Adalet Bakanı Merrick Garland, Biden dokümanlarını pahalandırmak üzere Trump’ın aday gösterdiği Chicago Savcısı John Lausch’u görevlendirdi. Beyaz Saray’dan yapılan açıklamada evrakları Kasım ayında Garand’ın Trump’ın hareketlerini soruşturması için bir özel müfettiş atamasından çabucak evvel bulunduğu açıklandı.
Pekala Biden’ın ofisinde bu dokümanların bulunması ne manaya geliyor? Evrakların içeriğinde ne var? Biden hakkında da Trump üzere soruşturma açılacak mı? İşte karşılıklar…
1) NE BULUNDU?
Beyaz Saray’dan yapılan birinci açıklamada, Başkan’ın şahsî avukatlarının 2 Kasım 2022 günü Biden’ın 2017 ortalarından 2020 başına kadar kullandığı ofisi boşaltırken 10 kadar “gizli damgalı” doküman bulduğu bildirildi. Dokümanların kilitli bir dolaptan çıktığı, Beyaz Saray Hukuk Ofisi’nin birebir gün Ulusal Arşivler’i bilgilendirdiği, kurum yetkililerinin sonraki sabah gelip dokümanları teslim aldığı da açıklamada vurgulandı.
Bu sabah bir gelişme daha yaşandı. Soruşturmanın salahiyeti açısından ismi kapalı tutulan bir kaynak, şimdi açıklanmayan ikinci bir noktada daha çeşitli dokümanlar tespit edildiğini açıkladı. Ancak bu evrakların ne vakit bulunduğu net değil. Adalet Bakanlığı, FBI ve Beyaz Saray şimdi bu sıcak gelişmeyle ilgili bir açıklama yapmadı.
2) BİLİNMEYEN DAMGALI DOKÜMAN NE MANAYA GELİYOR?
Üzerinde ya da evrak kapağında net bir biçimde zımnilik işareti olan evrakların içeriğinde hassas bilgiler oluyor. Zımnî bilgilerin kısaca SCIF olarak bilinen hassas bölünmüş bilgi tesislerinde saklanması gerekiyor. Bu tesislerde özel güvenlik tedbirleri uygulanıyor. Penn Biden ofisindeki kilitli bir dolap SCIF kabul edilmiyor.
Hillary Clinton’ın dışişleri bakanı olduğu periyotta özel bir sunucuya bağlı şahsî e-posta hesabını kullanması da bir skandala neden olmuştu. Çünkü e-postalar da zımnî evrak sayılabiliyor. Lakin yaşanan tartışmaların sonucunda kelam konusu yazışmalarda rastgele bir zımnî içerik olmadığı anlaşılmıştı.
3) BİLİNMEYEN DOKÜMANLARIN HEPSİ BİREBİR DEĞERDE Mİ?
Hayır değil. Barack Obama’nın 2009’da imzaladığı bir kararnameye nazaran, bu dokümanlar çeşitli sınıflara ayrılıyor.
En düşük sınıf “CONFIDENTIAL” damgalı dokümanlar. Bunlar, açığa çıktığında “ulusal güvenliğe ziyan verebilecek” bilgiler içeriyor.
İkinci sırada “SECRET” kategorisindeki evraklar yer alıyor. Bunlar “ulusal güvenliğe önemli ziyan verebilecek” bilgiler içeriyor. Ulusal güvenliği etkileyen milletlerarası alakaları bozabilecek, ulusal güvenlikle kontaklı bir programa ya da siyasete ket vurabilecek, askeri planları ya da istihbarat operasyonlarını ifşa edebilecek, ulusal güvenlikle temaslı bilimsel ya da teknolojik gelişmeleri engelleyebilecek bilgiler bu sınıfta bedellendiriliyor.
“TOP SECRET” kategorisindeki evraklar ise “ulusal güvenliğe istisnai seviyede ağır ziyan verebilecek” bilgileri kapsıyor. Ulusal güvenliği etkileyen milletlerarası alakaların bozulmasına, hayati ulusal güvenlik planlarının ya da karmaşık bağlantı ve istihbarat sistemlerinin ziyan görmesine, hassas istihbarat operasyonlarının ifşasına neden olabilecek bilgiler bu kategoriye örnek gösteriliyor.
Bir de Özel Erişim Programı (SAP) dokümanları var. Bunları yalnızca bilmesi gereken bireyler görebiliyor. Bu dokümanlara erişmek için devletin en üst seviye durumlarında yer almak gerekiyor.
