Artesmi I misyonuyla NASA’nın Space Launch System – SLS (Uzay Fırlatma Sistemi) olarak bilinen uzay aracı, Orion isimli kapsülü Ay’ın yörüngesine taşıyacak.
SLS, Florida’daki Kennedy Uzay Merkezi’nden bugün mahallî saatle 08:33’te (Türkiye saatiyle 15:33) fırlatılması planlanmıştı.
Ancak fırlatma aracı SLS’e sıvı hidrojen yakıtı yüklemesi sırasında sıkıntılar yaşandı. NASA, yaklaşık 4 saat sürmesi planlanan yakıt doldurma operasyonu sırasında sızıntı yaşandığını lakin operasyonun yaklaşık yarım saatlik beklemeden sonra devam ettiğini açıkladı.
Bunun akabinde 3 numaralı motorda yaşanan kimi sıkıntılar nedeniyle NASA’nın lokal saatle 6:30’da (TSİ 13:30) canlı yayının planlandığı üzere başlayamadığı açıklandı. Bunun yerine operasyonel güncellemeler paylaşıldı.
NASA’nın geri sayım saati 40 dakikada duduruldu. Ajans bunun, hidrojen grubu uçuş yöneticisine bilgi verirken yaşanan 10 dakikalık bir duraksama olduğunu açıkladı lakin yarım saatten uzun sürdü.
BBC’nin çıkarımına nazaran mühendis takımı dört motorun hepsinde eşit sıcaklığı sağlayamadı.
Sorunu çözmek için çalışmalar yapıldı fakat daha fazla vakte gereksinim var.
BBC’ye konuşan NASA astronotu Stan Love, yaşanan teknik sıkıntıların, “özellikle yepisyeni bir uzay aracının birinci uçuşu için çok yaygın olduğunu” söyledi.
Büyük bir ilgiyle takip edilen fırlatma anından saatler evvel yüzbinlerce kişi Florida’nın Cape Canaveral kentine akın etti.
Bu bireyler ortasında ABD Lider Yardımcısı Kamala Harris de vardı.
Harris, Artemis Programı’nın yeni bir “çağın başlangıcı” olduğunu belirtti, misyon için “bütün erkek ve bayanlara yarar sağlayacak bir vizyon ve ilham verici bir yenilik” dedi.
NASA’nın en güçlü aracı
SLS, NASA’nın şu ana kadarki en güçlü aracı. Orion isimli kapsül, Ay ve etrafında 42 günlük insansız bir misyonu tamamlamak üzere gönderiliyor ve 10 Ekim’de San Diego açıklarında Büyük Okyanus’a inerek birinci vazifesini tamamlayacak.
Öncelikli amaç, 50 yıl ortadan sonra insanı yine Ay yüzeyine götürmek. Fakat bundan ibaret değil; NASA gözünü çok daha ötelere, Mars’a yanlışsız çoktan çevirdi.
Orion’un bugünkü Ay vazifesi mürettebatsız olarak yapılacak fakat her şey yolunda giderse astronotlar 2025’ten itibaren daha karmaşık vazifeler için gemiyi kullanacaklar.
Astronot Randy Bresnik, “Artemis I uçuşuyla yaptığımız her şeye, mürettebatlı yapılacak Artemis II uçuşundaki mümkün riskleri azaltma gözüyle bakıyoruz” yorumunu yaptı.
Florida’da hava durumu yılın bu vakti epeyce meçhul. Lakin Pazartesi sabah saatlerinin yüzde 80 oranında istenen hava kaidelerini sağlayacağı öngörülüyor.
Eğer teknik problemler nedeniyle uçuş sonraki saatlere yayılırsa, bu oran yüzde 60’lara düşüyor.
Artemis’in yağışlı havada fırlatılmasına onay verilmiyor.
Artemis ile ‘Ay misyonuna dönüş’
NASA, Ay misyonu için yeni teknolojileri kullanarak Artemis programıyla geri dönme kelamı vermişti. (Artemis’in, Yunan rabbi Apollo’nun ikiz kız kardeşi ve Ay Tanrıçası olduğuna inanılıyor)
Ajans, Ay’a geri dönmenin 2030’larda Mars’a insan göndermenin önünü açacağını ve süreci kolaylaştıracağını düşünüyor. SLS ve Orion üzerinde 10 yıldan uzun müddettir çalışılıyor. Her biri için bugüne kadar 20 milyar dolardan fazla harcama yapıldı.
Orion, daha evvel bir kere, 2014’teki deneme uçuşunda Dünya’nın etrafında hareket etmişti.
SLS-Orion’un beşerli birinci misyonu Artemis 2 için 2024 hedefleniyor. Ay’ın yüzeyinde 1972’den sonra birinci sefer insanların ayak basacağı Artemis 3 projesi için de 2025 sonu planlanıyor.
NASA şimdi Artemis 2 ve 3 misyonları için astronotları belirlemedi. Lakin Ay’ın yüzeyinde nereye iniş yapılabileceğine dair ayrıntıları paylaştı. 13 bölge belirleyen NASA, birinci misyon tamamlandıktan sonra bunların ortasından tercih yapacak.
