Karayipler’deki Haiti sık sık siyasal ve ekonomik kriz nedeniyle yaşanan ayaklanmalarla gündeme gelen bir ülke. Bahtı, birebir adayı paylaştığı komşusu Dominik Cumhuriyeti’nden hayli farklı olagelmiş Haiti tıpkı vakitte dünyanın en fakir ülkelerinden. Artık ise çete savaşlarını tedbire gerekçesiyle ülkeye yabancı ülke askerlerinin çağırılmasına karşı halkın protestoları kelam konusu.
Peki lakin neden Haiti, Amerika kıtasının en bedbaht yeri olarak tanınıyor? Neden bu ülke daima yoksulluk, açlık, çete savaşları, göç, askeri müdahale, darbe, suikast, çevresel felaketler ve barınma sıkıntılarıyla gündeme geliyor? Başarılı bir köle isyanıyla bağımsızlığını Fransız İhtilali’nden çabucak sonra kazanan bu ülkenin şahsına münhasır geçmişi, bugün yaşananlara dair pek çok şey anlatıyor.
FRANSA’YA KÖLELİK TAZMİNATI; ABD’NİN İŞGAL ROTASI
Eski bir Fransa sömürgesi olan Haiti, devrin en güçlü kolonilerden birisi. Köle ayaklanmasıyla birlikte bağımsızlığını kazanmış olsa da Haiti’nin kendi tecrübesini kendi başına yaşaması pek mümkün olmaz. Zira Fransa, bağımsızlığın sözün tam manasıyla bir faturasını çıkartır ve Haiti astronomik bir sayı ödeme durumunda kalır: Ticaret ambargosunun akabinde Fransa’nın savaş gemileri 1825 yılında Haiti’ye gerçek dümen kırar ve ‘köle kaybı ve köle kolonisinden ötürü yaşanan zararın tazminini’ bu yolla dayatır. Onlarca yıl müddet boyunca Haiti idaresi Fransa’ya ‘borç’ değil; ‘bağımsızlık bedeli’ öder. Bu sayı günümüzün hesabıyla yaklaşık 21 milyar dolara denktir. Ödemeleri ise uzun vadeli bitek tükenmek bilmeyen ABD işgalleri ve darbeler izler…
Haiti’de seçimler uzun bir müddettir erteleniyor. Ülkenin eski Cumhurbaşkanının suikast sonucu ölmesi nedeniyle ülkenin başına ‘geçici’ olarak geçen Ariel Henry, ABD ve müttefiklerinin takviyesiyle keyfi olarak yabancı askeri güçleri Haiti’ye davet ediyor. Yasallığı sorgulanan bir ismin daveti ise işgal olarak bedellendiriliyor.
KAOSTAN FAZLASI
Batı medyasının Haiti’de yaşananları basitçe ‘kaos’ olarak yansıtıyor. Tahlil ise askeri müdahale üzere lanse ediliyor. Haitililer ise çetelerin direkt ABD kaynaklı (1) problemlerle bağlı olduğunu, geçmişte olduğu üzere işgalin buna bir tahlil olmayacağını savunuyor. Meğer sorunun sosyoekonomik kökleri her zamankinden daha açık bir halde kendini gösteriyor. ABD, Henry idaresinden, petrole devlet takviyesini kesmesini talep ediyor.
İşte bu sessiz işgale kulak vermek için Haitili gazeteci Jackson Jean ile konuştuk. Jean, çetelerin barışçıl göstericilere karşı kullanılırken yabancı güçlerin birebir ‘hassasiyete’ sahip olmadığını söyledi “tamamen jeopolitik ve insancıl yaklaşımla hiçbir ilgisi yok” dedi.
‘BİZİM KRİZ DEDİĞİMİZ ŞEYE ONLAR FIRSAT DİYOR’
Haiti uzun bir müddettir çeşitli krizlerle gündeme geliyor. Zelzele ve sel üzere çevresel felaketlerin yarattığı yıkıma bir de darbeler, ayaklanmalar ve neredeyse ‘olağan’ hale gelmiş ekonomik kriz ekleniyor. Sizce bu bir ‘talihsizlik’ mi? Yoksa sorunun temeli, talihin ötesinde mi?
