Hatırlama/Hatırlatma: Meltem Arıkan’la Kesişen Yollar’a Dair
Öncelikle Meltem Arıkan’la “hukukumuz”a dair kısaca da olsa bir tarihçe aktarmam gerektiğini düşünüyorum. Ben otuzlu yaşların başında, mahpustan yeni çıkmış ve çıkar çıkmaz da Damar isimli bir edebiyat mecmuasında çalışmaya başlamıştım. 90’lı yılların başları. Damar’ın ofisi Ankara Kalesi’ne çıkarken çabucak yokuşun sonuna doğruydu. Bir gün yirmili yaşların ortalarında bir bayan geldi, yanında bir de kocaman köpek vardı (belleğim beni yanlış konuşturmuyorsa, motamot böyleydi). Bayan çok hoştu, köpek çok görkemliydi. Damar’ın tek odadan ibaret dördüncü kattaki ofisine nasıl sığdılar bilmiyorum fakat sığdılar! Meltem Arıkan hikaye yazıyormuş, dergiye hikaye vermeye gelmiş, bu ortada bizimle de tanışmak istemiş. Tanıştık, edebiyat üzerine bir sohbetin akabinde hikayesini bırakıp gitti. Bir daha uzun müddet haberleşemedik. Beş altı yıl sonra ben diğer bir yayınevinde işe başladım. Bu ortada Meltem Arıkan roman yazıyormuş. Yanlış hatırlamıyorsam birinci romanı Ve… Veya… Belki… için yeni çalıştığım yayınevine görüşmeye gelmiş. Tesadüfler… Yeniden ayaküstü kısa bir sohbet… Ortadan kaç ay yahut yıl geçti bilmiyorum; bu sefer Evet… Ama… Sanki… isimli romanıyla tekrar yayınevinin kapısını çalmıştı ve yeniden ayaküstü kısa bir sohbet…
Meltem Arıkan yazmayı seven, hatta yazmaya âşık bir bayan imgesi oluşturmuştu bende. Münasebetiyle bu alanda bir “hırs” da kelam konusuydu. O denli iddia ediyorum ki Ankara’daki yayınevinde aradığı çıkışı yakalayamamıştı. Yahya Kemal Beyatlı’yı haklı çıkartmak istercesine İstanbul daima kulağınıza fısıldar; Ankara ülkenin başşehri ancak yazma/yazar/yayıncılık dediğinizde “başkent” benim! Eninde sonunda benim kapımı çalacaksınız ya da oralarda sürünüp duracaksınız!… Meltem ve daha kaçları, Ankara’da sürünmek yerine İstanbul’a açılmayı yeğlediler. Elbette kendileri açısından yeterli ettiler. Ne yazık ki Ankara’nın körelten bir tarafı var. Müellifi, yayıncıyı ümitsizliğe sevk eden bir tarafı var. İstanbul’da Meltem uçmaya başladı. Boğaz’ın üstünden bir martı üzere süzüldü. Dalgalarla boğuştu, yazdı, yazdı, yazdı… Yeni romanlar, metinler, makaleler hiç eksik olmadı… Artık üzerinde çok konuşulan, tartışılan ve zalimce eleştirilen bir yazar/romancıydı. Ancak bizim ilgimiz, yanılmıyorsam on yıl kadar kesintiye uğradı. Ta ki bir kültür merkezi açtığımda söyleşi/imza için davet edene kadar…
Hayatın dehşetli acımasız bir tarafı var, biliyoruz. Ben bir gayretin içinde boğuşurken Meltem İstanbul’da bir öteki uğraşın içinde boğuşuyormuş. Sizin ülkenizin sanatını, edebiyatını, kültürünü varsıllaştırmak için verdiğiniz çaba yetmiyormuş üzere bir de iktidarların/iktidarcıkların bin bir tuzağıyla boğuşmak zorunda kalmanız… Dehşetli acımasız. Bu ülkenin, sanatçısına/yazarına/yayıncısına biçtiği kaftan da, kefen de ne yazık ki bu.
Mİ MİNÖR’E KARŞI MAJÖR SİYASET
Gezi sürecinde tanınan Meltem Arıkan’ın ismi bu kere bir oyunla, Mi Minör’le şahlandı. O denli ki Gezi’nin tüm faturası (elektrik su doğal gaz, yakılan yıkılan ne varsa, ölen her kim varsa) Meltem Arıkan’ın yazdığı, Mehmet Ali Alabora’nın yönettiği bir oyuna (Mi Minör) kesildi. Dahası, ülkenin, iktidarın prestiji için müellif Meltem ile direktör, oyuncu arkadaşlarına “cehennem ateşi” de dahil her türlü imha senaryosu devreye sokuldu. Sonuçta Meltem 18 yıllık bir hapislikle ve kaçak göçek bir ömürle baş başa kaldı. Galler’i mesken edindi. Olağan Meltem ve Mehmet Ali Alabora kadar “şanslı” olmayanlar da bugün hapisteler: Osman Kavala örneğin.
