Ermenistan’da 1975’te dünyaya gelen Ilgar Najaf, 1988’de ailesiyle birlikte zarurî göçle Azerbaycan’a yerleşmiş. Azerbaycan Medeniyet Üniversitesi ve Tiflis’te direktörlük eğitimi almış olan Najaf, birinci uzun metraj sineması “Buta”yı 2010’da, ikinci sineması “Nar Bağı”nı 2017’de çekmiş. Geçtiğimiz hafta da Boğaziçi Kültür Sanat Vakfı tarafından 10. Boğaziçi Sinema Şenliği düzenlendi. Azeri direktör Najaf’ın, şenlikte Milletlerarası Uzun Metraj Yarışması’nda “Suğra ve Oğulları” sinemasının gösterimi gerçekleşti. Oyuncu takımında Humbat Ahmadzade, Ilgar Jahangir, Pasha Mammadli ve Gunash Mehdizade’nin yer aldığı 2021 üretimi “Suğra ve Oğulları” sinemasında Najaf, İkinci Dünya Savaşı’nda Azerbaycan’ın bir dağ köyünde iki oğluyla birlikte yaşayan bir bayanın dramını anlatıyor. Direktör Ilgar Najaf ile sinemanın ortak imalcisi ve imaj direktörü Ayhan Salar ile Suğra ve Oğulları sinemasını ve Türk sinemasını konuştuk.
Festivalde “Suğra ve Oğulları” sinemasını izledik. Sinemada, 1945 yılında bayanlar yaşadıkları ıssız kasabanın tüm işlerini üstlenirken erkeklerin de savaştığını izliyoruz. Sinemanın kıssası nasıl ortaya çıktı?
Suğra ve Oğulları’nın senaryosunu çalışırken, birkaç öykünün temelinde senaryoyu oluşturduk. Bu kıssaların birçoğu benim kendi dedelerimin başına gelen kıssalar ve birçoğu da tanıdığım şahıslardan duyduğum kıssalar. Sinemada kendi dedelerimin başına gelen ve tanıdıklarımın yaşadıkları trajediyi anlattım. Aslında sinemada benim için bu kıssanın kıymetli olan tarafı ne? Sinema, “Sovyetler Birliği kurulduğunda hangi süreç yaşandı? Beşerler bu sisteme nasıl uymaya çalıştı ve nasıl yaşamaya başladılar?” üzere soruları cevaplıyor. İzleyenler, bu sistemle çaba edenlerin yıllarca çatıştıklarını çok net bir formda görebiliyor. İşin içine girdiğinizde sistemden ötürü o kadar trajik kıssalar var ki… Natürel ki savaş devrinde ve savaştan kısa bir müddet sonra birçok Azeri öldürüldü. Birçoğu da İran’a, Türkiye’ye kaçtı. Bu sebepten Azerbaycanlı biri olarak yaşananları anlatmayı kendime borç bildim. Bir de bu taraftan gösterelim istedim. Zira Sovyetler dağıldıktan sonra Sovyet emperyalizmini anlatan, bu konu da çekilen birinci sinema. Emperyalizm ve militarizmin bir aileyi nasıl dağıtabileceğini sade bir biçimde göstermek istedik. Sovyetler Birliği’ndeki ülkelerin birçoklarının istekli olarak bu sistem altına girdiği zannediliyor fakat değil. Baskıcı bir rejim tarafından bilmedikleri, tanımadıkları bir düşmana karşı insanların savaşa nasıl zorlandığını anlatıyor. Bayan ve çocuklar savaşta en çok kayba uğrayan beşerler. Bu yüzden istiyorum ki, yabancı izleyiciler de o devirlerde neler olduğunu görsünler ve düşünsünler.
ÇOCUKLARLA ÇALIŞMAK HER VAKİT ZOR
-O devir dedenizin de yaşadıklarını sinemada anlattığınızı söylediniz az önce…
-Çekimler esnasında kimi olaylar çocuk oyuncuları etkiledi mi? Çekim sürecinde bu sorun oldu mu?
Yönetmenler için her vakit çocuklarla çalışmak çok zordur. Birinci sinemamı 2010 yılında çekmiştim ve bir çocuk sinemasıydı. Bunun güç olduğunu biliyordum. Benim için yeni bir durum değildi. Sinemada yer alan çocuklar ise sineması çektiğimiz köyde yaşayan çocuklardı. Bakü’den bile değillerdi.
YÖNETMEN SİNEMADA YÜREĞİNİ ORTAYA KOYAR
-Her sinemanızın sizdeki yeri farklıdır eminiz ki. Pekala, bu sinemanın sizdeki yeri nedir?