Dünyadaki her ülke üzere Haiti de doğal afetlerle ya da dönemsel krizlerle karşı karşıyadır. Sorun, krizlerin nedenleridir ya da neden kendimizi daima kriz sarmalının içerisinde bulduğumuzdur. Demokrasinin buradaki doğuşundan bu yana ülkede yaşanan siyasi, ekonomik ve toplumsal krizlerin hepsi, milletlerarası müdahalenin, egemenlik ihlallerinin ve Haiti halkının kendi mukadderatını tayin hakkının eseridir.
Tekrar eden darbeler (Örneğin 1991, 2004 yıllarında yaşananlar), silahlı çetelere sağlanan finansman ve silahlandırılmaları, kamu şirketlerinin özelleştirilmesi… hepsi aslında ABD, Kanada ve Fransa tarafından yönetiliyor. Bu bilinen bir gerçek. Kolaylıkla ispat olarak sunabileceğimiz arşivler, tanıklıklar ve dokümanlar var.
Sözün özü, ülkede yaşanan krizlerin kısır döngüsünü kırabilmek için evvel yabancı ülkeleri kendi toplumsal işleyişimizden soyutlamamız gerekiyor. Aksi takdirde daimi bir azaba uğrama riski bulunuyor. Zira bizim kriz dediğimiz şeyi, onlar fırsat olarak isimlendiriyor.
Jackson Jean ‘ÇETE TASASI JEOPOLİTİK, İNSANCIL DEĞİL’
Haiti’de çok uzun müddettir devam eden bir sokak hareketine rastlıyoruz. Geçtiğimiz yıllarda yaşanan ayaklanmanın gelişmesini düşündüğümüzde tarihî olarak göze almamız gereken hangi noktalar var? Ülkenin bağımsızlığını kazandığı ayaklanmadan bu günlere birbiriyle ziyadesiyle bağlı bir çizgiye rastlıyor muyuz?
Aslında bakarsanız Haiti’de yüzyıllardır gerçek manada bir ayaklanma yaşanmadı. Yalnızca milletlerarası emperyalistler tarafından, Haiti topraklarındaki varlıklarını haklı çıkartmak için düzenlenen kimi senaryolardan bahsedebiliriz.
Yirminci Yüzyılın başlarında Amerikalıların Haiti’yi işgal etme münasebetlerinden bir tanesi ülkedeki iç savaştı. Piquets (Güneyli milisler) ve Cacos (Kuzeyli Milisler) ortasındaki kelamda savaş. Bugün baktığımızda 1910’larda ABD’de hâkim olan “Amerika, Amerikalılar içindir” kelamıyla bilinen Monroe’nin emperyalist doktrinin gerçek neden olduğu konusunda hemfikir bir tarih okuması görüyoruz. ABD, 1910’lu yıllarda neredeyse tüm Latin Amerika ülkelerini işgal etti ve her işgale farklı bir mazeret buldu.
Yine ABD’nin işgalleri üzerinden gidersek şayet 1991 periyodunda Jean-Bertrand Aristide’nin ayrılmasıyla sona eren çatışmalar da bir senaryoydu. Pentagon’un saklılığı kaldırdığı dokümanlardan ABD’nin birebir anda iki tarafı da finanse ettiğini görüyoruz.
Bu üzere senaryolar daima ‘ilerici’ yahut ‘solcu’ bir hükümetin varlık gösterdiği durumlarda ya da insanların bir şeyleri sarsmak üzere olduğu bağlamlarda ortaya çıkar. Mesela biraz daha eskiye gidelim… Devrin Cumhurbaşkanı Nord Alexis [1902-1908] tarafından başlatılan “Birlik Süreci”nden birkaç yıl sonra ülkede ABD’lilerin başrolü oynadığı şiddetli bir siyasi istikrarsızlık yaşandı. Birlik Süreci’nde başlatılan davalarda, içlerinde yabancıların da olduğu pek çok oligark ve yozlaşmış siyasetçi yargı karşısına çıkartılmıştı ve borçların ödenememesi gündemdeydi. Beş yıl sonra ABD, ülkeyi işgal etti.
