Rusların, ‘Batı konusunda romantik tavra sahip olmakla suçladığı’ kimilerinin hain hatta saf bulduğu lakin tarihi değiştiren isim Mihail Gorbaçov, Rusya’nın başşehri Moskova’daki tedavi gördüğü hastanede 91 yaşında hayatını kaybetti. Soğuk Savaş’ı bitiren önder olarak tarihe ismini yazdıran Gorbaçov 20. yüzyılın en tesirli siyasetçilerinden birisi olarak öne çıkıyor… İşte SSCB’nin yıkılışından, Türkiye ile ilgilerine Mihail Gorbaçov….
Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği’nin (SSCB) son devlet lideri Mihail Gorbaçov, Rusya’nın başşehri Moskova’daki tedavi gördüğü hastanede hayatını yitirdi.
Tarihi değiştiren adam olarak da anılan Gorbaçov bilhassa Batı’da barışın savunucu olarak anılırken, kendi ülkesinde pek de birebir muameleyi görmedi. Gorbaçov, Rusya’da hor görülen bir önder olurken, pek çok kişi onu ülkeleri parçalamakla suçladı. Kimi Ruslar ona ‘hain’ derken kimileri yalnızca ‘saf’ hatta ‘aptal’ olduğunu düşündü. Lakin bugün bile pek çok kişi Gorbaçov direnebilse ve başarılı olsa ülkesinin şu anki durumunu merak edeceklerini söylüyor.
Aslında 1985 yılında Gorbaçov, SSCB Komünist Partisi’nin başına geçtiğinde yeni iki terimi de beraberinde getirdi. “Glasnost” Yani “Şeffaflık…” “Perestroika”…Yani “Yeniden yapılanma…”
Gorbaçov ve Turgut Özal / 1991
PARLAYAN VE SÖNEN İKİ SÖZ…
Sovyetler Birliği’nin sekizinci ve son önderi olan Mihail Gorbaçov, devleti reforme etmeye çalıştı. Fakat Sovyetler Birliği, Gorbaçov’un ıslahat yapma uğraşları sonrası başlayan siyasi, ekonomik ve etnik parçalanmanın sonucu olarak dağıldı. Yani bu iki mükemmel ve akılda kalan kelam pek de işe yaramamıştı. Zira SSCB’de öbür ülkelerin piyasa ekonomilerine karşılık devlet güdümlü iktisat siyasetleri yürütülüyordu. Alınan ekmekten, ayakkabıya, içecekten, arabalara kadar her şeyin parasını devlet belirtiliyordu. Her bir vatandaşın bu eserlere ne kadar gereksinimi olduğunu, eserlerin fiyatını ve insanların ne kadar ödemesi gerektiğine de yeniden devlet karar veriyordu.
Soğuk Savaş devrinde bilhassa uzay yarışı ve ABD ile girilen silah rekabeti, ekonomiyi daha da kötüleştirince Gorbaçov, umutsuzca ıslahat sürecinin denetimini elinde tutmaya çalışıyordu. Lakin ekonomik krizin derinliğini hafife almıştı.
Ronald Reagan- Mihail Gorbaçov
TARİHİ DEĞİŞTİREN TEKLİF
Gorbaçov, iktisatta yaptığı ıslahatlar nedeniyle eleştirilse de dış siyasetteki tavrı açısından başarılı görülüyordu. O denli ki, eski İngiltere Başbakanı Margaret Thatcher, onu “iş yapılabilecek bir adam” olarak nitelendirdi. 1986’da İzlanda’nın Reykjavik kentindeki bir tepede Amerikan Lideri Ronald Reagan ile bir ortaya geldi. Gorbaçov, burada Reagan’a tarihi değiştiren teklifi yaptı. Birleşik Devletler ve Sovyetler Birliği’nin sahip olduğu tüm uzun menzilli füzelerin ortadan kaldırılmasını istedi. Bu, Soğuk Savaş’ın sonunun başlangıcı olacaktı…
“Glasnost” yani “Şeffaflık” ıslahatının başarısızlığı 1980’li yılların sonuna gelindiğinde Baltık ülkeleri ve SSCB içinde ‘bağımsızlık’ seslerinin çıkmasına neden oldu. 1988’de Estonya, egemenliğini ilan eden birinci Sovyet cumhuriyetiydi lakin Ocak 1991’de Moskova, ayaklanmayı bastırmak için müdahalede bulundu. Burada göstericilerin üzerine ateş açıldı.
SSCB’YE ÖLÜMCÜL DARBE
Bu teşebbüsün başarısız olmasından sonra ayaklanan bir başka ülke Litvanya, 11 Mart 1990 tarihli yasa ile bağımsızlığını ilan etti ve SSCB’den resmen ayrılan birinci ülke oldu. Sovyetler Birliği’nin sekizinci ve son başkanı olan Mihail Gorbaçov’un sıhhat sıkıntıları yaşadığı ve bu yüzden birliği yönetemeyeceğinin anlaşılması, 19 Ağustos 1991’de SSCB’nin ölümcül darbe almasına neden oldu.
