Gazeteci Metin Toker, 20 yıl evvel bugün hayata veda etmişti. 2002 Haziran ayı başında onun köşesini ben yazmıştım:
“59 yıllık meslek hayatında birinci kez bugün, Metin Toker gazetedeki yazısını yazamadı. Onun vefalı, sevgili okuyucuları çok düzgün bilirler ki, yıllar boyunca hiçbir hastalık, yurtiçi ve dışı seyahat, doğum, mevt, hatta hapishanede bulunmak Metin Toker’in daktilosunun başına geçmesini engelleyememişti.
Ama şu an ağır bakımda.
Metin Toker gazeteci doğulmayacağına, gazeteci olunabileceğine inanıyordu. 1940’ların başında da zati bu mesleğe heves ettiğinde, vaktin meşhur gazetelerinden Son Telgraf’ın Yazı İşleri Müdürü Reşat -Şişman- Fevzi Yüzüncü ona “Bu iş sana nazaran değil, sen düzgün bir aile çocuğuna benziyorsun” diye karşı çıkmıştı. Galatasaray Lisesi’ni birincilikle bitirmişti ve tıp fakültesinde okuyordu. Lakin o gazeteci olmak istiyordu ve oldu… 1943 yılının bir sonbahar gününde, Az Nadi’nin onu elinden tutup, Cumhuriyet gazetesine götürdüğünden bu yana daima bir gazeteci, yalnızca bir gazeteci olarak hayatını sürdürdü. Kendi telaffuzuyla: Okuyucuyla yaşanan ve yaşanmakta bu denli yıl devam eden beraberlik. Geride kalan, güncelden bugünün aktüeline gelen ve yarının yenisinde sürecek bir birliktelik… Ne harika bir serüven. Gazetecilik: Dünyanın en hoş mesleği… Çok severek, yanlışsız yapmak kaidesiyle…
MİLLETVEKİLLİĞİNİ REDDETTİ
Metin Toker o denli yaptı. Birtakım meslektaşları iş hayatına, kimileri siyasete girdiler, milletvekili, bakan hatta başbakan oldular. 1957 yılında yazdıklarından ötürü 7 ay 23 günlük mahkûmiyetinden sonra, Demokrat Parti yöneticilerinin yeni bir hışmından korkan Cumhuriyet Halk Partisi’nin dokunulmazlık zırhını kazandırmak için önerdiği milletvekilliği adaylığını çabucak reddetmişti. Politikayı sevmiyordu, mesleği gereği kimi aksilikleri göze almayı kabul ediyordu. Gerçekten yeniden mahpusa atıldı. İki kızı da o tutukluyken doğdular. Hiç pişman olmadı. Kendi yerine geçen Ankara listesinden CHP adayı olan gazeteci arkadaşının milletvekili seçilmesine çok sevindi -bu kişi Bülent Ecevit idi-.
Kendisi “Akis” efsanesini sürdürmeyi tercih etti. “Akis”, yalnızca devrin tiraj rekorları kıran mecmuası olarak basın tarihine geçmedi. Ayrıyeten Hikmet Bayur, Faik Ahmet Barutçu, Cemil Sait Barlas, Mükerrem Sarol, Fatin Rüştü Şiddetli, Server Somuncuoğlu, Avni Başman, Doğan Avcıoğlu, Mümtaz Soysal, Cüneyt Arcayürek, Güneri Civaoğlu ve daha pek çok ünlü, renkli ve farklı fikirli kalemi buluşturdu. Metin Toker son günlere kadar da, yeni yetişen genç gazetecilerin “usta”sı olmaya devam etti. Bununla birlikte meslek ömrü boyunca “muhabirlik” heyecanını hiç kaybetmedi.
