Balkanlarda Osmanlı mimarisiyle ilgili 12 kitabı ve 50’den fazla memleketler arası makalesi bulunan Marmara Üniversitesi Mimarlık ve Tasarım Fakültesi Öğretim Üyesi Dr. Neval Konuk, yüzlerce yıl Osmanlı İmparatorluğu yönetiminde kalan adalar ve Yunanistan’daki Osmanlı yapıtlarının şimdiki durumları ile ilgili değerlendirmede bulundu.
Konuk, Rodos Adası’nda yer alan içinde Murat Reis Mescidi, tekke binası, şehitlik ve türbelerin bulunduğu tarihi Murat Reis Külliyesi’nin öncelikle şehitlik olduğunu, Ada’nın 1522’de Osmanlı tarafından fethinden sonra şehit askerlerin buraya defnedildiğini söyledi.
Kıbrıs’ı fetheden Murat Paşa’nın mezarının da bulunduğu tarihi yapının haziresinde iki Kırım Hanı ve bir İran Şahı’nın kabrinin de yer aldığını aktaran Konuk, külliyenin birebir vakitte Ada’daki Müslüman Türklerin düğün, sünnet, mevlit üzere manevi merasimlerinin merkezi olduğunu kaydetti.
‘Kültürel olarak büyük bir tahribat’
Konuk, istekli türbedar Şaban Kargınlıoğlu’nun 2018’de vefatından sonra külliyeye Rodos Adası Anıtlar Konseyi tarafından el konulduğunu tabir ederek, “Murat Reis Külliyesi, Rodos Adası’nda yaşayan Türklerin düğün, sünnet, mevlit ve öteki merasimlerini yaptığı dini ve manevi merkezdi. Müzik fakültesine dönüştürüldü. Kültürel olarak büyük bir tahribat, dini olarak ise büyük bir saygısızlık bu.” dedi.
“Yunanistan, hudutları içindeki tüm Osmanlı yapıtlarını yok sayıyor”
Yunanistan’ın Osmanlı yapıtlarını kaydetmeyerek yok saydığını lisana getiren Konuk, “Batı Trakya ve adalar dahil Yunanistan genelinde kayıtlı Osmanlı-Türk yapıtı sayısı sıfırdır. Bu eserler Müslüman yapıtı olarak kaydediliyor. Müslüman çeşmesi, Müslüman kütüphanesi formunda. ‘Peki bu Müslüman kim?’ diye sorarsak karşılığı olmuyor. Yunanistan hudutları içindeki tüm Osmanlı yapıtlarını aslında baştan yok sayıyor. Kabul etmiyor.” diye konuştu.
Konuk, Yunanistan’ın bağımsızlık ilanından Rodos’un 1912’de İtalyanlar tarafından işgaline kadarki periyotta inşa edilen Osmanlı yapıtlarının de yok sayıldığını tabir ederek, “Bugünkü Yunanistan hudutları içindeki kamu yapıları, rüştiyeler, idadiler, hükümet konakları üzere yapıları da kabul etmiyorlar. Selanik’teki Hamidiye Hastanesi çok meşhur bir eser. Hala kullanılıyor. Hastaneyi Birinci Dünya Savaşı’nda Fransızlar kullandığı için bütün kayıtlarda, tezlerde ve turizm rehberlerinde Fransız Hastanesi olarak kayıtlı.” tabirini kullandı.
“Mezarlık ve türbeler planlı formda tahrip ediliyor”
Konuk, 1912’den bu yana tarihi mezarlığa İslami defin süreci yapılmadığını belirterek, tarihi mezarlık ve türbelerin planı biçimde tahrip edildiğini söz etti. Konuk şöyle devam etti:
“Tarihi mezar taşlarının çalınması kelam konusu. Ayrıyeten Ada’da yaşayan Yunanlar mezarlığa daima kedi-köpek maması döküyor. Mezarlık içinde çok fazla kedi-köpek sirkülasyonu var. Bu mezar taşlarına 1912’den beri ziyarete gelen Türklerin ufak tefek tamiratları dışında bakım da yapılmıyor. Kedi-köpek maması dökerek hem mezarlık tahrip ediliyor hem de hayvanlar oraya pisledikleri için bir çeşit aşağılama da kelam konusu.”