Daha sonra 1950’lerde, geçtiğimiz yüzyılın en ilerici Haiti Cumhurbaşkanı Dumarsais Estimé’ye karşı bir darbe düzenlendi. Birkaç yıl sonra, 1957’de ise ABD tarafından desteklenen ve 1986’da sona erecek olan bir François Duvalier diktatörlüğü başlamış oldu.
Ülkenin demokratikleşme sürecindeki birinci cumhurbaşkanı Aristide’ye karşı 1991’deki darbelerle birlikte 2002’ye kadar sürecek bir siyasi kriz doğmuş oldu. Aristide, emperyalist güçlerden sömürgeci tarihin tazminatını talep ettiği için 2004’te seçimle iktidara geldi ve 2004’te kendisine karşı bir darbe daha düzenlendi. O vakitten beri emperyalist güçleri gerisine almadan seçimleri kazanabilen bir cumhurbaşkanına sahip olmadık. Bu durum silahlı çetelerin şiddeti ve 2017’ye kadar devam eden Haiti’deki Birleşmiş Milletler askeri varlığı ile yalnızca daha berbata gitti.
Bugün gözlemlediğimiz silahlı çeteler ortasındaki çatışmalar dikkat dağıtıcıdır. Haiti’ye 90’lardan beri silah ambargosu uygulanıyor. Polis güçleri bile Kanada’nın müsaadesi olmadan küçük bir silah dahi satın alamaz. Öyleyse bu Amerikan marka savaş silahları nereden geliyor?
Haiti’deki çetelerin tarihi giderek daha açık hale geliyor. Haiti’deki askeri misyonlar ne vakit ki sona geliyor, o vakit güvenlik sorunu peyda oluyor. Amerikalıların yeri geldiğinde toplumsal adalet, egemenlik ve ‘Haiti krizine Haitililerin güzelliği için Haitili bir çözüm’ talep eden barışçıl göstericilere karşı kullanmaktan geri durmadığı çeteler, yabancı askeri güçlerin mazeret olarak gösterdiği çeteler birbirinin birebiri. Bu yabancı ‘endişenin’ büsbütün jeopolitik olduğu ve insancıl yaklaşımla hiçbir ilgisinin olmadığı apaçık görülüyor.
‘AMAÇ HAİTİ’NİN RUSYA VE ÇİN’E YAKLAŞMASINI ENGELLEMEK’
Haiti’ye emperyalist müdahaleyi yasallaştırmak için ağır bir propaganda kampanyası yürütüldüğünü görüyoruz. ABD askeri uçaklarının Haiti’ye indiğini gördük. ABD ve Kanada Haiti’de ne yapmaya çalışıyor? Bugün nasıl bir çıkar kelam konusu?
Haitililer için Haiti 2004’ten beri işgal altında, o denli ki bugün BM’nin askeri varlığı yok zira Hatililer tarafından sürüldüler. Bölgesel ve global bağlamda Haitililer, ilerici bir politikayı destekleyen siyasi süreci işletmek istiyorlar.
Rusya’ya uygulanan yaptırımlarla birlikte petrol fiyatları üçe katlandı. Haitililerin yüzde 60’ı işsiz (yurtdışındaki ailelerine bağımlılar) ve petrol de tüm eserlerin fiyatlarındaki artışı tabir eden ve insanların satın alma gücünü azaltan bir kesişim noktası. Öte yandan ABD hükümeti Ariel Henry’den Haiti’nin tek gerçek devlet takviyesi olan petrol sübvansiyonlarına son vermesini istiyor. Ariel, 2010’dan beri BM güçleri tarafından emperyalistlerin çıkarlarını halkın aleyhine olacak halde korumak için yaratılan çok sağcı bir rejimin eseridir.
