Fehmi Koru*
Konu günümüzde birinci kim tarafından, hangi vesileyle açıldı, doğrusunu söylemem gerekirse bilmiyorum; lakin bildiğim bir şey var: Şu sıralarda her baştan bir ses çıkıyor ve tarihimizin en netameli periyodunda son padişah olarak yer almış Sultan Vahdettin’in ‘hain’ mi yoksa ‘vatan dostu’ mu olduğu bir sefer daha tartışılıyor.
Bizim ülkemizin birçok tartışma konusu hem yepyeni değildir, hem de yeni. Karabatak üzeredir pek çok husus; bir görünür, akabinde sessizlik gelir ve sonra tıpkı husus gürültüyle tekrar gündeme giriş yapar.
Vahdettin’in nasıl bir padişah olduğu konusu da öyledir.
Günümüzde mevzuyu tartışanlar hiç anmadıkları için hatırlatmakta fayda var.
Aynı husus 1960’lı ve 1970’li yıllarda da heyecanla tartışılmıştı, hem de ne kadar büyük heyecanla…
Kitabın birinci baskısı..
Necip Fazıl Kısakürek’in kendi hayatını da derinden etkilemiş bir kitabının ismidir ‘Vatan haini değil, büyük vatan dostu Vahidüddin’. Daha evvel Bugün gazetesinde tefrika edilmiş olan yapıtın kitap halinde birinci basımı 1968 yılında gerçekleştiğinde de, 1976’da tekrar yayımlandığında da, hem kitaba hem de muharririne o güne kadar görülmemiş bir hücum kampanyası açılmıştı.
Kitap her iki basımının sonrasında da toplatıldı, Necip Fazıl hakkında ceza davaları açıldı.
Necip Fazıl 1983 yılı Mayıs ayında o kitabı yüzünden cezaevine girmek üzere iken vefat etmiştir.
Tarih yargılanır mı? Bizde yargılanır
Adından da anlaşılacağı üzere ‘tarih’ ile ilgili bir kitap nasıl olur da ceza davası konusu olur?
Bizim ülkemizde olur.
Kitaplar her devirde yargılanmıştır bizim ülkemizde; cezaevleri daima müellifleri ağırlamıştır.
Yargı, tarihî bir bahiste kendisi karar vermek istemediği için, bu türlü durumlarda daima yaptığı üzere, o vakit da eksper atama yolunu seçmiş, lakin tarihçi uzmanların verdiği raporları beğenmediği vakit yargıçlar bildiklerini yapmaktan da geri durmamıştır.
Her iki yargılama sırasında olduğu üzere.
Mahkeme heyeti, görevlendirdiği uzman heyeti raporunda “Kitapta hata ögesi yoktur” dediğinde, çabucak muharririn beraatine hükmetmek yerine ikinci bir eksper heyeti oluşturma yoluna gitmiş, oradan da birebir mealde bir rapor çıkınca gönülsüz bir beraat kararı verebilmişti.
Beraat kararı Yargıtay’dan döndü. Tekrar görülen davadan müellife ceza çıktı, lakin 1974’te CHP-MSP koalisyonunun çıkardığı af yasası sayesinde Necip Fazıl mahpusa düşmekten kurtuldu.
Kitabın sonradan tekrar basılması üzerine, yargı yine devreye girdi ve 1977 yılında toplatma kararıyla birlikte tekrar dava konusu yapıldı.
Davayı gören mahkeme yeniden iki kere uzman tayin etti, iki heyet de kitapta hata ögesi bulunmadığını raporlaştırdı.
Mahkeme buna karşın mahpus cezasına hükmetti.
Tarihî bir mevzu yargı eliyle görüldü ve tarihçilerin tersine raporlarına karşın ceza geldi.
Ceza 12 Eylül (1980) darbesi sonrasında Yargıtay tarafından da onaylandı.
Adli Tıp kurumunun müellifin ağır sıhhat koşulları yüzünden cezaevine girmesinin gerçek olmadığına dair raporu devrin devlet lideri darbe başkanı Kenan Cihan tarafından ilgi görmedi.
Vahdettin’i savunan kitabı yüzünden cezaevine girmeye hazırlanmakta olan Necip Fazıl 79 yaşında vefat etti.
Konu orada kaldı mı?
Orada kalmadığı günümüzde de bahsin tıpkı hararetle tartışılmasından anlaşılıyor.
Tarihi tek taraflı kıymetlendirmek ve herkesi tıpkı değerlendirmeyi kabule zorlamak mümkün müdür?
Mümkün olmadığını en düzgün tarihçiler bilir.
Siyasilerin, yargıyı da devreye sokarak, tarihî bir hususta son kelamı söylemeye çalışmalarının fazla bir manası olamaz.
Öyle yahut bu türlü; bu çeşit baskıcı yaklaşımlarla ülkelerin tarihine ve tarihî şahsiyetlere mana kazandırmak yanlıştır.
Tarihi güçlü her ülkenin geçmişinde yaşananlarla ilgili doğru-yanlış değerlendirmeler kelam konusu olmuştur.
Fransa tarihinde olduğu gibi…
İngiltere’nin tarihinde de olduğu gibi…
Örneğim İngiltere’den…
Kuyudan çıkarılan bir kral: 3. Henry
Birkaç yıldır tarihçiler çok eskilerden bir yanlış değerlendirmeyi ortadan kaldırmak için özel efor göstermekteler.
En uzun mühletle hükümdarlık yapanlardan (1207-1272 ortasında 56 yıl) 3. Henry fazla öne çıkarılmayan bir kral olarak İngiltere tarihinde yerini almıştı. Evvel, 2017 yılında, Amerikalı tarihçi Darren Baker farklı bir başlık taşıyan kitabıyla bu durumu değiştirme yolunda birinci adımı attı.
Kitabının ismi şu: ‘Henry III: The Great King England Never Knew It Had’ (İngiltere’nin Varlığından Haberdar Olmadığı Büyük Kral: 3. Henry).
Ardından İngiliz tarihçi David Carpenter’in tıpkı hükümdarla ilgili kitabının birinci cildi 2020’de kitapçı raflarında yerini aldı. Onun kitabının ismi da şu: ‘Henry III: The Rise to Power and Personal Rule’ (İktidara Gelişi ve Ferdî İdaresi ile 3. Henry).
Bu iki tarihçi, kitaplarıyla, geçmişin derinliklerinde unutulmaya terk edilmiş halde duran bir hükümdarı, kendilerinden evvel gelmiş tarihçilerin tezleri tersine, tekrar değerlendirmeyi başarmış görünüyorlar.
Vahdettin de 3. Henry üzere yanlış değerlendirilmiş bir sultan mıdır?
Herhalde bu soruya ben yanıt veremem.
Siyasiler de veremez.
Olayların üzerinden bir asır geçtiği için bahse daha az önyargılarla yaklaşılabilir günümüzde ve Osmanlı’nın son sultanı ile ilgili olumlu yahut olumsuz kararı günümüz tarihçileri seleflerinden daha düzgün verebilir.
Vermeliler de.
*Bu yazı fehmikoru.com adresinden motamot alınmıştır.