Asıl gaye Ay’ın daima karanlıkta olan ve milyarlarca yıldır oluşan donmuş su kütlelerinin olduğu kestirim edilen bölgelerini keşfetmek. Bu buzların ileride içme suyu yahut yakıt olarak kullanılabileceği öngörülüyor.
Neden eleştiriliyor?
NASA’nın Artemis vazifesi, yepyeni takviminin gerisindeyken özgün bütçesini aşması ve sürdürülebilirliği tarafındaki soru işaretleri nedeniyle eleştiriliyor.
Artemis misyonuyla Ay’a beşerli birinci seyahatin 2024’te yapılması planlanıyordu.
Ancak NASA, e-ticaret devi Amazon’un kurucusu Jeff Bezos’un uzay teşebbüsü Blue Origin şirketinin açtığı dava, Covid-19 pandemisi ve fonlamada yaşanan problemler nedeniyle bu misyonu 2025’e ertelediğini açıkladı.
Bunların yanında SLS roketinin Ocak 2021’de yapılan testleri de başarısız olmuştu.
SLS roket programının 23,8 milyar dolarlık faturası tartışma konusu olurken, her bir fırlatışın 4 milyar doları aşan bütçesi NASA’nın kendi müfettişi tarafından bile “sürdürülemez” olarak nitelendirilmişti.
NASA Artemis misyonu için 2025 yılına kadar 93 milyar dolar harcanacağını öngörüyordu.
Bunlara ek olarak NASA’nın eski yöneticilerinden Lori Garver üzere, ajansın milyarlarca dolar bütçe ayırdığı vazifenin uzay seyahati açısından daha devrimsel olması gerektiğini düşünenler de var.
Garver, NASA’nın SLS için halihazırda sahip olduğu motorları yenilemek ya da nasıl yapılacağını bildiği yakıt tanklarını yine yapmak için kaynak ayırmak yerine fırlatma maliyetlerini aşağı çekmek ya da daha sürdürülebilir programlar geliştirmek için yine kullanılabilir teknolojilere yatırım yapabileceğini söylüyor.
BBC Bilim Muhabiri Rebecca Morelle’in analizi
Artemis yeni kuşağın Apollo’su mu olacak?
Apollo programı, gezegenimize ve insanlığa olan bakışımızı değiştirdi. Bundan 50 yıl sonra, insanlık yine gözünü Ay’a dikti. Artemis’in Apollo misyonuna şahit olmayan kuşaklara ilham vermesi umuluyor.
Artemis ile belirlenen yeni misyonlar 50 yıl öncesinden epey farklı. NASA, Ay’a birinci bayan ve birinci siyah astronotu göndermeyi planlıyor. Bu, uzay araştırmalarının herkese açık olduğu bildirisini taşıyacak. Ve Ay yüzeyi yalnızca başlangıç olacak. NASA’nın gayesi Mars’a ulaşmak.
Bugünkü fırlatışı izlemek üzere Kennedy istasyonu yakınındaki plajlar ve geçitlerde 200 binden fazla insan olacağı öngörülüyor.
SLS, tabandan 39,1 meganewtonluk kuvvetle fırlatılacak. Uygulanan güç, 1960 ve 70’lerde Apollo astronotlarını Ay’a gönderen Satürn V roketlerine uygulanandan yaklaşık yüzde 15 daha fazla. Öteki bir deyişle, SLS’nin motorları kalkışta yaklaşık olarak 60 adet Concorde tipi süpersonik jeti güçlendirmeye yetecek kadar güç sağlıyor.
Uçuşla ilgili mühendis grubu en çok endişelendiren şeyse, Orion’un ısı kalkanının Dünya atmosferine yine girişinde karşılaşacağı yüksek sıcaklıkla başa çıkıp çıkamayacağı.
Orion’un atmosfere giriş suratının saatte 38 bin km olacağı öngörülüyor. Bu, ses suratının 32 katı.
Havacılık ve uzay sanayilerinde faaliyet gösteren Lockheed Martin’in Orion program yöneticisi Mike Hawes, mekiği koruyan güçlendirilmiş karbonun yaklaşık 1600C derecedede denendiğini lakin yeni vazifesinde 2200C ile karşılaşacağını söylüyor.
Artemis I misyonunun önceliklerinden biri de ısı kalkanının test edilmesi.
Artemis’in birinci uçuşu yalnızca NASA için değil, Avrupa Uzay Ajansı (ESA) için de bir dönüm noktası.
ESA, Orion kapsülünü uzayda iten art kısım olan servis modülünü sağladı. Avrupa, bu katkıyla vatandaşlarının Ay’ın yüzeyine yapılacak seyahatlere dahil edileceğini umuyor.
Bugün Artemis IX’e kadar olan vazifeler planlanmış durumda.
Bu evrede Ay’da astronotların kullanımına hazır hayat alanları ve gezici araçlar olacağı öngörülüyor.
Ama Artemis, insanları Mars’a götürme maksadında bir ispat misyonu olarak görülüyor.
NASA yöneticisi Bill Nelson, bu gaye için 2033 yılı gayesinin ABD eski lideri Barrack Obama tarafından belirlendiğini söylüyor ve ekliyor:
“Program onu izleyen tüm hükümetler tarafından desteklendi ve bildiğim kadarıyla bunun için gerçekçi vakit dilimi 2030’ların sonu, tahminen 2040.”