Jamie Carter
Samanyolu Galaksisi’nde keşfedilen altın bakımından varlıklı olan yüzlerce yıldız, günümüzden 10 milyar yıl evvel bir ortaya gelen daha küçük galaksilerden bizlere kadar ulaşmış olabilir. Japonya’daki Tohoku Üniversitesi ve Fransa’daki Notre Dame Üniversitesi’nden bilim insanları, Japonya Ulusal Astronomi Gözlemevi’nde bulunan Hesaplamalı Astrofizik Merkezi’ndeki ‘ATERUI-II’ isimli üstün bilgisayarı kullanarak, şu ana dek yaratılan en yüksek çözünürlükteki yeni galaksi oluşumu simülasyonunu geliştirdiler.
ANTİK YILDIZLARIN MİRASI GÖZLEMLENDİ
Simülasyon, bilim insanlarının eski yıldızların uzaya saldığı yeni gereçlerin yeni yıldızlarca nasıl emildiğini görmelerine imkân sağlamak gayesiyle Büyük Patlama’dan günümüze dek Samanyolu’na benzeyen bir sanal galaksinin oluşumunun izini sürdü. Karbon ve oksijenden silikona ve antik yıldızların içinde gerçekleşen termonükleer tepkiler sonucunda üretilen altına varıncaya dek, Dünya’da, etrafımızda bulunan elementler, yıldızlar patladığı vakit kainatın dört bir yanına saçılır.
Tohoku Üniversitesi’nde misyonunu sürdüren Yutaka Hirai, “Günümüzde, altın bakımından varlıklı olan yıldızlar, bizlere Samanyolu’nun tarihini anlatıyor” diyor: “Samanyolu’nun yapı taşları da işte bu antik galaksiler. Ulaştığımız bulgular, şu anda gördüğümüz altın bakımından varlıklı yıldızların büyük kısmının, Samanyolu’nun 10 milyar yıl evvelki oluşumundan geriye kalan fosil kayıtlar olduğu manasına geliyor.”
Birkaç ay boyunca devam eden simülasyon, bilim insanlarının Samanyolu’nda altın bakımından güçlü yıldızların meydana geliş basamaklarını birinci kere izlemelerine imkân sağladı. Simülasyon, altın bakımından varlıklı yıldızların büyük kısmının 10 milyar yıldan daha fazla bir vakit evvel küçük galaksilerde meydana geldiğini ve ardından bunların Samanyolu’nu oluşturacak biçimde bir ortaya geldiğini açığa çıkardı. Demire kıyasla daha ağır olan altın ve platin gibisi elementler, küçük galaksilerde (ölüm kademesindeki iki yıldızın çekirdekleri çarpıştığında) yaygın biçimde gerçekleştiği düşünülen nötron yıldızı birleşmelerinden doğar.
Simülasyonlar sadece neler yaşanmış olabileceğine ait bir kestirim ortaya koysa dahi, günümüzün Samanyolu’nda bulunan altın bakımından güçlü yıldızların bolluğuna ait kestirim, gökbilimcilerin şu anda gözlemleyebildikleriyle uyuşuyor.
YENİ KEŞİFLERİN ÖNÜNÜ ‘HEAVYMETAL’ AÇACAK
Son beş yıl içinde yüzlerce altın bakımından varlıklı yıldız kayıt altına alındı. Mayıs 2022’de, Hubble Uzay Teleskobu’nu kullanan bilim insanları, Güneş Sistemi’nin ötesinde yer alan rastgele bir objeye dair tüm rekorları elinde bulunduran ‘HD 222925’ isimli bir yıldızda, altın dahil 65 farklı element keşfetti.
Elementlerin kesin biçimde nasıl, neden ve ne vakit üretildiği pek çok araştırmanın da merkezinde yer alıyor. Geçtiğimiz hafta, Avrupa Birliği, nötron yıldızı birleşimlerinde oluşan kimyasal elementlerin nasıl sentezlendiğini araştırmayı hedefleyen ‘HEAVYMETAL’ (tam ismiyle ‘Nötron Yıldızı Birleşmeleri Nasıl Ağır Elementler Yaratır’) isimli araştırma projesine 11,3 milyon euro ödül vereceğini duyurdu.
Güneş’inkinin neredeyse sekiz katı kütleye sahip olan yıldızlar yakıtlarını bitirdiği vakit içe çökerler ve süpernova patlamaları sırasında parçalanarak en nihayetinde ya bir nötron yıldızı ya da bir kara deliğe dönüşürler.
Yazının özgünü Forbes sitesinden alınmıştır. (Çeviren: Tarkan Tufan)