Latin Amerika halkları da bir bütün olarak birebir uygulamanın mağduru. Hasebiyle tıpkı Latin Amerikalılar üzere Haitililer de solcu, ilerici ve toplumsal adalet siyasetlerine başvurmayı tercih ediyor. Bu da klâsik emperyalist güçler için bir tehlike demek. Bu yüzden yüzyıllardır empoze ettikleri sömürgeci modeli korumak ve ‘yeni sömürgeciliği’ empoze etmek için propaganda ve askeri güç de dahil olmak üzere tüm araçları kullanmaktan çekinmiyorlar. Maksat tıpkı vakitte Haiti’nin Rusya ve Çin ile işbirliğine yönelmesini engellemek.
Haiti’yi bu manada stratejik olarak kıymetli kılan nedir?
Haiti’nin yer altı zenginlikleri, ABD Hazine Bakanlığı’nın petrol ve maden rezervuarı üzere görülüyor. Haiti’ye bağlı Navasse Adası’nda bugün kanser tedavisinde kullanılan bir eser olan ‘guano’ üretiyor. Ada, aslında ABD tarafından ele geçirildi.
Bilindiği üzere çağımızda lityum ve iridyum üzere altyapı zenginlikleri teknolojinin geleceği olarak görülüyor. Haiti bu madenler için bir hazinedir. Yani evet, mevcut akın jeopolitik temellidir ve doğal kaynaklarla bağlantılıdır.
‘DİĞER EZİLEN HALKLARIN TAKVİYESİNE GEREKSİNİMİMİZ VAR’
Şu anda birçok yerde ‘Haiti’den elinizi çekin’ kampanyası yürütülüyor. Haiti’deki hareketlerin ana dinamiklerinden biri ABD aksisi hisler mı? Hareketlerden yansıyan manzaralarda pek çok Rusya bayrağına da rastladık. Haiti’deki sürecin nasıl gelişeceğini düşünüyorsunuz?
Rusya, Çin ve Haiti Devrimi’nin kızıl-kara bayrağının aksiyonlardaki varlığı, bahsettiğiniz hissin en güçlü sembolüdür. Anglosaksonların ve Batı’nın şu anki düşmanının Rusya ve Çin olduğunu bilen Haitililer kendilerini de bu cephede konumlandırıyor. ABD tersi telaffuz epey yaygın, zati şovların gayesinde de Fransa, ABD, Kanada büyükelçilikleri ile BM ofisleri vardı.
Bu durum lakin halk 1991’de olduğu üzere kendi başkanlarını kendi seçebileceği vakit durabilecek bir süreç. O gün bugündür halk siyasetin dışına itildi. Irkçılığa ve Batı’ya karşı pozisyonlanma ile tarih, halkın temel motivasyon kaynağıdır.
Eklemek istediğiniz öteki bir nokta var mı?
Haiti halkının uğraşı, emperyalizmin global gündemine karşı bir gayrettir. Bu nedenle başka ezilen halkların da Haiti halkıyla dayanışma göstermesi mecburidir. Herkesi kendi çıkarına nazaran kullanmak isteyen fakat hiçbir şeyin pahasını bilmeyen bu yıkıcı sistemi ortadan kaldırmanın en kesin yolu budur.
1) Ülkenin toplumsal ve siyasal yapısına ABD müdahalesini bir kenara bırakıp yalnızca çete gündemine yoğunlaşsak dahi epey değişik bağlara rastlıyoruz. Ağustos ayında Bloomberg, Haiti’deki çetelerin silahları ABD’nin Florida eyaletinden edindiğine dair bir haber yayınladı. https://www.bloomberg.com/news/articles/2022-08-17/us-sees-surge-in-haitian-gangs-smuggling-guns-from-florida