91 yılında SSCB içerisindeki devletlerin art geriye bağımsızlık ilanları Gorbaçov’u zora soktu. Soğuk Savaşı bitirerek bir kahramana dönüştü tahminen lakin ülkesinde hem insiyatifini gereğince kullanmadığını düşünen ıslahat yanlıları hem de fazla ileri gittiğini düşünen muhafazakarlar tarafından eleştiriliyordu. Muhafazakarlar da Ağustos 1991’de Gorbaçov’u iktidardan indirmek için başarısız bir darbe teşebbüsünde bulundu.
ORAK VE ÇEKİÇİN SONU…
Aynı anda sıhhat sıkıntılarıyla da boğuşan önder, 11 cumhuriyetin daha bağımsızlık talebi üzerine evvel Komünist Parti başkanı olarak emekli olmak zorunda kaldı. Akabinde başkanlık vazifesinden istifa etti.
SSCB’nin orak ve çekiç sembollü kırmızı bayrağı indirildi.
Başkan Gorbaçov’un istifa etmesinden ve Sovyet bayrağının yerine Rus bayrağının çekilmesinden bir gün sonra 26 Aralık 1991’de SSCB resmen feshedildi.
Sonraki günlerde SSCB bünyesindeki 15 cumhuriyet daha bağımsızlıklarını açıkladı.
O periyotta herkesin ağzındaki isim, günün adamı Boris Yeltsin’di. Rusya Komünist Partisi’nin karizmatik eski başkanı Bay Yeltsin, Bay Gorbaçov’un yerini alarak Rusya isminde yeni, kaotik, şiddet içeren, yoksul ancak demokratik bir ulusun birinci lideri olmuştu.
PİZZA HUT REKLAMINDA BİR RUS LİDER…
Ancak Gorbaçov, tekrar de ülkesinde siyasi bir figür olarak popülaritesini hiç kaybetmedi. 1998 yılında bir Pizza Hut reklamında çıktı. Sovyetler Birliği’nin son önderinin torunuyla birlikte Kızıl Meydan yakınlarında yeni açılan Amerikan fast-food restoranındaki imgeleri uzun vakit konuşuldu.
Rusya Federasyonu’nun kuruluşundan sonra da etkin siyasete devam eden Gorbaçov, 1996 yılındaki devlet başkanlığı seçimlerine katıldı. 10 adayın yarıştığı seçimlerde lakin 7’nci olabilen Gorbaçov, 2001’de Rusya Birleşik Toplumsal Demokrat Partisi’ni kurdu. 2004 yılına kadar parti başkanlık vazifesini sürdüren Gorbaçov daha sonra siyasi partinin örgütlenmesinde de misyon aldı.
TÜRKİYE İLE YAKIN İLİŞKİLER
Gorbaçov, sık sık Türkiye’ye yaptığı ziyaretler ve Türk başkanlarla buluşmalarıyla da gündeme geldi. Gorbaçov, Süleyman Demirel ve Turgut Özal’ın liderlikleri periyodunda sık sık Türkiye’ye seyahatlerde bulundu.
Gorbaçov’un yaşadıkları ve kararı, Rusya Devlet Lideri Vladimir Putin için de hayli öğreticiydi. Putin, güçlü bir milliyetçi ideolojinin bilhassa büsbütün şeffaf ve demokratik olmayan bir ülkede ne kadar kıymetli olduğunu erken öğrendi. Rusya ve Sovyet tarihindeki çeşitli periyotlarda kullanılan kimi kavramları devlet başkanlığı için bir ulusal ülkü olarak kutsadı.
Gorbaçov, Rusya Devlet Lideri Vladimir Putin’in sert muhalifiydi, onu gitgide baskıcı hale gelen bir rejim oluşturmakla eleştirdi. Fakat Gorbaçov 2014’te Kırım’ın Rusya’ya katılmasını getiren referanduma takviye verdi ve “Kırım evvelden Sovyet kanunları, yani parti maddeleri yeterince Ukrayna’ya katılmıştı, halka sorulmamıştı. Artık halk bu yanılgıyı düzeltmek için kendisi karar veriyor.” dedi.
PUTİN’DEN BAŞSAĞLIĞI MESAJI
Putin, eski Rus başkanın vefatının akabinde yayınladığı bildirisinde “Dünya tarihinin seyrine çok büyük bir biçimde tesir eden Gorbaçov’un mevti hepimiz için büyük bir kayıp” tabirlerine yer verdi. Kremlin Sözcüsü Dimitri Peskov ise, Rus siyasetçinin ‘Batı romantizminin’ yanlış olduğunu söyledi. Gorbaçov’un ‘tarihe geçecek bir devlet adamı’ olduğunu belirten Peskov, “Gorbaçov’un Batı konusundaki romantizmi yanlıştı” dedi.
Gorbaçov ayrıyeten, 1990’da “bugün memleketler arası toplumun kıymetli kısımlarını karakterize eden barış sürecindeki öncü rolü nedeniyle” Nobel Barış Ödülü’ne layık görüldü.