AB’nin yıllık raporunda Türkiye‘de demokrasinin gerilediği, iktisadın berbata gittiği vurgulandı. AB yaptırımlarına karşın Erdoğan idaresinin Rusya ile ilgileri geliştirmesi de eleştirildi.Avrupa Komitesi 2022 Türkiye Raporu’nda demokrasideki gerilemeyi eleştirirken, ekonomi idaresindeki meseleler ve makro ekonomik dengesizlikler konusunda kritik ikazlarda bulundu.
Raporda, Türkiye’nin AB kıymetlerinden uzaklaşmaya devam ettiğine işaret edilirken, Rusya ile güçlendirilen ticari ve ekonomik işbirliğinin de Birlik’in dış siyaset önceliklerine karşıt olduğu belirtildi.
Avrupa Birliği (AB) Komitesi, aday ülkelerdeki durumu mercek altına aldığı Ülke Raporları’nı Brüksel’de kamuoyuna açıkladı.
2016 yılına kadar “İlerleme Raporu” olarak isimlendirilen, sonradan “Ülke Raporu” ismini alan Kurul raporunda, AB’ye aday ülkelerde son bir yılda demokrasi, hukukun üstünlüğü ve insan hakları alanındaki gelişmeler mercek altına alınıyor. Ayrıyeten ülkelerin AB müktesebatına ve Kopenhag Kriterleri’ne ahenkte ne kadar ilerleme kaydettikleri bedellendiriliyor.
Geçen yıla kıyasla daha uzun olan, 132 sayfayı bulan Türkiye Raporu’nda, AKP hükümetinin sayısız sefer AB üyelik gayesini lisana getirdiği, lakin buna karşın demokratik ıslahatlar konusunda bir ilerleme olmadığı,
olumsuz trendin sürdüğü vurgulanıyor.
“Demokratik gerileme devam ediyor”
Türkiye’de demokrasinin gerilediği, derin siyasi kutuplaşmanın sürdüğüne işaret edilen raporda, cumhurbaşkanlığı hükümet sisteminin yapısal kusurlarına dikkat çekildi, “Demokratik kurumların işleyişi önemli halde engellenmeye devam edilmekte” denildi.
Raporda, yeni sistemle kamu idaresinde ağırlaşan bir formda parti siyasetinin hakim olduğu, demokratik istikrar ve kontrol düzeneklerinin ortadan kalktığı değerlendirmesine yer verildi.
Özerk olması gereken birçok düzenleyici kurumun da direkt cumhurbaşkanlığına bağlanmış durumda olduğunun altı çizildi.
Raporda, “Kamu kurumları, mahkemeler ve güvenlik kurumları büyük ölçüde siyasallaşmış durumda. Cumhurbaşkanlığı, kilit kurumların büyük çoğunluğunu direkt denetim ediyor. Kamu hizmetleri siyasallaştı, bilhassa en üst seviye kademelerde” tabirlerine yer verildi.
“Meclisin yasama ve denetleme fonksiyonu engelleniyor”
Yeni anayasal sistemin, tüm yetkilerin cumhurbaşkanlığında toplanmasını sağladığına, yürütme, yasama ve yargı ortasında güçler ayrılığının tesis edilemediğine dikkat çekilirken, cumhurbaşkanlığı kararnameleri ve kararlarının yaygın kullanımı nedeniyle meclisin yasama rolünü yerine getirmesinin engellendiği belirtildi.
Mevcut sistemin, meclisin yürütmeyi denetleme vazifesini yerine getirmesine imkan tanımadığına işaret edilirken, cumhurbaşkanlığı kararnamelerinin meclis kontrolüne doğal olmadığı hatırlatıldı, devletin harcamalarının meclis tarafından denetlenmesi konusunda iyileştirmelere gidilmesi gerektiği vurgulandı.
“Yargı üzerinde çok baskı”
Yargı bağımsızlığında da çok önemli gerileme olduğu belirtilen kurul raporunda, “Hakimler ve savcılar üzerindeki çok baskı, yargının bağımsızlığı ve niteliği üzerinde olumsuz tesir yaratmaya devam etmektedir. Yargının milletlerarası standartlara ve Avrupa standartlarına bağlılığına ait telaşlar bilhassa AİHM kararlarının uygulanmasının reddedilmesi nedeniyle artmıştır” denildi.