Fakat kuşkusuz, gazetecileri en çok etkileyen, bir meslektaşlarının 1955 yılında Ulusal Şef İsmet İnönü’nün kızıyla evlenmesi olmuştu. Metin Toker, Özden İnönü ile yaşadığı aşk kıssasını anlatmayı sevmezdi. Bir yıl sonra bitirmeyi planladığı, anılarını yazdığı “Gazeteci Olan Adamın Hikâyesi”nde de bu bahse az değinmeye itina göstermişti. Allah’tan, benim itirazlarımı vakit zaman dinledi!
“BULUNMAZ BİR NİMET”
Tarihçiler ve siyaset bilimciler için ise İsmet Paşa’nın yanı başında, Pembe Köşk’te, Metin Toker üzere bir yetenekli gözlemci muharririn uzun bir devir yaşaması bulunmaz nimet olmuştur. Bilgi Yayınevi tarafından basılan “Demokrasimizin İsmet Paşa’lı Yılları” ciltleri bugün hem meraklıları hem de öğrenciler tarafından zevkle okunmaktadır ve yakın tarihimiz için çok kıymetli kaynak kitaplardır.
Metin Toker anılarını tamamlayamadan ortamızdan ayrıldı. Ömür öyküsünün son satırları 1949 baharında “Ankaralı yeni arkadaşı” ile ilgiliydi…
Metin Toker, Türkiye’nin son 20 yılını görmedi.
YARIM KALAN ANILARINDAN…
“Şuna katiyen inanıyorum ki insanların ömründe onların kişiliğini etkileyen -etkileyen ne söz, kişiliğin en kalın çizgilerini çizen- ailesi, yaşadığı etraf ve okuldur. Onun için bu kısımda Beyoğlu ve Kadıköy kollarıyla ailem, 1930’lar İstanbul’u ve Galatasaray en değerli yeri işgal etmektedir. Bunlardan rastgele birinin ‘Gazeteci olan adam’ın kişiliğindeki hissesi -yahut etkisi- gölgede bırakılırsa onun ‘60 yıllık gazeteci yaşamı’ da gerektiği üzere anlaşılamaz: ‘Gazeteci olan adam’ diğer olurdu.
Bu kısımda belirtilmek istenmiştir ki ben, o vakitler ‘orta halli hayat statüsü’ne sahip bir küçük memur ailesindendim. Ailemin özelliği, anlattığım nedenlerden Batı’ya açık olmasıdır. Cumhuriyetin eski harfleri hiç okumamış, onları bilmeyen birinci neslindenim. Latin alfabesi yürürlüğe girdiğinde annem de nenem de, açılan Millet Mektepleri’ne birinci giden ve o harfleri orada öğrenen jenerasyondan olmuşlardır. Hayatlarının sonuna kadar gazete okudular lakin ne vakit eski harflerle yazma imkânları olduysa -yazdıkları kimse eski harfleri biliyorsa- onları kullanma kolaylığını kulak ardı etmediler.
Bizim meskende nenem daima namaz kıldı; annem oruç tuttu. Mübin (kardeşi) bayram namazlarına ebediyen sarfiyat. Bizim için ‘inanmış, ancak ibadetinde tam kusursuz sayılmayan aile’ denilmesi yerinde olur.”
“Yeni seçimin 21 Temmuz 1946’da yapılması Meclis’çe karar altına alındı. DP de bir karar aldı: Seçim kampanyasını, Celal Bayar, 29 Haziran’da Adana’da açacaktı. Lakin beni en çok ilgilendiren karar, Cumhuriyet gazetesinin kararıydı: Celal Bayar’ın kampanyayı açış gezisini ben izleyecektim. Ankara temsilcimiz Mekki Sait Esen’e haber iletildi; gazete beni ‘kollaması’ için DP genel liderine ricada bulunacaktı. Annem, küçük ‘yol çantam’ı hazırlamıştı. Talimat mucibince ‘onu kapıp’ fırladım. 28 Haziran’da Adana’da ve 29 Haziran günü bizim Çukurova muhabirimiz Çoban ile birlikte Bayar’ı karşılamak üzere havaalanındaydım. Ben o tarihe kadar o denli büyük bir kalabalık görmemiştim. Sonradan, görecektim natürel; hatta daha bile büyüğünü… Bunlar üç çeşit olacaktı:
1- Kendi kendine oluşanlar,
2- Devlet dayanağıyla oluşanlar,
3- Devletin engelleme eforlarına karşın oluşanlar.
