R. Ruveyda Okumuş
Wendy M.K. Shaw’ın kaleme aldığı ve I.B.Tauris tarafından 2011 yılında “Ottoman Painting: Reflections of Western Arka from the Ottoman Empire to the Turkish Republic” ismiyle basılan yapıtın Türkçe çevirisi olan “Osmanlı Resmi: Osmanlı İmparatorluğu’ndan Türkiye Cumhuriyeti’ne Batı Sanatının Yansımaları” Bozlu Sanat Yayınları’ndan çıktı.
İslam sanat tarihi üzerine çalışmalar yapan sanat tarihçisi Wendy M.K. Shaw, Osmanlı’dan Cumhuriyet’e fotoğraf sanatının serüvenini husus edindiği eser, Zeynep Şen’in çevirisiyle okuyucuya sunuluyor.
Osmanlı devri Türkiye’sinin sanat tarihini eleştirel bir anlayışla toplumsal ve kültürel tarihle harmanlayarak anlatan kitapta, Batı modelinde sanatın Osmanlı İmparatorluğu’na çevirisine dair bir kaynak ortaya koyuluyor. Ayrıyeten fotoğraf sanatının Osmanlı’nın görsel kültürüne yerleşirken nasıl manalar geliştirdiğini de ayrıntılı bir formda bahis ediniyor.
MİNYATÜRDEN BATI TESİRİNE
Osmanlı görsel kültür pratiğinin Batı fotoğrafını benimsemesinden evvel el yazmalarında yer alan fotoğrafları yani minyatürleri ele alarak başlayan kitap, değişik tartışmaların, yapıtların ve fikirlerin yontulmuş formlarından doğan yeni argümanların katmanlı bir nakşı olma gayesi taşıyor. İslam sanatı tarihinden ve teorilerinden, geç periyot Osmanlı sanatından, Osmanlı tarihinden ve Batı sanatı tarihinden beslenerek sanat tarihimizdeki belirli başlı yapı taşları üzerinden, kronolojik süreçteki gelişim ve değişimi kapsamlı bir perspektif ile sunuyor.
19. yüzyıl Osmanlı görsel kültürüne giren çağdaş fotoğraf sanatının görüntülü duvar fotoğrafları, çağdaş saray inşasında artış, hanedan portrelerinin moda olması ve çağdaş okullarda fotoğraftan yağlı boya fotoğrafların doğmasıyla birlikte yaşanan süreçle ortaya çıktığı söylenebilir. Osman Hamdi, Süleyman Seyyid, Ahmed Ali üzere birinci Osmanlı sanatkârları Batı’da bilhassa Paris’te profesyonel fotoğraf eğitimi almış ve milletlerarası stantlara katıldılar. Osman Hamdi Beyefendi tarafından 1877’de Müze-i Hümayun ve 1882’de Sanayi-i Nefise Mektebi kuruldu. Sanayi-i Nefise Mektebi’nden yeni mezun genç ressamlar ve fotoğraf öğretmenleri 1909’da Osmanlı Ressamlar Cemiyeti’ni oluşturdu. Bu cemiyette Mihri Müşfik ve Müfide Kadri üzere bayan ressamlar da bulunuyordu.
Kitapta Osman Hamdi’den Süleyman Seyyid’e, asker ressamlar jenerasyonunu temsil eden Nuri Paşa, Halil Paşa, Şeker Ahmet Paşa, Hüseyin Zekai Paşa, Hoca Ali Rıza’ya kadar Türk fotoğraf sanatının birinci temsilcilerinin aldıkları eğitim, sanat anlayışları ve tablolarında yer verdikleri hususlar eleştirel bir anlatımla mevzu ediliyor.
İZLENİMCİLİK AKIMINI TÜRK FOTOĞRAFINA TAŞIDILAR
1914 nesline mensup ressamlardan İbrahim Çallı, Namık İsmail, Hüseyin Avni Lifij, Nazmi Ziya Güran Avrupa’da eğitim alarak yurda döndü ve izlenimcilik (Empresyonizm) akımını Türk fotoğrafına taşıdılar. Ruhi Arel, Feyhaman Duran, Hikmet Onat, Sami Yetik ve Ali Sami Boyar, Hasan Vecih Bereketoğlu’nun içinde bulunduğu 1914 jenerasyonu ressamları figürlü kompozisyon ve portre çalışmalarının yanı sıra Ulusal Gayret sahneleri ve ihtilalleri bahis alan fotoğraflar yaptılar. Ortalarında eğitimci tarafları bulunanlar ise Cumhuriyet devri ressamlarının yetişmesinde değerli rol oynadılar.
Osmanlı’da fotoğraf sanatıyla ilgilenen bayanlar ise ekseriyetle toplumun üst sınıfına mensuptu. Hasan Enver Paşa’nın kızı ve ünlü şair Nazım Hikmet’in annesi Celile Hikmet, Ahmet Rasim Paşa’nın kızı Mihri Müşfik, Ferik Salih Paşa’nın kızı Nazlı Ecevit, Celal Şakir Paşa’nın kızları Fahrelnissa Zeid ve Aliye Berger birinci bayan ressamlardan bazılarıdır. Celile Hikmet ve Mihri Müşfik Sultan II. Abdülhamid döneminin saray ressamı Fausto Zonaro’yla fotoğraf derslerine devam etmiştir.
KADIN RESSAMLAR PORTRELERİYLE ÖNE ÇIKIYOR
1914’te açılan İnas Sanayi-i Nefise Mektebi’nde (Kadın Hoş Sanatlar Akademisi) Mihri Müşfik Hanım fotoğraf hocası olarak vazife almıştır. İnas Sanayi-i Nefise Mektebi’nde müdürlük yapan ressam Ömer Adil, 1915 yılına ilişkin Kızlar Atölyesi isimli yapıtında İnas Sanayi Mektebi atölyesini tuvaline yansıtmıştır. Birinci Osmanlı bayan ressamları görünüm fotoğrafları yerine daha çok portre çalışmalarıyla öne çıktığı görülmektedir. Fausto Zonaro, Amadeo Preziosi ve Leonardo de Mango üzere yabancı ressamlar da İstanbul’da yaşamış ve gündelik ömrü sıklıkla resmetmişlerdir. Fotoğrafları ve verdikleri fotoğraf dersleriyle bu ressamlar Osmanlı fotoğraf sanatında tesirli oldular. Hülasa Osmanlı’nın son asrından Cumhuriyet’in birinci on yılına kadar sanat kurumları, düzenlenen stantlar, ressamların sanat anlayışları ve seçtikleri bahislerle çağdaş fotoğraf sanatının yaşadığı değişim dönüşümü Wendy M.K. Shaw’ın kaleminden okumak mümkün.