Bir yanda açlık, kıtlık, kriz, öbür yanda israf ve kaynakların sorumsuzca ve sınırsızca tüketilmesi. Dünyada 820 milyonun üzerinde insan kronik açlık çekerken her yıl neredeyse 1,3 milyar ton besin israf ediliyor. İsraf ülkemizde de önemli boyutlarda. Her gün yaklaşık 5 milyon ekmeği israf ediyoruz. Her yıl neredeyse 19 milyon ton gıdayı çöpe atıyoruz. Bu kadar besinin israf edilmesi kabul edilebilir bir durum değil. 2021 BM Besin İsrafı Endeksi Raporuna nazaran kişi başına en çok besin israf eden ülkeler sıralamasında üçüncüyüz.
İsraf hâlâ dünya çapında büyük bir tehlike olmaya devam ediyor. Besin krizinin en önemli sebebi değilse de artan maliyetler, nüfus artışına karşın üreten nüfusun giderek azalması besin krizine giden kilometre taşlarını oluşturuyor. Üstelik global salgın ve savaş üzere harika durumlar besin krizini yakınlaştırıyor, derinleştiriyor. Buna ilaveten 2050’de artan nüfusu besleyebilmek için besin üretiminin yüzde 60 oranında artırılması gerektiği kestirim ediliyor.
Nimet denince başta ekmek olmak üzere yiyecekler akla geldiği üzere israf denince de yeniden en başta yiyecekler geliyor aklımıza. İsraf edilen yalnızca yiyecekler değil meğer. Teknolojik araçlardan giyeceğe sayabileceğimiz o kadar çok gereksiz ya da fazladan alınan şey var ki… Bütün bu harcamalar, tüketilen kaynaklar israf kapsamında.
Gıda kaybı ve israfının hasat öncesi, hasat sırası, depolama, nakliye ve lojistik, ambalajlama, perakende ve tüketim olmak üzere ziraî kaynaklı mahsullerin soframıza gelinceye kadar her basamakta çöpe gittiği bir gerçek. Toplu tüketim yerlerinde üretim planlamasının yapılmaması, yetersiz stok idaresi, olumsuz hijyen şartları, işçinin eğitimsiz olması, alternatifli porsiyonların olmaması ve açık büfe uygulamaları, tüketiciye sorulmadan sunulan ikramlar ve tüketicilerin meyve ve zerzevat seçerken dokunarak ziyan vermesi, perakende basamağındaki besin israfına örnek oluşturuyor.
İhtiyaç fazlası plansız alışveriş, tavsiye edilen tüketim tarihi ile son tüketim tarihi ortasındaki farkın bilinmemesi, konutta uygun olmayan koruma kaideleri, gereğinden fazla yapılan yemekler, yanlış hazırlama teknikleri ve artan yiyeceklerin değerlendirilmemesi üzere sebeplerle tüketim basamağında besinler çöpe gidiyor.
Gelişmiş ülkeler gıdayı daha çok marketlerde yahut konutlarında israf ederken gelişmekte olan ülkeler ise altyapı ve teknoloji yetersizliği nedeniyle gıdayı sofralarına gelmeden evvel kaybediyor. Ülkemizde yapılan araştırmalar bilhassa taze meyve ve sebzede neredeyse yüzde 50’lik kayıp olduğunu gösteriyor. Bu yüzden besin kayıplarını ve israfını azaltmak için ulusal ve global ölçekte önlemler alınmalı.
Gıda israfı ile uğraş için 2020’de Tarım Bakanlığın tarafından Birleşmiş Milletler Besin ve Tarım Örgütü (FAO) ile işbirliği içinde başlatılan “Gıdanı Koru, Sofrana Sahip Çık” kampanyasını bu husustaki çalışmalara örnek olması açısından değerli buluyorum. Gıdanı Koru atölyeleri bu hususta bilinçlenmeyi ve besin okuryazarlıklarını artıracak, yanlışsız pişirme tekniklerini öğretecek. Bu kapsamda besin bankacılığı ve tarlada kalan arz fazlası eserlerin gönüllüler aracılığıyla toplanıp gereksinim sahiplerine dağıtılması israfı azaltmaya yönelik uğraşlar olarak sıralanabilir.
Türkiye İsrafı Tedbire Vakfı ile Besin Kurtarma Derneği gibisi sivil toplum kuruluşlarının da hem aktifliği hem de sayıları artmalı. Birçok şirketin yürüttüğü sürdürülebilirlik projeleri, devlet kurumlarının sıfır atık projesi ve mahallî idarelerin geri dönüşüm üzerine yaptığı faaliyetler epeyce değerli ve kıymetli. Direkt ya da dolaylı olarak besinimizi çöpten kurtarmayı amaçlayan çok kıymetli çalışmalar bunlar.
Gıda işletmelerine de bu hususta büyük misyonlar düşüyor. Mesela kafe ve lokantalarda en çok dikkatimi çeken kâr emeliyle serpme kahvaltı, iftar menüleri gibisi uygulamalardan kaçınmak israfı azaltmada tesirli olacaktır.
Belirli aralıklarla buzdolabı düzenlemesi yapmak, meskendeki fazla besinleri alternatif tanımlarla değerlendirip tekrar kullanmak, öğün planlaması yapmak, küçük porsiyonlar hazırlamak israfın azaltılmasında tesirli yollardandır. Paylaşmak da besin israfını önlemeye yardımcı olur. Bütün bunlara karşın bozulan bir yiyeceği çöpe atmak yerine kompost üretimi organik her türlü atığın çürütülmesi yoluyla geri kazanabilirsiniz.
Önce kişisel olarak israfa yol açan alışkanlıklarımızı değiştirmemiz gerekiyor. Besin senin geleceğindir. Çöpe atma! Zira gıdanı çöpe atmak yahut korumak senin seçimin. Müslüman Fransız düşünürü Roger Garaudy der ki, israf Allah’a ve topluma karşı bir hırsızlıktır. Bahse bir de bu pencereden bakıp bu şuuru hayatına tatbik edebilirsen israfı sana düşen kadarıyla değerli ölçüde önleyebilirsin. Gıdayı çöpe atarak aslında yalnızca geleceği çöpe atmıyorsun. Tıpkı vakitte besine ulaşamayanların geleceğini çalıyorsun.