Montrö Boğazlar Mukavelesi, 1923’te Lozan Antlaşması ile birlikte imzalanan Boğazlar Mukavelesi’nin yerine geçti. Montrö Boğazlar Mukavelesi, Karadeniz’e kıyısı olmayan ülkelere ilişkin savaş gemilerinin geçişini sınırlıyor ve Türkiye’ye Boğazlar üzerinde tam denetim hakkı veriyor.
Montrö Boğazlar Mukavelesi, Türk Boğazlarından geçiş rejimini ve boğazlar bölgesinin güvenliği işlerini düzenleyen mukaveledir. Montrö Boğazlar Kontratı, Bulgarlar, Fransa, İngiltere, İrlanda ve Denizaşırı Britanya Ülkeleri, Hindistan İmparatorluğu, Elenler Krallığı, Japonya İmparatorluğu, Romanya Krallığı, SSCB, Yugoslavya Krallığı ve Türkiye Cumhuriyeti ortasında 1936 yılında imzalandı.
MONTRÖ BOĞAZLAR KONTRATI NEDİR?
Montrö Boğazlar Kontratı 1936 yılında imzalandı. Türk Boğazlarından geçiş rejimini ve boğazlar bölgesinin güvenliği işlerini düzenleyen kontrattır. 1923’te Lozan Antlaşması ile birlikte imzalanan Boğazlar Mukavelesi’nin yerine geçti. Bu mukaveleyle birlikte Memleketler arası Boğazlar Komitesi’nin da vazifesi sonlandı.
MONTRÖ BOĞAZLAR MUKAVELESİNİN ÖNEMİ
Sözleşme, Türkiye’ye Boğazlar üzerinde tam denetim hakkı verir ve barış vakti sivil gemilerin özgürce geçişini garantiler. Mutabakat, ayrıyeten Türkiye’ye İstanbul ve Çanakkale boğazları üzerinde denetim ve savaş gemilerinin geçişini düzenleme hakkı verir.
MONTRÖ BOĞAZLAR MUAHEDESİNİN MADDELERİ
Birinci Madde
Bağıtlı Yüksek Taraflar, Boğazlar’da denizden geçiş ve gidiş-geliş (ulaşım) özgürlüğü unsurunu kabul ederler ve doğrularlar.
Bu özgürlüğün kullanılışı bundan bu türlü işbu Kontrat kararlarıyla düzenlenmiştir.
MONTRÖ BOĞAZLAR KONTRATININ TAM METNİ
KESİM I. – TİCARET GEMİLERİ
Madde 2
Barış vaktinde, ticaret gemileri, gündüz ve gece, bayrak ve yük ne olursa olsun, aşağıdaki 3. husus kararları gizli kalmak üzere, hiçbir süreç (formalite) olmaksızın, Boğazlardan geçiş ve gidiş-geliş (ulaşım) tam özgürlüğünden yararlanacaklardır. Bu gemiler, Boğazlar’ın bir limanına uğramaksızın transit geçerlerken, Türk makamlarınca, alınması işbu Kontratının I sayılı Ek’inde öngörülen vergilerden ve harçlardan öteki, bu gemilerden hiçbir vergi ya da harç alınmayacaktır.
Bu vergilerin ya da harçların alınmasını kolaylaştırmak üzere, Boğazlar’dan geçecek ticaret gemileri, 3. unsurda belirtilen istasyonun görevlilerine isimlerini, uyrukluklarını, tonajlarını, gidecekleri yeri ve nereden geldiklerini bildireceklerdir.
Kılavuzluk ve yedekçilik (römorkörcülük) isteğe bağlı kalmaktadır.
Madde 3
Ege Denizi’nden ya da Karadeniz’den Boğazlar’a giren her gemi, milletlerarası sıhhat kuralları çerçevesinde Türk maddeleriyle konulmuş olan sıhhat kontrolü için, Boğazlar’ın girişine yakın bir sıhhat istasyonunda duracaktır. Bu kontrol, bir pak sıhhat dokümanı (patentesi) ya da işbu hususun 2. fıkrasındaki kararların kapsamına girmediklerini doğrulayan bir sıhhat bildirisi gösteren gemiler için, gündüz ve gece, olabilen en büyük süratle yapılacak ve bu gemiler Boğazlar’dan geçişleri sırasında öbür hiçbir duruş zorunda bırakılmayacaklardır.