Enflasyon ile gayret uyarısı
Türkiye’nin AB’nin ekonomik kriterilerine ahenginin değerlendirildiği kısımda de dikkat çeken tespitler aktarıldı.
Türkiye’de piyasa iktisadının düzgün işleyişine ait önemli tasalar bulunduğuna vurgu yapılan raporda, iktisatta düzenleyici kurumlar konusunda meseleler lisana getirildi, bilhassa öngörülebilirlik, şeffaflık ve regülasyonların uygulanması bahislerinde sıkıntılar bulunduğu söz edildi.
Aşırı gevşek para siyaseti ve izlenen siyasetin inandırıcı bulunmamasının Lira’nın zayıflamasına yol açıldığı, enflasyonun da son 20 yılın en yüksek düzeyine çıkmasına neden olunduğu aktarıldı.
Türkiye’nin enflasyonu düşürmek için Merkez Bankası’nın bağımsızlığını yine tesis etmek durumunda olduğunun altı çizilirken, dış ticaret açığındaki artışın, iktisatta kırılganlık yarattığına işaret edildi.
Özellikle memleketler arası ortamda artan belirsizliğin, öteki yandan rezervlerin düşük düzeyde olmasının, bu kırılganlığı artırdığına vurgu yapılırken, hükümetin siyasetleriyle büyük ölçüde büyümeye odaklandığı kaydedildi, “Ancak izlenen bu siyaset, finansal ve ekonomik istikrarı baltalamıştır” tabirlerine yer verildi.
“Yolsuzlukla gayret iradesi yok”
Avrupa Kurulu’nun 2022 raporunda dikkat çeken kısımlardan birini de “Yolsuzlukla mücadele” kısmı oluşturdu. “Yolsuzluk çok yaygın olmayı ve bu durum telaş kaynağı olmayı sürdürüyor” denilen raporda, şu tabirler yer verildi:
“Yolsuzlukla çabadaki eksikliklerin giderilmesinde hiç bir ilerleme kaydedilmemiştir. Bu, yolsuzlukla kararlı bir biçimde gayret etme iradesinin olmadığının bir işaretidir.”
Türkiye’nin yeniden benzeri bir biçimde organize cürümlerle uğraşta de adımlar atması gerektiğine, FATF’ın gri listesinden çıkmak için yapılan teklifleri de hayata geçirmek durumunda olduğuna vurgu yapıldı.
“Siyasi çoğulculuk baltalanıyor”
Geçmiş yıllarda olduğu üzere bu yıl da raporda, iktidarın muhalefet partileri üzerindeki baskısı eleştirildi. OHAL’in 2018’de kaldırılmasına karşın hükümet yetkililerine fevkalâde yetkiler veren ve harika halin kısıtlayıcı kimi uygulamalarının korunduğu yasal kararların yürürlükte kaldığına işaret edildi.
Son bir yılda artan sayıda milletvekilinin dokunulmazlığının kaldırıldığı hatırlatılırken, “Yargı, diğer HDP olmak üzere, TBMM’deki muhalefet partilerinin üyelerini terörle irtibatlı cürümler işledikleri teziyle sistematik olarak maksat almaya devam etmiş ve bu durum siyasi çoğulculuğu baltalamıştır” sözlerine yer verildi.
Raporda ayrıyeten, “Milletvekili dokunulmazlık sistemi, muhalefet milletvekillerinin tabir özgürlüğü hudutları içerisinde görüşlerini söz etmelerine imkan verecek yasal muhafazayı sağlamamıştır” denildi.
HDP’ye yönelik kapatma davasının sürdüğü, yaklaşık 5 bin HDP üyesi ve yetkilisinin cezaevinde olduğu, AİHM’in lehlerinde verdiği kararlara karşın partinin iki eski eş liderinin hala mahpusta tutulduklarına dikkat çekildi.
“Yerel idarelere çok ağır baskı uygulanıyor”
Avrupa Kurulu’nun 2022 Türkiye raporunda, hükümetin lokal idarelere “çok ağır baskı” uyguladığı da aktarılıyor, İstanbul örnek gösterilerek, muhalefet partilerine mensup belediye liderleri hakkında idari ve isimli soruşturmaların devam ettiği belirtiliyor.
