Getty ImagesMacaristan’da, hukuk devleti uygulamalarının eksik olduğu argümanlarıyla yıllardır Budapeşte ve Brüksel ortasında devam eden tartışmalara bir yenisi eklendi.
Nisan ayında Avrupa Birliği komitesi AB fonlarının dağıtımında şaibeler ve yolsuzluklar olduğu yolundaki argümanlarına tatmin edici bir cevap alamayınca Macaristan’a karşı hukuksal süreçler başlatılmış ve belgeler Budapeşte’ye gönderilmişti.
Bunun akabinde geçtiğimiz günlerde AB kurulu Macaristan’daki hukuk ihlalleri ile ilgili olarak somut adımlar attı ve birtakım mevzularda Macaristan’ı Lahey Adalet divanına sevk etti, birtakım bahislerde ise yeni ihlal süreçleri başlattı.
Macaristan’ın Lahey Adalet Divanı önünde hesap vermesi gereken birinci bahis, geçen yıl çıkarılan ve hükümetin seçim kampanyasında kullandığı materyallerden biri olan “Çocuk ve Ailelerin Korunması” yasası.
AMAÇ ÇOCUKLARI KORUMAK MI, EŞCİNSELLERİ GÜÇ DURUMDA BIRAKMAK MI?
Amacı çocuk istismarının ve ailelerin korunması olarak belirlenen, lakin pratikte eşcinsel ve LMBTQ eğilimli vatandaşların haklarının değerli ölçüde kısıtlanması sonucunu veren yasa, Avrupa Birliği tarafından “cinsel eğilim bakımından ayrım yapma” ve buradan yola çıkarak “eşit vatandaşlık haklarını kısıtlama” uygulaması olarak görülmüş ve yasanın geri çekilmesi talep edilmişti.
Macaristan hükümeti maddeyi geri çekmediği üzere mevzuyu, bir anayasal unsur olarak yer alması için referanduma götürmüş, lakin gerekli oy kullanım oranına ulaşılamadığı için referandum geçersiz sayılmıştı.
Komisyon “çocukların ve ailelerin korunması Avrupa Birliği’nin de temel unsurlarından biridir” diyor, lakin Macaristan’daki yasanın gayesinin bu olmadığını sav ediyor. Macaristan’daki yasa “doğumdaki cinsiyetten farklı cinsel kimliklerin, cinsiyet değiştirmeyi ya da eşcinselliği tanıtan, bunun reklamını yapan içeriklerin 18 yaşın altındakiler için yasak olmasını ya da poşete girmesini” öneriyor. Avrupa Birliği komitesi bu mevzuda Lahey Adalet Divanının karar vermesini talep etti.
Getty ImagesFREKANSI ELİNDEN ALINAN RADYO
Lahey Adalet Divanı önünde Macaristan’ın hesap vermesi gereken bir öbür husus da ülkedeki bağımsız radyolardan Klubradio’nun frekansının yenilenmemesi. Ülke medyasının sevilen radyolarından olan, yıllardır birebir frekans üzerinden bağımsız yayın yapan ve muhalif çizisiyle tanınan Klubradio’nun frekans hakkı lisansı geçtiğimiz yıl uzatılmamıştı.
Klubradio mahkemeye başvurmuş, lakin itirazı reddedilmişti. Radyo kendisinden talep edilen şartların öbür hiçbir kurumdan talep edilmediğinden yakınıyordu. AB komitesi bağımsız radyo hakkında gündeme gelen uygulamanın “orantısız, taraflı ve şeffaf olmayan şartların bir sonucu” olduğunu söylüyor ve bu hususta AB’nin Macar hükümetine gönderdiği korkularının da dikkate alınmadığının altını çiziyor.
Bağımsız medya konusu, Macaristan’da son yıllarda çok gündemde olan bir bahis. Muhalif çizgilerdeki kimi gazete ve internet sitelerinin mali zorluklar nedeniyle satın alınması, yayın yapamaz hale getirilmesi ya da Klubradio örneğinde olduğu üzere frekansını kaybetmesi “basın özgürlüğü” ihlali olarak bedellendiriliyor. AB komitesi da emsal dertlerini lisana getirdi, lakin Macar hükümeti uygulamanın hukuk çerçevesi içinde gerçekleştiğinde ısrar ediyor. Artık bu hususta da Lahey Adalet Divanı karar verecek
YENİ İHLALLER, YENİ SORUŞTURMALAR
Avrupa Kurulu iki yeni mevzuda daha ihlal soruşturması başlattı. Bunlardan birincisi, Macaristan’da akaryakıt istasyonlarında, Macar plakalı araçlara farklı, yabancı araçlara farklı fiyat tarifesi uygulanması.