Belgelerin gereksiz yere bâtın kategorisine alınması ABD bürokrasisinde değerli bir sorun kabul ediliyor. Hatta 2010’da Kongre bu sıkıntıyla gayret için bir maddeyi yürürlüğe koydu. Lakin neyin gerekli neyin gereksiz olduğuna dair objektif bir kıstas belirlenmedi.
4) BIDEN’IN OFİSİNDEN ÇIKAN DOKÜMANLAR HANGİ SINIFTAN?
Henüz bilmiyoruz. CNN dokümanların 2013-2016 aralığına ilişkin olduğunu, Ukrayna, İran ve İngiltere üzere bahisleri içeren istihbarat yazışmalarından ve bilgilendirme evraklarından oluştuğunu duyurdu. Belgelerin içinden çıktığı kutularda bilinmeyen olmayan kağıtların da bulunduğu, kutuların yıllar önce Ulusal Arşivler’e teslim edilmiş olması gerektiği de vurgulandı.
CNN, dokümanların bulunduğu ofiste yüklü olarak Biden ailesinin dokümanlarının bulunduğunu ancak bâtın evraklarla ferdî evrakların kutularda bir ortada olup olmadığının şimdi netleşmediğini bildirdi.
5) KAPALI DOKÜMANLARIN BU FORMDA FERDÎ ALANLARDAN ÇIKMASI YAYGIN BİR DURUM MU?
Güvenlik ihlallerinde bulunanları savunan Avukat Mark Zaid’in dediğine nazaran bu çok sık olan bir şey. Birileri emekli olduğunda ya da işten ayrıldığında eşyalarını toplayıp gidiyor. Yıllar sonra depolardan kapalı dokümanlar çıkıyor. Daha sonra olacaklar ise kişinin dokümanları nasıl ele aldığına bağlı olarak değişiyor.
Zaid, olayların birçoklarında problemin güvenlik yetkilerinin iptali üzere idari yollarla çözüldüğünü söyledi. Bilhassa durumun çabucak yetkili mercilere bildirildiği, müfettişlerin evrakları kimsenin görmediğine karar verdiği ve evrak ölçüsünün az olduğu durumlarda bu tahlil geçerli.
Zaid çok fazla evrak alıp götürenler için durumun farklı olduğunu söyledi.
Bunu dalgınlıkla ya da ezkaza değil de taammüden yapmak, kapalı evrakları imha etmek ve bu hususta palavra söylemek ise çok daha ağır cezalandırılıyor.
6) BIDEN DOKÜMANLARLA İLGİLİ NASIL DAVRANDI?
Biden’ın avukatlarının evrakların bulunduğu ofisi ne sebeple topladığı netleşmedi. Ancak Beyaz Saray’a nazaran, dokümanlar bulunduktan sonra Arşiv yetkilileri bilgilendirildi ve dokümanlar çabucak kuruma teslim edildi.
Olay açığa çıktığı sırada Meksika’da olan Biden, “o ofise götürülmüş devlet kayıtları olmasının kendisini şaşırttığını” söyledi. Biden avukatlarının evrakların içeriğini kendisine anlatmadığını da belirtti.
7) BU DURUM TRUMP’IN KONUTUNDA EVRAK BULUNMASINDAN FARKLI MI?
Trump örneğinde, Ulusal Arşivler kayıp evraklarla ilgili olarak Mayıs 2021’de eski liderle temasa geçti. Trump evrakları iade etmek istemedi. Bir yıl kadar evvel kutuların bir kısmı Arşivler’e gönderildiğinde, evrakların kimilerinin SAP seviyesinde olmak üzere bilinmeyen damgalı olduğu anlaşıldı. Evrakların ortalarından gazete kupürleri, anılar ve başka eşyalar çıktı. Bunun üzerine saklı bilgilerin ele alınışında usulsüzlük olup olmadığına dair bir soruşturma başlatıldı.
Mar-a-Lago için arama kararı çıkartan FBI, kutulardan 184 evrak çıktığını bunların 67’sinin CONFIDENTIAL, 92’sinin SECRET, 25’inin TOP SECRET seviyede olduğunu duyurdu.
Ağustos’ta yapılan baskında 100’den fazla evraka daha ulaşıldı. Bunlar da çeşitli seviyelerde kapalılık damgaları taşıyordu. Çoğunluğu bir depoda bulunan dokümanların bir kısmı Trump’ın ofisindeki çekmecelerdeki şimdiki yazışmaların ortasından çıktı.
