Hükümet, emeklilikte yaşa takılanlar (EYT’liler) için tahlil formülleri üzerinde çalışıyor. Pekala EYT çalışmasında hangi seçenekler masada? En çok üzerinde durulan formül hangisi? Vergi Uzmanı Muhammet Bayram ayrıntıları milliyet.com.tr’ye anlattı. Bayram açıklamasında şu tabirleri kullandı:
“4447 sayılı kanunla birlikte 8.09.1999 ve öncesi için emeklilik kuralları değiştirildi. Bu tarih ve öncesinde giriş yapanlar için bayanlarda 20 yıl, erkeklerde 25 yıl çalışma kuralı vardı ve 5 bin ile 5 bin 975 prim gün sayısını tamamladılarsa emekli olabiliyorlardı. 09.09.1999 tarihi sonrasında kademeli yaş kuralı getirildi. Burada bayanlarda 40 ile 58, erkelerde 44 ile 60 yaş ortasında değişen kademeli geçiş müddeti getirildi.
Ama şunu da belirtmek gerekiyor. Bağkur ve emekli sandıkları için 7 bin 200 prim gün sayısı emekli sandığı için 9 bin prim gün sayısı gerekiyordu. Bu kanun çıkmadan evvel böyleydi. Sonra kademeli yaş kuralı getirildi. 7 bin prim gün sayısı belirlendi.
‘23 YILDAN BERİ ÇÖZÜLEMEDİ’
Yani 09.09.1999 öncesi tüm sigortalı girişliler EYT’li aslında. EYT sıkıntısının sorun haline gelmesinin asıl sorunu şudur. Burada SSK, Bağkur, emekli sandığı 3 başka kurum 5 kanun var. Bu homojen yapının tek bir potada eritilmesi sorunu vardı. Tek bir tahlil yolu bulunamadığı için 23 yıldan beri çözülemedi. Bu sorun 99 ve öncesindeki sistemin problemidir. Yani 90’lı yıllarda SSK sistemi karlı bir sistemken ve devlete borç verir hale gelirken, 1999’da SSK sistemi çöktüğü için çalışanların erken emekli olması istenmedi ve yaş kuralı getirildi ki SSK sistemine yük gelmesin.
Burada 3 ana model ve 5 farklı sistemden bahsediliyor. Öncelikle şunu belirtmek gerekiyor. Hukukun temel kanunları ve işleyişinde lehe olan kanun geriye yürür lakin aleyhe olan kanun geriye yürümez. Burada bir düzenleme yapılması gerekiyorsa EYT’linin yaş koşuluna takılmadan emekli yapılması gerekiyor.
Sayın Vedat Alım bu bahis hakkında evraklar önümüzdeki sırası gelince yapıyoruz dedi. EYT’liler için birinci kez çalışma kümesi kuruldu. Sayın Vedat Alım “Biz çalışma bittikten sonra maliye bakanlığı bürokratlarıyla çalışacağız” dedi. Bunun manası şudur. Biz EYT’lilerin problemini çözmek istiyoruz ancak maliyetlere takılıyoruz.
‘1 MİLYON EYT’LİNİN MALİYETİ 42 MİLYAR TL’
47-50 yaş bandına takılan emeklilerin emekli edildiği düşünülürse 1 milyon kişi var. En düşük emekli maaşından emekli olurlarsa 1 milyon kişinin yıllık maliyeti 42 milyar TL’dir. Tabi ki devletin burada SGK sistemini finanse etmesi gerekiyor. Burada bir oran kelam konusu. 1 çalışanın 2 emekliye bakması gerekiyor. Bizim oranımız 1.87’ye geriledi. Sigorta sisteminin maliyetleri ön plana çıkıyor. O yüzden 3 ana model var.
Kısmi emeklilik, müddetin tamamlanması ve primin tamamlanması modelleri. Kısmi emeklilikte 7 bin prim gün sayısı değil de 3 bin 600 prim gün sayısını tamamlayanlar. Müddetin tamamlanmasında 20-25 yıl sigortalılık mühleti var. Müddetin tamamlanması için borçlanma yapılabilir fakat bu riskli bir sistemdir. Daima ülkemizde daha öncelerde dövizle borçlanma, harika emeklilik yapıldı. Bu üstün emekliliğin Hazine’ye çok olumsuz tesirleri oldu.
