öykülerin kıymetli yer tutacağını daha ilkokulda anlamıştım. Başımdan kıssalar uydurup bir dolu çocuğu peşime katıp okula o denli giderdim. Birinci zihinsel uydurmaca öykümün ismi “Kesik El” idi. İsminde anlaşılacağı üzere, bir kaygı öyküsüydü. Palavralar kolay kolay hatırlanmaz. “Hadi yeniden o kısmı anlat” dediklerinde, “Orası bu türlü değildi ki…” üzere reaksiyonlarla karşılaşır, çabucak laf karıştırıp tabanları yağlardım.
90’lı yılların ikinci yarısında yolum Tarık Günersel ve onun kurguladığı şiir atölyesi ile kesişti. Sonra Şiir Uzayı Laboratuvarı’na dönüşen kümede Lale Müldür, Gülseli İnan, Mazhar Candan üzere ehil şairler de vardı. O bir avuç şair kümesi evvel Türk Pen’ini, sonra da Dünya Pen’i ve UNICEF nezdinde bütün gezegeni şiire ilişkin bir gün olması konusunda ikna etti. Burada Tarık’ın ferdî uğraşlarının çok büyük ehemmiyeti ve tesiri var.
Yeni bir kitap projesi var mı gündeminizde?
Birden çok var. Yeniden bir şiir kitabı projesi var, Kadıkale Postası… Yapay Zekâ ile ilgili üçte biri tamamlanmış bir roman ve ayrıyeten birinci çıkan kitabım olan Yaratıcı Müelliflik Kursu ismindeki hikaye kitabımın yeni baskısının çalışma belgesi… Gördüğünüz üzere, şiir-roman-öykü, üç başka cins iç içe birlikte yürüyor. Hayatımızda da sevginin, aşkın ve tutkunun bir ortada yürümesi üzere.
YAZMAYI DÜŞÜNEN VARSA HEMEN BAŞLASIN
Son olarak, yazmak sahiden beşere şifa verir mi?
Okumak okuyana, yazmak yazana olağan ki şifa verir. Salgında kitap okumak patladı, neden? Zira bir karantina odasından fakat bir kitapla kaçabilirsiniz. Kitap uçan bir halıdır; üstüne binmeye gör, seni alır dünyanın öteki ucuna götürür. Yazmanın sağaltıcı gücünü kardeşimi kaybettiğimde birebir yaşadım. Yazmanın o periyot bana verdiği “dayanma gücünü” bin kişi taziyeye gelse asla sağlayamazdı.
Sait Faik, “Haritada Bir Nokta” hikayesinde boşuna “Yazmasam meczup olacaktım” demedi. Fakat bu bazılarınca yanlış söz edildi. Yazma aşkı ile ilgili bir şey değildi. Kentten kaçıp haritada bir nokta üzere, hoş, adil, düzgün insanların yaşadığı handiyse Moore’unki üzere, ütopik bir adaya gelmişti. Yazmayacaktı, yalnızca bu âlâ insanların ortasında yaşayacaktı. Ancak güzel insan olarak bildiği balıkçıların pay paylaşımı sırasındaki adaletsizliklerini görünce yeniden çakısıyla kalemini yontmak zorunda kaldı.
Bu nedenle okuyan aslında okuyor lakin aranızda hâlâ yazmayı düşünen varsa, artık daha fazla ertelemesin, çabucak başlasın.