Macar hükümeti vatandaşların alım gücünü ve hayat standartlarını korumak hedefiyle hem hanelerde elektrik, su ve doğalgaz tüketiminde ve hem de araçlarda kullanılan akaryakıtlarda devlet takviyeli indirimli tarife uyguluyordu.
Şimdiye kadar plaka ayrımı yapılmadan, deposunu dolduran yerli yabancı her araca bu indirimli tarifeden yakıt alma fırsatı veriliyordu. Lakin Rusya Ukrayna savaşının başlamasının akabinde gündeme gelen güç krizinde akaryakıt hammadde fiyatları fevkalâde zamlanınca Macar hükümeti yabancı plakalı araçların indirimli tarifeden akaryakıt almasını engelledi.
Avrupa Birliği kurulu bu uygulamanın Avrupa bütünsel iç pazarına bir darbe olduğu kanısında. Avrupa Birliği tüketicilerin eşit haklarını muhafaza ismine Macar hükümetinden ayrımcı uygulamaya son vermesini talep ediyor ve açıklama bekliyor.
Komisyonun yalnızca Macar vatandaşlarına ucuz akaryakıta itirazının geri planında elbette Macaristan’ın, Rusya’ya karşı uygulanan ambargo konusunda istisna statüsünü elde etmesinin de hissesi var. Bilindiği üzere Macaristan Rusya’ya karşı uygulanan petrol ambargosuna karşı çıkmış ve ambargo dışında kalmayı da başarmıştı.
Getty ImagesVe AB komitesi tarafından Macaristan’a karşı gündeme getirilen son ihlal konusu da tahıl ihracatı üzerine. Macaristan ülkeden şirketlerin yapacakları tahıl ihracatını bir kararname ile özel müsaadeye bağladı. Avrupa Birliği bu uygulamanın yeniden Avrupa ortak pazarının bütünlüğüne ve tüketicilerin eşitliğine yönelik bir uygulama olduğu kanısında ve bu mevzuda da Macar hükümetinden açıklama istiyor.
Açıklamaların kâfi görülmemesi halinden de bu mevzular da Lahey’e gönderilmek üzere Kurul tarafından bekletiliyor.
MACAR HÜKÜMETİNİN YANSISI NE OLABİLİR?
Macaristan geçtiğimiz nisan seçimlerinde Viktor Orban’ın kazandığı büyük zaferin akabinde çok önemli ekonomik sıkıntılarla yüzleşiyor.
% 12 enflasyon ve son altı ayda % 20’lere varan ulusal para Forint’in kıymet kaybı ülkede mali istikrarları alt üst etti. Brüksel’den gelen mali yardımlar da yılbaşından bu yana kesildi. Siyaset faizinin merkez bankası tarafından % 9,5’e çıkarılması da iktisattaki bozulma ivmesinin suratını kesemedi.
Geçtiğimiz günlerde belirli küçük işletmelerin vergi yükünü arttıran yeni yasanın gündeme gelmesiyle Budapeşte’de şovlar başladı, yollar ve köprüler protestocular tarafından trafiğe kapatıldı.
Öte yandan bu hafta içindeki son gelişme de hükümetin yıllardır uyguladığı ve seçmenler tarafından en değerli kazanımlardan biri olarak görülen hanelerde elektrik, doğal gaz ve su tüketiminin indirimli tarifesine son vermek oldu.
Ekonomistler mali dengelerin çok kırılgan olduğuna dikkat çekiyorlar. Ülkenin şiddetle yeni mali kaynaklara gereksinimi olduğu ortada.
Hükümetin geçtiğimiz hafta yılbaşında kesilen fonları alabilmek için yine Brüksel’e başvurması ve muahedeye hazır olduğu bildirisini iletmesinin gerisinde işte bu gerçek var.
Bu şartlar yıllardır süren tartışmada dengelerin şu an prestijiyle Brüksel’den yana değiştiğine işaret ediyor.