Adana’daki birinci ile üçüncünün karışımıydı.”
“1947 Mayıs’ının başında yeniden bir Amerikan filosu İstanbul’u ziyaret ediyordu. O sıralar bir gün, 6 yahut 7 Mayıs olmalı -zira 5 Mayıs’ta Cumhurbaşkanı İnönü Ankara’dan gelmiş, öğlenden sonra filonun iki kumandanını, Amiral Bieri ile Amiral Jennings’i Dolmabahçe Sarayı’nda kabul ederek çaya alıkoymuştu- edebiyat fakültesine gitmiştim. İki ders ortasında rıhtıma indim. Nefis bir hava vardı. Amerikan harp gemileri bizimkilerle bir arada tam karşımızda duruyorlardı. Baktım, bizim sınıftan iki kız arkadaşımız, yanında tanımadığım öbür bir genç kız, rıhtımda dolaşıyor. Genç kızın siyah, örgülü saçları vardı. İri, kara gözleri dikkatimi çekti. Karşılaştığımızda arkadaşım beni ona ‘Metin’, onu bana ‘Özden’ diye tanıştırdı. Soyadını çıkarmakta zahmet çekmedim zira sınıf arkadaşımızın Bayan Mevhibe İnönü’nün yakın bir akrabası olduğunu biliyordum. Biraz konuştuk; laf, Amerikan filosuna ve Dolmabahçe’deki çay davetine geldi.
‘Türkiye Cumhurbaşkanı İstanbul’a kadar ayaklarına gelmek yerine Amerikalı amiralleri Ankara’ya çağırıp onlara Çankaya’da çay içirse, daha yakışık alırdı’ dedim.
Özden İnönü itiraz etti: Babası İstanbul’a onun için gelmemişti. Trakya’da askeri hareketler vardı; oraya gidiyordu. Haydarpaşa’dan Dolmabahçe’ye geçerlerken iki filo cumhurbaşkanını top ateşiyle selamlamışlardı. İnönü de Amerikalı kumandanları Saray’a çaya davet etmişti. Türk kumandanlarla birlikte… Ne vardı bunda? Hakikaten babası Trakya’ya hareket etmişti. Biliyordum; çünkü onunla ilgili haberi gazeteye ben yazmıştım.
‘Ne de olsa, imaj hoş değil’ diye ısrar ettim.
Yüzüme baktı. ‘Görüntü her vakit gerçeği göstermez’ dedi.
Muntazam, beyaz dişleri vardı. Ankara’ya dönüşlerinde, haberi yazmak için gara gitmiştim. Uzaktan gördü, gülerek selam verdi. ‘Ankaralı yeni arkadaşım’ şad olmuş görünüyordu.”
“Cumhuriyet 21 Temmuz 1946 seçimlerini ‘Mekki Sait Esen ve Metin Toker bildiriyorlar’ diye verdi. Bu benim meslek hayatımda büyük bir basamaktı. Zira gazeteciliğe başlamanın üzerinden şimdi tam üç yıl bile geçmeden -22 yaşında- basının en prestijli ve kıymetli gazetesi, memleketin en büyük olayının izlenmesi vazifesini, kıdemli ve çok beğenilen bir mensubuyla birlikte -Mekki Ağabey- bana bırakıyordu. Seçim gününe kadar başkentteki havayı sahiden güzel kokladık, bunu muvaffakiyetle yansıttık. Gazete çok mutluydu. DP etraflarında bir canlılık, ümit, hatta coşku vardı.