İçinde veba, kolera, sarı humma, lekeli humma (typhus exanlhematique) ya da çiçek hastalığı olayları bulunan ya da yedi günden az bir mühlet evvel bu hastalıklar bulunmuş olan gemilerle, bulaşık bir limandan beş defa yirmi-dört saatten az bir mühletten beri ayrılmış olan gemiler, Türk makamlarının gösterebilecekleri sıhhat muhafaza görevlilerini gemiye almak üzere, sıhhat istasyonunda duracaklardır. Bu yüzden, hiçbir vergi ya da harç alınmayacaktır; sıhhat müdafaa vazifelileri Boğazlar’ın çıkışında bir sıhhat istasyonunda gemiden indirileceklerdir.
Madde 4
Savaş vaktinde, Türkiye savaşan değilse, ticaret gemileri, bayrak ve yük ne olursa olsun, 2. ve 3. unsurlarda öngörülen şartlar içinde Boğazlar’dan geçiş ve gidiş-geliş (ulaşım) özgürlüğünden yararlanacaklardır. Kılavuzluk ve yedekçilik (römorkörcülük) isteğe bağlı kalmaktadır.
Madde 5
Savaş vaktinde, Türkiye savaşmışa, Türkiye ile savaşta olan bir ülkeye bağlı olmayan ticaret gemileri, düşmana hiçbir biçimde yardım etmemek şartıyla, Boğazlar’da geçiş ve gidiş-geliş (ulaşım) özgürlüğünden yararlanacaklardır. Bu gemiler Boğazlar’a gündüz girecekler ve geçiş, her seferinde, Türk makamlarınca gösterilecek yoldan yapılacaktır.
Madde 6
Türkiye’nin kendisini pek yakın bir savaş tehlikesi tehdidi karşısında sayması durumunda, 2. husus kararlarının uygulanması tekrar de sürdürülecektir; lakin, gemilerin Boğazlar’a gündüz girmeleri ve geçişin, her seferinde, Türk makamlarınca gösterilen yoldan yapılması gerekecektir. Kılavuzluk, bu durumda, zarurî kılınabilecek, lakin fiyata bağlı olmayacaktır.
Madde 7
“Ticaret gemileri” terimi, işbu Mukavelenin II. Kesitinin kapsamına girmeyen bütün gemilere uygulanır.
KESİM II. – SAVAŞ GEMİLERİ
Madde 8
İşbu Kontrat bakımından, savaş gemilerine ve bu gemilerin nitelikleriyle tonajlarının hesabı için uygulanacak tanımlama, işbu Kontratın II sayılı Ek’inde yer alan tanımlamadır.
Madde 9
Deniz kuvvetlerinin, sıvı olsun ya da olmasın, yakıt taşımak için bilhassa yapılmış olan yardımcı gemileri, 13. hususta belirtilen ön-bildirim şartına bağlı tutulmayacaklar ve, Boğazlar’ı tek başlarına geçmek şartıyla, 14. ve 18., hususlar yeterince sınırlamaya bağlı tonajlar hesabına katılmayacaklardır. Bununla birlikte, bu gemilerin, öteki geçiş şartlan bakımından, savaş gemileriyle bir tutulmaları süregidecektir.
Bir evvelki fıkrada belirtilen yardımcı gemiler, öngörülen kuraldışılıktan, lakin silâhları: yüzer amaçlara karşı en çok 105 milimetre çapında iki toptan, hava maksatlarına karşı en çok 75 milimetre çapında iki silâhtan çok değilse yararlanabileceklerdir.
Madde 10
Barış vaktinde, hafif su üstü gemileri, küçük savaş gemileri ve yardımcı gemiler, ister Karadeniz’e kıyıdaş olan ister olmayan Devletlere bağlı bulunsunlar, bayrakları ne olursa olsun, Boğazlar’a gündüz ve aşağıdaki 13. ve sonraki unsurlarda öngörülen şartlar içinde girerlerse, hiçbir vergi ya da harç ödemeksizin, Boğazlar’dan geçiş özgürlüğünden yararlanacaklardır. Üstteki fıkrada belirtilen sınıflara giren gemiler dışında kalan savaş gemilerinin fakat 11. ve 12. unsurlarda öngörülen özel şartlar içinde geçiş haklan olacaktır.