Tarihi mezarlıkta 250 mezar taşı ve 6 türbe olduğunu anlatan Konuk, şu sözleri kullandı:
“Bu 250 mezar taşı ortasında tekkede vazife yapmış din adamları, Yasal Sultan Süleyman’ın bayraktarı, Mevleviler, alimler ve Rodos’un ileri gelen Türklerine ilişkin mezar taşları var. Türbelere 110 yıldır bakım olmadığı için epey berbat durumdalar. Osmanlı tarihinde son derece değerli şahsiyetlerin türbeleri bunlar. Bu türbelerin sistematik biçimde yok edilme projesi lokal halk tarafından uygulanıyor. Türbelerden biri açık planlı, dört ayak üzerine şurası Hasan Paşa ve eşi Ayşe Hanım’a ilişkin türbeydi. Türbe 6 sene evvelki sağanak yağışta yıkıldı.”
Konuk, tarihi mezarlıktaki mezar taşlarının Osmanlı mezar taşı sanatının özgün örneklerini barındırdığına dikkati çekerek, “Çok değişik semboller barındıran ve Osmanlı-Türk plastik sanatları açısından çok değerli mezar taşları var. Mesela idam edildikten sonra defnedilen şahsa ilişkin mezar taşının tam boyun kısmına idam sehpası konulmuş. Üzerinde bir kanca ve halat var. Mesela bu sembolü ben diğer hiçbir mezar taşında görmedim.” dedi.
“Restorasyonlarla Osmanlı mimarisi yok ediliyor”
Rodos’taki Osmanlı yapıtlarının bakımsız bırakılarak tahrip edildiği üzere onarımlarla da kimliksizleştirildiğine işaret eden Konuk, şunları kaydetti:
“Türk kamuoyunun, Ali Paşa Mescidi başta olmak üzere yapılan onarımlarda Osmanlı yapıtlarının kimliğini kaybettirmeye yönelik son derece planlı bir tavır olduğunu bilmesinde çok büyük yarar var. Siz bütün duvarları renkli, anaokulu konseptinde bir cami onarımı gördünüz mü? Kavala Halil Beyefendi Mescidi ve Medresesi’nde güya Venedik’te geziyorsunuz üzere oluyor. Bütün duvarları renkli olan cami onarımları kelam konusu. Yani yapıların kimliği kayboluyor, özgünlüğü kayboluyor, üslubu kayboluyor. Bunun dışında minareler ve kitabeler de kaldırılıyor. Kubbede kurşun yerine Bizans mimarisi çağrışımı yapsın diye oluklu kiremit kullanılıyor. Onarımlarla Osmanlı mimarisi yok ediliyor.”
Türkiye’nin son 20-25 yılda cemaati olmasa bile birçok 19. yüzyıldan kalma çok sayıda Rum-Ortodoks kilisesini ibadete açtığını anlatan Konuk, kelamlarını şöyle tamamladı:
“Edirne’de, Ordu’da, Çeşme’de, Alaçatı’da kiliseler cemaatleri olmasa bile restore edilip ibadete açıldı. Rodos’ta ise 1522’den 1912’ye kadar 390 yıllık Osmanlı hakimiyeti var. Osmanlı hakimiyetinin bütün evrelerini gösteren ve oradaki Türklerle hala manevi bağı kopmamış olan bir yerle Türklerin büsbütün bağlantının kesilmesinden bahsediyorum. Kültürel olarak büyük bir tahribat, dini olarak ise büyük bir saygısızlık bu.”