Zaid, “Trump birinci talepte evrakları Arşivler’e teslim etse mevzu kapanacaktı. Trump ve avukatları yetkilileri evvel oyalayıp sonra engellediği için durum suça dönüştü” dedi.
New York Times, savcıların yargıçtan Trump’ın avukatlarını mahkeme celbine uymadıkları gerekçesiyle cezalandırmasını istediğini yazdı.
Mar-a-Lago’da bulunan evrakların bazıları
8) NEDEN BIDEN OLAYINDA ÖZEL YETKİLİ SAVCI ATAMASI YAPILMADI?
ABD’deki tartışmanın merkezinde bu soru yatıyor. Cumhuriyetçiler Biden’a başka Trump’a başka muamele yapıldığını öne sürüyor. Lakin bu argümanın temelinde iki siyasetçinin de birebir biçimde hareket ettiği varsayımı yatıyor.
Halbuki üstte da dediğimiz üzere, Trump’ın süreci Biden’ınkinden epey farklı. Bilhassa de ilgili kurumlarla yapılan iş birliği bağlamında… Ancak soruşturma şimdi birinci evrelerinde. Önümüzdeki devirde Biden da bir özel yetkili savcı tarafından soruşturulabilir.
9) BEYAZ SARAY KASIM’DA BULUNAN DOKÜMANLARI NEDEN 2 AY SONRA AÇIKLADI?
Cumhuriyetçilerin sorguladığı bir öteki ayrıntı da bu. Parti üyeleri bu gecikmenin kasti olduğunu, orta seçimin sona ermesinin beklendiğini öne sürüyor fakat şimdi bu tarafta bir kanıt elde edilemedi.
Adalet Bakanlığı’nın yürüttüğü bu şekil soruşturmaların birinci basamakları genelde kamuoyundan gizleniyor. Trump örneğine dönersek, Arşivler’in talep tarihi Mayıs 2021’di. Fakat kamuoyu soruşturmayı lakin 9 ay sonra Arşivler’in Trump’tan 15 kutu alındığını duyurmasıyla öğrendi.
Beyaz Saray Sözcüsü Ian Sams zamanlamayla ilgili bir soruya şu cevabı verdi:
“Adalet Bakanlığı’nın incelemeleri sürüyor, o nedenle şu an söyleyebileceklerimiz hudutlu. Ancak bu işi yanlışsız biçimde yapmaya kararlıyız. Uygun vakit ve şartlarda ayrıntıları paylaşmayı sürdüreceğiz.”
10) BIDEN’IN ÖZEL MÜLKLERİ DE ARANACAK MI?
Savcılık Biden’ın konutunda ve öbür mülklerinde saklanan dokümanlar olabileceğine dair bir ihtimal görürse, arama buyruğu çıkartılabilir. Trump örneğinde savcılar eski Başkan’ın büyük heyetin celbine riayet edip evrakları iade etmediğini ortaya koymuştu.
Lausch’un yanıtını bulması gereken soruların en başında “Bu dokümanlar lider yardımcısının ofisinden Penn Biden Merkezi’ne nasıl geldi?” yer alıyor.
Belgelerin ne biçimde paketlendiği, kim tarafından taşındığı, Penn Biden’a geldikten sonra evraklara kimlerin erişimi olduğu soruları da kritik. Lider yardımcılığı devrinde Biden’ın grubunda misyon yapmış birçok kişi daha sonra Penn Biden’da çalıştı. Bu şahısların sorgulanması kelam konusu.
11) BIDEN LİDER YARDIMCISIYKEN DOKÜMAN SINIFLANDIRMA YETKİSİ VAR MIYDI?
Evet, vardı. Lider Obama’nın kararnamesi yardımcısına bu yetkiyi veriyordu. Trump elindeki evrakların üzerindeki zımnilik kararını kaldırdığını söylemişti. Biden’ın lider yardımcısıyken zımnî sınıfına soktuğu dokümanların kapalılığını kaldırma yetkisi de vardı. Lakin bu iş yanlışsız halde yapıldığında dokümanların üzerinde net sözler yer alması gerekiyor.
Trump soruşturmasında ise evrakların bilinmeyen olup olmamasının bir kıymeti kalmadı. Zira Adalet Bakanlığı’nın Trump’a yönelttiği üç kabahatin da yargılanabilmesi için dokümanların bilinmeyen olması gerekmiyor.
The Washington Post’un “Biden, Trump and classified documents: An explainer” başlıklı haberinden derlenmiştir.