CHP tarafında ise adeta bir yılgınlık. Bunu sonradan CHP’nin o zamanki ‘yükselen yıldız’ı Nihat Erim ile konuşmuşumdur. Nihat Bey’e nazaran bunun sebebi basının sebep olduğu ‘manevi baskı’ idi. Hiç kuşku yoktur ki DP’yi tutan gazetelerin etkisi, birden fazla prestijini kaybetmiş ve müelliflerden bir kısmının ‘çıkar karşılığı’ partiyi tuttukları bilinen CHP yanlısı gazetelerinkinden büyüktü. Düşünmek lazımdır ki onların genç muhabirlerinin bile sempatisi DP’ye idi ve bu eğilimlerini haberlerine ‘sokuşturmak’tan geri kalmıyorlardı.”
“1948’in şubat sonunda bir pazar gecesiydi. O sıralar her pazar üzere gazeteyi Nazım Bey’le birlikte hazırlıyorduk. Ben onun muaviniydim. Öteki kimse yoktu. Meşhur ‘piknik’imizi şimdi tamamlamış, masalarımızın başına geçmiştik ki odanın kapısı açıldı, hademe iki ziyaretçi getirdi. Aşağıdan kendilerini tanıdıkları için telefonla haber vermemişlerdi. Gelenlerden biri Adnan Menderes’ti, oburu Fuat Köprülü. Ben buyur ettim, zira kendileriyle seyahatlerden ahbaptık. Nazım Bey’le tanıştırdım. Oturdular, biraz çene çaldık. Gelmelerinin sebebi olağan, bizimle çene çalmak değildi. O gün partinin Beykoz kongresi yapılmıştı. DP ‘maaş farkları meselesi’ denilen uyuşmazlık sebebiyle kaynıyordu. CHP iktidarı, milletvekili maaşlarına artırım kararı almıştı. Natürel bu, o vakit da kamuoyunun hiddetini çeken bir davranıştı. DP milletvekilleri tamamen ‘kritik durum’daydılar. Meclis’e bunun için mi girmişlerdi? Artık, ‘millet düşünce içindeyken’ CHP’liler üzere keselerini mi dolduracaklardı? Oylamada karşı, yani ‘kırmızı oy’ vereceklerdi. O kolaydı. Ancak artırım kanunlaştığında oyları ne olursa olsun ortadaki farkı almamazlık edemezlerdi. Menderes ve Köprülü ‘sebebi ziyaret’lerini söylemekte gecikmediler: Kongre haberinin sonraki günkü gazetede ne formda yayımlanacağını öğrenmek istiyorlardı. Kongrede ikisi de konuşmuşlardı. Sanki, konuşma metinlerini görebilirler miydi? Provaları getirtebilir miydik?
Nazım Bey’le bakıştık. ‘Olur!’ dedik. Konuşmalarını görebilirlerdi.
Basın olarak DP’lilerle pek dosttuk ya… Provaları getirttik. Konuklarımıza Cevat Bey’in büyük masasında yer de gösterdik. Adnan Beyefendi oraya oturdu, gözlüklerini taktı… ve konuşmaları adeta yeni baştan yazdı. ‘Hoca’ bizimle kaldı.
İşlerini bitirdiler. Geç vakit gittiler. Adnan Beyefendi alışılmış eski harflerle yazmıştı. Nazım Beyefendi bir göz attı; kötü halde bozuldu. Kızdı da… ‘Dizdirelim, bir de sen oku’ dedi. Dizdirdik; okudum. Bunlar kongreyi izlemiş muhabir arkadaşımızın yazdığı konuşmalardan tamamen farklı konuşmalardı. Halbuki arkadaşımız en yetenekli muhabirlerimizden biriydi. Doğruyu onun naklettiğinden hiç kuşkumuz yoktu.
Peki, artık ne yapacaktık? Üzücü halde faka basmıştık. Konuşma olarak Adnan Bey’in yazdığını koymamamız artık olanaksızdı. Arkadaşımıza ne diyecektik? Nazım Beyefendi ‘Bu ne biçim demokrasi anlayışı!’ diye söylenip duruyordu.”