Hükümetin muhalefet partilerine mensup belediye liderleri üzerindeki baskısının lokal demokrasiyi zayıflattığı vurgulanırken, bilhassa HDP’li belediyeler üzerindeki baskı eleştirilerek, “Güneydoğu’da mahallî demokrasi önemli formda engellenmeye devam ediliyor” denildi.
“Sivil toplum amaç alınmamalı”
AB raporunda, son devirde sivil toplum kuruluşları üzerinde artan baskı eleştirilirken, “Demokratik sistemin kıymetli bir modülünü oluşturan güçlü ve çoğulcu bir sivil toplum, hükümet ve devlet kurumları tarafından amaç alınmamalı, kısıtlanmamalıdır” denildi.
İnsan hakları savunucusu Osman Kavala ve birlikte yargılandığı yedi kişi hakkındaki mahkumiyet kararlarına atıf yapılan raporda, bu mahkumiyet kararlarının AİHM kararlarına muhalif olduğu hatırlatılarak şu tabirlere yer verildi:
“Hükümete yakın kimi medya organlarının, insan hakları savunucularını, AB’nin de ortalarında olduğu milletlerarası bağışçılardan mali takviye kabul ettikleri gerekçesiyle hatalı olarak göstermesi, önemli kaygı kaynağı olmaya devam etmektedir. Cumhurbaşkanı ve bakanlar da dahil olmak üzere üst seviye kamu vazifelilerinin mahkeme süreçleri sırasında hakaret içeren telaffuzları, masumiyet karinesi unsuruna hürmet ve adil yargılanma hakkı konusunda önemli kuşku uyandırmaktadır.”
Komisyonun raporunda Türkiye’de son yıllarda bayana yönelik artan şiddet de yer buldu. Türkiye’nin İstanbul Sözleşmesi’nden çekilmesinin akabinde bayanlara yönelik şiddet ve cinsiyet ayrımcılığının “büyük endişe” oluşturduğu tabir edildi.
Rusya uyarısı
2022 Türkiye Raporu’nun sonunda, “Dış Siyaset, Güvenlik ve Güvenlik Politikaları” başlığı altında, AKP hükümetinin Rusya ile artan ticari ve ekonomik münasebetleri eleştirildi, Gümrük Birliği uyarısı yapıldı.
Türkiye’nin Birlik’in kararları ve ortak dış ve güvenlik siyasetlerine ahenk göstermesi gerektiği hatırlatılırken, Türk hükümetinin dış siyasetinin AB dış siyaset öncelikleri ile çelişmeye devam ettiği vurgulandı.
Raporda, AB’nin Rusya’ya karşı uyguladığı yaptırımlara Türkiye’nin katılmamasının, bu yaptırımları zayıflatma riski yarattığı kaydedildi.
AB ile Türkiye ortasında Gümrük Birliği nedeniyle malların özgür bir biçimde Türkiye’ye girebildiği hatırlatılırken, Rusya’nın askeri gayeli olarak da kullanılabilecek birtakım malları bu yolla temin edebileceği riskine işaret edildi.
Bunun “özel bir endişeye” yol açtığı tabir edilirken, “Gümrük Birliği’nin işlemeye devam edebilmesi için tarafların mevcut kurallara tam olarak riayet etmesi ve karşılıklı itimadı zedelemekten kaçınması gerekmektedir” denildi.
Yunanistan ve Kıbrıs mesajı
AB’nin 2022 raporunda bir defa daha Türkiye’nin Kıbrıs ve Yunanistan ile yaşadığı tansiyonlar geniş yer buldu. “İyi Komşuluk Münasebetleri ve Bölgesel İşbirliği” başlığı altında Ege ve Doğu Akdeniz’de yaşanan tansiyonlar konusunda Türkiye’nin siyasetleri ve askeri adımları eleştirildi.
AB üyeleri Yunanistan ve Kıbrıs Cumhuriyeti’nin hava alanları ve kara sularının birçok sefer Türkiye tarafından ihlal edildiği belirtilirken, Ankara’nın adımlarının derin dert uyandırdığı kaydedildi.
Raporda, “Türkiye, tüm AB üyesi ülkelerin egemenliklerine ve toprak bütünlüklerine hürmet göstermelidir” denildi. AB başkanlarının evvelki tepelerde aldıkları kararlara atıfta bulunulurken, Türkiye’den memleketler arası mutabakatlara uyması, âlâ komşuluk alakaları, meselelerin barışçıl tahlili için adım atması istendi.