Tabii ki bir direktör bir sinemaya kendinden bir modülünü koyar. O sinemada her vakit kanısını ruhunu, yüreğini ve kendini göstermeye çalışır. Mesela benim Suğra ve Oğulları ile birlikte üç büyük sinemam var. Hangisi size daha yakın? diye sorarsanız sanırım bu soruya yanıt veremem. Hepsinin benim için yeri farklı. Başka bir yeri var. Lakin Suğra ve Oğulları sinemasında tarihte gerçek yaşanmış kıssaları, tanıdığım bireylerin yaşadığı öyküler olduğu için olağan ki benim için farklı bir yeri var. Dünyanın türlü bölgelerinde birçok insan “Sanki bizim ailenin başına gelenleri çekmiş gibisiniz” dediler. Yani demek ki öyküde insan faktörü varsa o her vakit doğaldır. Kazakistan’da kazak bir bayan gelip bana dedi ki; kendi ailemin başına gelmiş bir şey. Yani sanatta, sinemada kıssada, ana tema insan faktörü öndeyse o her vakit aktüeldir. İster Amerika’da olsun, ister İngiltere’de olsun, ister Türkiye’de ister Azerbaycan da fark etmez. O sebeple filmlerimin hepsi yüreğimi koyarak çektiğim sinemalar. Ayrıyeten bu sinemada imaj direktörümüz Ayhan Salar para almadı. Bu sinema sanat fedailerinin sanat için canını, ruhunu ortaya koyan insanların bir yapıtı oldu. Ekrandan bunu hissetmek çok da güç değil. Çabucak izleyiciye geçiyor bu durum.
-Sanatçı içinde yaşadığı toplumdan bağımsız düşünülemez. Sinemalarınızda gerçek hayatla olan doku da ziyadesiyle hissediliyor. Nar Bağı, Kırmızı Bahçe, Buta sinemalarında gerçek hayatın gerçek hislerini naif bir biçimde hissettiriyorsunuz izleyenlere. Sinemalarınızda de yaşadığınız, doğup büyüdüğünüz yörenin beşerinin sıcaklığı ve hissediliyor…
Zaten direktörler kendi yaşadıklarını, okuduklarını, bildiklerini gördüklerini ekrana yansıtırlar. 13 yaşımda ailemle Ermenistan’dan Azerbaycan’a göçtük. O göçmenlik hayatı büyükşehire, Azerbaycan’a gelişimiz, ileride seni bekliyor nasıl ahenk sağlarsın, etraftaki çocuklara bunların hepsi tesir yaratır yani vakit geçirmek, 47 yaşındayım artık o beynimde ve yüreğimde kat kat kıssalar hepsi ya sinemalarımda görüldü ya da sinemalarımda görülecek. Yani bitmeyen bir şey. O sebepten her bir insan kendi toprağının evladıdır derler ya bir direktör de kendi yaşadıkları ve gördüklerinin sanatını beşere aktarır. Bu sebepten tesir mutlaktır ona inanıyorum ben.
–Türk sineması hakkında ne düşünüyorsunuz pekala?
Türk sinemasını ben Azerbaycan sinemasıyla kıyasladığımda Azerbaycan sineması Sovyetler dağıldıktan sonra bir sakinlik ülkesiydi. Yani sıfıra düştü. Yeni yeni toparlanmaya başladı Azerbaycan sineması. Azerbaycan sineması Sovyetler devrinde yeterli bir sineması olan bir devletti. O yüzden yine bir toparlanma başladı ve biz Sovyetler’den sonra Türk sinemasına baktığımızda şimdiki aklımla düşünüyorum o vakit düzgün bir sinema yoktu. Sizde de çok sinemalar çekilirdi. İzleyiciler de çoktu fakat sanatsal bakımdan uygun sinema çok azdı. Lakin artık artık simalar, yeni isimler, yeni direktörler çıktılar ve çıkmaya başlıyorlar ve bu bakımdan bence Türk sinemasının geleceği çok uğurlu görünüyorlar. Çok büyük simalar var. Türk sineması üste hakikat yol almış durumda.
SİYAH BEYAZ OLMASI DAHA GERÇEKÇİ
Filmin ortak imalcisi ve manzara direktörü Ayhan Salar, sinemanın siyah beyaz olmasının o periyoda çok daha yakın olduğunu belirterek, “Daha gerçekçi olabile-ceğini düşündük. Daha kolay yollarla daha hoş atmosferler yapabiliyorsunuz” diyor. “Görsel açıdan imaj direktörü olarak atmosferi ışık üzerinden, hareket üzerinden yaratabilmek ve ruhsal olarak o ezayı, o hisleri hissettirebilmek çok zordu” diyen Salar, “Çekerken ben ağlarsam, beni etkilerse birçok insanın etkileneceğini düşünüyorum” tabirlerini kullanıyor. Salar, sinemanın İstanbul’da gösterilmesinin de çok kıymetli olduğunun altını çizerek, fikirlerini “Önceden Nar Bağı sinemasının burada ne kadar çok tesir yarattığını ve beğenildiğini gördükten sonra gerçekten sinema da müzik üzere birleştirici ve üniversal bir dil“ halinde lisana getiriyor.