1980 yılında bağımsızlığını kazanan Zimbabve’deki yetkililer, 1890’larda İngiliz idaresine karşı başlatılan ve Birinci Chimurenga olarak bilinen ayaklanmanın başkanlarından kimilerinin kalıntılarının ganimet olarak İngiltere’ye götürüldüğünden uzun müddettir şüpheleniyor. Zimbabve’den bir heyet, mevzuyla ilgili Tabiat Tarihi Müzesi ve Cambridge Üniversitesi’nden yetkililerle görüşme gerçekleştirdi.
Bu kahramanlardan en kıymetlisi, bir İngiliz yetkiliyi öldürmekle suçlanan Mbuya Nehanda olarak bilinen Charwe Nyakasikana ismindeki bayandı. Nehanda, bugün başşehir olan Harare’de idam edilmişti, hasebiyle Zimbabveliler tarafından ulusal bir kahraman olarak hürmet görüyor.
Nehanda’nın kafatası bulunamadı
Doğa Tarihi Müzesi, arşivinde yaptığı araştırmada “Zimbabve’ye ilişkin olduğu anlaşılan” 11 kalıntıya rastladı. Öte yandan sözkonusu kayıtlarda Nehanda ile ilgili bir tabir yer almıyor. Bunlar ortasında 1893 yılında alınan ve Zimbabve’nin ikinci kenti Bulawayo’dan geldiği düşünülen üç kafatasının yanı sıra maden ocaklarında ve arkeolojik hafriyatlarda ortaya çıkarılan ve daha sonra bağışlanan kalıntılar da mevcut.
Cambridge Üniversitesi’nin Duckworth Laboratuarı bu kadar net konuşmayarak yalnızca “Zimbabve’den az sayıda insan kalıntısı” bulunduğunu söyledi. Üniversite, BBC’ye gönderdiği açıklamada ise bunlardan hiçbirinin Birinci Chimurenga figürlerine ilişkin olduğunu tespit etmediklerini belirtti.
İngiltere işbirliğine olumlu bakıyor
Zimbabve heyetinin aradığını bulamamasına karşın, hem Tabiat Tarihi Müzesi hem de Cambridge Üniversitesi, tespit edilen kafataslarının ülkelerine geri gönderilmesi için Zimbabve hükümetiyle birlikte çalışmaya kararlı olduklarını söylüyor.
Doğa Tarihi Müzesi, geri dönüş siyasetinin bir kesimi olarak bu yılın başlarında, Zimbabvelilerin atalarından kalan Moriori ve Maori kalıntılarını iade etmişti.
Zimbabve hükümeti kısa mühlet evvel yapılan kabine toplantısının akabinde yaptığı basın açıklamasında, İngiltere’ye giden heyetin “İngiltere’de sahiden de Zimbabve kökenli insan kalıntıları olduğu” konusunda tatmin olduğunu söyledi. Açıklamada, “Hükümetimiz atalarımızın ülkelerine geri dönmelerini sağlamak için hiçbir gayretten kaçınmayacaktır” denildi.
Zimbabve heyeti British Museum, Oxford Üniversitesi Pitt Rivers Müzesi, Manchester Üniversitesi Müzesi ve Birleşik Krallık Ulusal Arşivleri ile de görüşmelerde bulundu. Fakat neler konuşulduğuna dair rastgele bir detay verilmedi.
İngiltere’ye yapılan bu seyahatten bir sonuç çıkmamasına karşın Nehanda ve oburlarının kalıntılarının Zimbabve için taşıdığı tarihi değer, arama çalışmalarının devam edeceği manasına geliyor.
İtibarını kaybeden frenoloji bilimi
Doğa Tarihi Müzesi 25 bin, Duckworth Laboratuarı ise 18 bin insan kalıntısıyla dünyanın en geniş arşivlerinden kimilerine sahip olmasıyla biliniyor. Antik alanlardaki arkeolojik hafriyatlar da dahil olmak üzere çeşitli kaynaklardan elde edilen bu kalıntıların birçoğunun kesin kökenleri vakit içinde belirsizleşti.
Sömürgecilik devrinde, beden modülleri bazen savaş alanlarından ya da mezarlardan ganimet olarak ya da artık prestijini kaybeden frenoloji alanındaki araştırmalar için çıkarılıyordu. 19’uncu yüzyılda, insan özelliklerinin kafatasının formuyla anlaşılabileceği fikrini araştıran frenoloji, İngiltere ve Avrupa’nın öteki bölgelerinde epey popülerdi.
Frenoloji dernekleri de, ırksal sınıflandırma yapacak kadar ileri giden teorilerin geliştirilmesine yardımcı olmak ismine kafatasları topluyordu. Şu anda Birleşik Krallık’ta bulunan arşivlerden kimileri, feshedilmiş frenoloji dernekleri ve özel koleksiyoncular tarafından biriktirilen kafataslarının bir ortaya getirilmesinden oluşuyor.
Fotoğraf: CIPDH UNESCO