ALMANYA VE FİNLANDİYA MODELİ HAKKINDA
Primin tamamlanması modelinde ise prim gününü tamamlamayanların borçlanarak bunu tamamlaması kelam mevzusudur. Öbür formüllere bakarsak bilhassa ortaya çıkan Almanya ve Finlandiya modeli var. Almanya modelinde kişinin emekliliğine kaç yıl kaldıysa her sene kesintisi kelam mevzusudur.
Finlandiya modeli var tekrar birebir halde kesinti olsun lakin kişi kaideleri tamamladığında kesinti ortadan kalksın.
‘SİGORTA PRİM KESİNTİLERİ DAHA AZ YAPILABİLİR’
Öneri olarak şu yapılabilir. Şu anda EYT’li olup da çalışmaya devam edenler mevcut. 3500 emekli maaşlarıyla bu enflasyonist ortamda geçinmek sıkıntı. Açlık hududu 6 bin lira, yoksulluk hududu 20 bin liraya çıktı. Yaşını bekleyip hala çalışanlar için emeklilik yapılır, çalışmaya devam edenler için sigorta prim kesintileri daha az yapılabilir.
Ya da emekli olacaklar için de seni bugün emekli etmiyorum 5 yıl sonra emekli yapacağım fakat daha sonra emekli yaptığımda emeklilik bağlama oranını yüksek tutacağım ve bu sayede emekli maaşın yüksek olacak denilebilir.
EYT DÜZENLEMESİNDE BAYANLARDA 50, ERKEKLERDE İSE 52 YAŞIN DEĞERLENDİRİLDİĞİ BELİRTİLİYOR. BU MÜMKÜN MÜDÜR?
Avrupa’da şu anda 65 yaşında emeklilik kelam konusu. Ortalama ömür mühleti artıyor. Bu değerlendirilince erken yaşta emeklilik iş gücü piyasası için de olumsuzluktur. Erken yaşta emekli olan şahıslar çalışmaya devam ediyor. Bu hasebiyle yaşın erkene çekilmesi üzere durum EYT’liler için kelam konusu değildir. EYT’linin sorunu yaş koşulunun ortadan kaldırılmasıdır. Bunun güçlü bir formül olduğunu düşünmüyorum.
EYT’LİLER EMEKLİ OLABİLMEK 5000 PRİM GÜNÜNÜ TAMAMLAMASI FORMÜLÜ DE MASADA. BİR ÖTEKİ FORMÜLDE İSE 5000 İLE 5975 GÜN PRİM KOŞULU BULUNUYOR. NASIL DEĞERLENDİRİRSİNİZ?
Şu anda EYT’lilerde emeklilik olacaksa şayet şu anki kuralları karşılanması beklenecek. Kanunen 7 bin prim gün sayısı var. EYT mağduru olan vatandaşların 7 bin prim gün sayısını doldurması gerekiyor. Onu da nasıl öğrenecekler? SGK’nın sitesi var buraya kendi bilgilerini doldurup ne vakit emekli olabileceklerini görebilirler ayrıyeten e-Devlet sistemi üzerinde hizmet müddetlerini öğrenebilirler şayet EYT mağduru vatandaşların bir eksik prim gün sayısı varsa eski çalıştıkları iş yerlerine gidip her çalıştığı iş yerlerinde çalışanların özlük belgesi bulunur bu evraklara ulaşıp SGK sistemine dahil edilmelidir ki EYT bugün çıktığında bugünkü kaideler geçerli olduğu için mağdur olunmasın. Bayanlarda doğum borçlanması mevcut, süt müsaadesi mevcut bunları prim gününden saydırabilirler. Erkeklerde askerlik borçlarını saydırabilirler ve bu sayede emekliliğe hazır hale gelebilirler.
Ben prim gününün aşağı çekilebileceğini düşünmüyorum. Prim gününün tamamlanma adabı bulunur, kişi borçlanarak tamamlar. Burada çalışma barışının bozulması kelam mevzusudur.
PRİMİ ÇOK OLANLARIN DA YAŞ KURALI ARANMADAN EMEKLİ EDİLMESİ ÜZERİNDE DURULUYOR. SİZCE BU MÜMKÜN MÜ?
Evet bu en güçlü formüldür. Esasen burada kıymetli olan primin tamamlanmasıdır. Zira 1 çalışanın 2 emekliye bakma oranı var. Burada EYT’de maliyet kıymetli olduğu için Hazine’ye gelirin sokulması gerekiyor. Prim gün sayısının tamamlanması gerekiyor. Prim günü tamamlanarak yaş kaidesi aranmayabilir.