17 Nisan 1940 tarihinde açılan, Köy Enstitüleri kapatılmasının üzerinden uzun yıllar geçse de hala tartışılmaya devam ediyor. Geçen yıl da Ankara Büyükşehir Belediye Lideri Mansur Yavaş‘ın atıl durumda bulunan Hasanoğlan Köy Enstitüsü’nü restore etme çalışmaları sebebiyle Köy Enstitüleri tartışması yine başlamıştı. Köy Enstitüleri’nin kıssasını baştan sona derledik. İşte, bir ihtilal kıssası…
BİR İHTİLAL KISSASI: KÖY ENSTİTÜLERİ
Köy Enstitüleri, devrin Cumhurbaşkanı İsmet İnönü’nün himayesinde İsmail Hakkı Tonguç’un gayretleriyle gerçekleştirilen ihtilal niteliğinde bir projedir.
Dönemin Ulusal Eğitim Bakanı, Köy Enstitüsü projesinin baş mimarlarından Hasan Ali Yücel. Köy Enstitülerinin kıvılcımını yakan ise ulu deha Atatürk. “Köy Enstitüleri eğitim modeli” Atatürk’ün öngördüğü bir modeldi ve kurulma çalışmaları da Atatürk’ün sağlıklı olduğu devirde başlamıştı.
KÖY ENSTİTÜLERİ NEDİR?
Köy Enstitüleri hareketinin temel ideolojisi; asırlarca ihmale uğramış köy insanına, kendi yazgısını değiştirecek şuur ve beceriyi kazandırmaktı. Eğitim bunun bir aracı idi. Asıl hedef, köy beşerinin bilinçlendirilmesi ve canlandırılmasıydı. Zira okur-yazar olmayan bir toplum ile Atatürk Cumhuriyeti‘nin maksadı olan çağdaş uygarlığa ulaşılamazdı. İşte Köy Enstitüleri ile bu eksiklik giderilecekti.
İlkokul mezunu zeki çocukların bu okullarda yetiştirildikten sonra yine köylere giderek öğretmen olarak çalışmaları niyetiyle kuruldular.
‘’İŞ İÇİN, İŞ İÇİNDE EĞİTİM’’
Öğretmenler köylülere hem örgün eğitim veriyor hem de çağdaş ve ilmi tarım tekniklerini öğretiyorlardı. Kitaba deftere dayalı öğretim yerine iş için, iş içinde eğitim unsuru tatbik ediliyordu. Her köy enstitüsünün kendisine ilişkin tarlaları, bağları, arı kovanları, besi hayvanları, atölyeleri vardı. Cumhuriyet ile köylülü meselesinin tahlili doğrultusunda uygulamalar, birinci kere Köy Enstitüleri ile gündeme alınmıştı.
KÖY ENDÜSTİTÜLERİ İŞLEYİŞİ
Köy Enstitüleri’nde kitaplar okunuyor, karma eğitimle çağdaş bir kuşak yetişiyordu. Köylerde büyümüş öğrencilere klasik müzik enstrümanları ve klasik sazları çalması da öğretiliyordu. Aşık Veysel, enstitüleri gezip öğrencilere saz çalmasını gösteriyordu. Bunun yanı sıra öğrenciler piyano, keman, mandolin üzere enstrümanlar da öğreniyordu.
Ayrıca Köy Enstitüleri işleyiş bakımından da eşsiz bir ideoloji benimsemişti. Enstitülerde öğrenciler tek tip üniforma giyiyordu ve enstitü müdürü bile buna uyup birebir üniformayı giyiyordu. Öğrenciler şahsen idareye katılıyorlardı.
1940-1946 ortasında köy enstitülerinde 15.000 dönüm tarla tarıma elverişli hale getirilmiş ve üretim yapılmıştı. Tıpkı devirde 750.000 yeni fidan dikilmişti. Oluşturulan bağların ölçüsü ise 1.200 dönümdü.
Ayrıyeten 150 büyük inşaat, 60 işlik, 210 öğretmen meskeni, 20 uygulama okulu, 36 ambar ve depo, 48 ahır ve samanlık, 12 elektrik santrali, 16 su deposu, 12 tarım deposu, 3 balıkhane, 100 km. yol yapılmıştı. Sulama kanalları oluşturularak enstitü öğrencilerinin uygulamalı eğitim gördüğü çiftliklere sulama suyu öğrenciler tarafından getirilmişti.
TOPRAK AĞALARI KÖYLÜNÜN EĞİTİLMESİNE KARŞIYDI
İsmet İnönü, Atatürk’ün projesi Köy Enstitüleri’nin bir sonraki ayağı olan köylerde ‘toprak reformu’ yapma kararı alıp ‘Çiftçiyi Topraklandırma Kanunu’nu’ çıkarmak isteyince, köy ağaları ve büyük toprak sahipleri bu projeye karşı çıktı ve dünyayı ayağa kaldırdılar. Bu itirazların en büyüğü o periyot Halk Partisi (CHP) milletvekili, tıpkı vakitte bir toprak ağası olan Adnan Menderes’ten geldi. İsmet İnönü projeden vazgeçmeyince Adnan Menderes ve takımı Halk Partisi’nden ayrılıp Demokrat Parti’yi kurdular.
ABD KÖY ENSTİTÜLERİ’NDEN RAHATSIZDI
2.Dünya Savaşı’nın sonlarına hakikat, Stalin tehdidine karşı ABD’den yardım talep edildi. Bu takviyesi vermeye hazır olduğunu belirten ABD, Truman Doktrini ile finansal yardıma başlamıştı lakin karşılığında Türkiye’de özgür seçimlere dayanan demokrasi tertibinin yerleştirilmesini, “5 yıllık kalkınma planları” ve “Köy Enstitüleri” üzere uygulamaların kaldırılmasını talep etti.
ABD yardımı için Köy Enstitülerinin kapatılması kuralı mecliste sunuldu. İsmet İnönü, DP’nin Enstitüler ’in birinci kapatılma teklifini reddetti, fakat ikincisini onayladı. 27 Ocak 1954’te kapatıldı.
‘’BU BİZİMDİR, KİMSEDEN ALMADIK; BİZDEN ALSINLAR’’
Köy Enstitülerinin kurucularından Ulusal Eğitim Bakanı Hasan Ali Yücel istifaya zorlandı, İlköğretim Genel Müdürü İsmail Hakkı Tonguç ise vazifeden alındı. Yücel’in yerine Ulusal Eğitim Bakanlığı’na Reşat Şemsettin Sirer atandı.
Sirer’in vazifesi, Köy Enstitülerini “Köy Enstitüleri” olmaktan çıkarmaktı. Bu vazifesini muvaffakiyetle yerine getirdi.
Hasan Ali Yücel’in “Bu bizimdir, kimseden almadık; bizden alsınlar” diyerek ulusal ve özgün bir proje olduğuna işaret ettiği Köy Enstitüleri, pek çok yabancı bilim adamının da dikkatini çekmiş, akademik çalışmalara mevzu olmuştur. UNESCO da bu modeli gelişmekte olan ülkelere tavsiye etmiştir.