Yeri gelmişken kısaca Mi Minör’ün kıssasına bakalım. Kıssa “Dünyanın kendine has tek ülkesi Pinima”da geçiyormuş. Hatırlarsanız, Cüneyt Arcayürek’in de KuDeTa isimli bir yapıtı vardır. Tema tarafından benzerlikleri-farklılıkları bir yana, “düşsel bir yer/kâbussal bir yer” sanatın öteden beri, ilkçağlarından günümüze değişmez temalarındandır. İnsanın yeryüzünü, gökyüzünü, göğün içini, yerin altını keşfetme ve dönüştürme macerasında sanat, bilimden/teknolojiden çok daha eskidir. Sanat, günümüzde iktidarını bir ölçü bilime, bilhassa de teknolojiye bırakmak zorunda kalmışsa da hâlâ ciddiye alınıyor. O denli ki bundan huzursuz olan iktidar etrafları de çıkabiliyor. “Siyaset” işin içine balıklama daldığında sıkıntı hiç de umulmadık yerlere taşınabiliyor.
“Düşünce özgürlüğü mü istiyorsunuz? Satın alın!” Mi Minör’ün değil, aslında kapitalist sistemin dayattığı bir arz-talep uygunluğunun sanata/oyuna dökülmesi bu. Tahsin Yücel de Gökdelen’de işlemişti. Hukuk mu istiyorsunuz? Bastır parayı, al… Çok daha eskilere gidersek bunun değişik, üstelik gündelik hayatta versiyonlarıyla karşılaşırız. Kürtçe mi konuşmak istiyorsun, her sözün bedeli 5 kuruş olabilir –mesela.
EDER İLE BEDEL YAN YANA
Ne diyordu Meltem Arıkan? “Hayat; sanatı taklit etti, ben yargılandım.” Sonuçta Majör siyasetin asli işlevlerinden biri, cezalandırmaktır. Burada “adalet” yoktur. “Doğru-Yanlış” geçersizdir. Seyahat mi Mi Minör’den doğmuştur, Mi Minör mü “geçmiş” Gezi’lerden doğmuştur? Bunun tartışması yapılabilir mi? Sanat-Siyaset ilgisi her vakit tartışılır, tartışılmalıdır da ancak hiç kimse bir sanat yapıtından yola çıkarak “isyan bayrağı” açmaz. O isyan bayrağının diğer öbür “toplumsal-siyasal-kültürel” itirazları vardır. Bunu algılamakta zorlanan her türlü iktidar, ister istemez “bastırma” yolunu tercih eder. Sesi havada manipüle eder. Soluğu ağza tıkar. Fakat “isyan edenler”in de tartışma konusu edilmesi gereken açmazları vardır. Örneğin, “iktidarsız bir siyaset” mümkün müdür?
Bu bağlamda farklı bir çalışmayı anmadan geçemeyeceğim. “Düzen ve Kaos Ortasında / Toplumsal Aksiyon Polisliği Polis Açısından Seyahat Olayları” isimli bir kitap. A. Erkan Koca yazmış. Art kapaktan minik bir alıntıyla bağlayayım: “Eylemciler, polisi fazla politik olmakla, ‘iktidar polisi’ üzere davranmakla suçluyorlar lakin polis de aksiyoncuları tıpkı halde ve epey ironik bir biçimde fazla politik olmakla suçluyor, iktidar için ‘yanıp tutuştuklarını’ ileri sürüyordu.”
Mi Minör’de bu “çelişki”ye bir “çözüm” sunuluyor mu? Doğrusu bilmiyorum zira oyunu izleme imkanım olmadı. Vurgulamak gerekir ki hiçbir sanat yapıtı “çözüm” sunmak mecburiyetinde değildir. Ne muhalefete ne iktidara bir açıklama yapma mecburiliği vardır. Sanat’ın kendini savunmak durumunda kalması, insanlığın insan olmayı becerememe ayıbından sonraki en büyük ayıbıdır.
Sanat, öncelikle sanattır. Ondan herkes kendi hissesine düşen kıssayı alır almaz; bu da farklı bir konu. “Kıssa’nın bedeli” olmamalıdır. Kıssa’ya bedel ödetmek isteyen hangi kesim olursa olsun, bir gün o Kıssa’ya sığınır. O Kıssa’ya yalvar yakar olur…
Alaattin Topçu