Türk edebiyatının velût isimlerinden Nahid Sırrı Örik’in (1895-1960) roman, hikaye, tiyatro, anı ve tenkit başta olmak üzere çeşitli edebî çeşitlerde kaleme aldığı yapıtları artık Everest Yayınları’ndan okuyucuyla buluşacak.
Nahid Sırrı’nın fotoğraf sanatına dair yazdıkları da birinci kez Fotoğraf Yazıları isimli kitapta bir ortaya getirildi. Bahriye Çeri’nin titiz çalışmasıyla yayına hazırladığı Fotoğraf Yazıları 1928-1952 yılları ortasında Nahid Sırrı’nın İdeal, Varlık, Son Telgraf, Tanin’de çıkmış yazılarından oluşuyor.
Nahid Sırrı’nın periyodun sanat ortamına dair tanıklıkları, fotoğraf sanatının gelişimi, ressamlar ve fotoğraf stantları, müzecilik, Türk fotoğraf tarihinin nasıl yazılabileceğine ait teklifleri Fotoğraf Yazıları’nda husus ediliyor. Türk fotoğraf tarihine önemli katkılar sunabilecek bu yazılardan onun fotoğraf sanatına son derece ilgili bir muharrir olduğunu da görüyoruz. Hakikaten amatör ressamları eleştirdiği bir yazısında kendisinin de her gün yapıp yapıp yırttığı insan başlarından kelam etmektedir.
HEDİYE EDİLEN PORTRELER
Resim Yazıları’nda tesadüf ettiğimiz tahminen de en değişik bahislerden birisi de ressamların yakın etraflarındaki eşe dosta portreler yapması ve armağan etmesi sorunudur. Nahid Sırrı bir yazsında ressam Eşref Üren’in de kendisini bir masanın başında artta koleksiyonundan birtakım levhalarla gösteren büyük bir portresini yaptığını anlatmaktadır. Devlet fotoğraf stantlarının birinde teşhir edilen ve 1942 yılına ilişkin olan bu tablonun hali hazırda nerede ve hangi koleksiyonda olduğunu merak ettiğimi söylemeliyim. Eser yalnızca Nahid Sırrı’nın portresi olmasıyla değil müellifin koleksiyonerliğini de yansıtması açısından kuşkusuz ehemmiyet taşıyor. Onun seçkin bir fotoğraf koleksiyonuna sahip olduğunu Taha Toros Arşivi’nde bulunan Nahid Sırrı’nın tablolarının listesi de bize göstermektedir. Bu koleksiyonda Hoca Ali İstek, Şevket Dağ, İbrahim Çallı, Zeki Faik İzer, Leyla Gamsız ve Münif Fehim üzere önde gelen ressamların yapıtları yer almaktadır. Fotoğraf sanatı bakımından bu ressamlar ve yapıtları Nahid Sırrı’nın dikkate paha fotoğraf bilgisi ve öngörüsüne sahip olduğuna işaret ediyor.
Nahid Sırrı, fotoğraf sanatı üzerine bir yazısında ise fotoğraf münekkidinin nasıl olması gerektiğinden bahsediyor. Ona nazaran fotoğraf münekkidi sanatkâr ruhlu, tarafsız, yapıtlara ve mesleğe bakmadan her çeşit resmi seven, büyük ressamların yapıtlarını incelemiş ve özellikle Avrupa müzelerini görmüş olması gerektiğini söylüyor. Bir diğer yazısında da kendisinin küçük yaşından beri resmi sevdiğini, çeşitli Avrupa müzelerini gezerek buradaki fotoğraf ve heykelleri incelediği anlatmaktadır.
RESMA YAZIYLA KATKI
Cumhuriyet periyodu Türk fotoğraf sanatlarının gelişmesini ve ressamların yeni yapıtlar vermesini de Nahid Sırrı yazılarıyla desteklemiştir. O günlerin sanat eleştirmenlerinin azlığını düşünürsek, fotoğraf üzerine yaptığı tespitler ve tenkitler temelinde bir belgesel niteliğindedir. Türk fotoğrafına ve sanatkarına sahip çıkan Nahid Sırrı yazılarında bizde mufassal surette bir fotoğraf tarihinin ve ideolojisinin yazılamamış olmasından da sıklıkla dem vurmaktadır.
Nahid Sırrı kimisi yakın dostu olan çağdaşı ressamların ve kendinden büyük sanatkârların yapıtlarının olduğu Ankara ve İstanbul’da açılan fotoğraf stantlarını gezerek bunlar üzerine eleştirel yazılar yazmıştır. Bu yazılarında Osman Hamdi, Halil Paşa, Zekai Paşa, Şeker Ahöet Paşa ve Hoca Ali İstek üzere büyük üstatların yanı sıra Halil Dikmen, İbrahim Çallı, Eşref Üren, Şefik Bursalı, Elif Naci, Nurullah Berk, Arif Kaptan, Bedri Rahmi Eyüboğlu ve Eren Eyüboğlu, Feyhaman Duran ve Güzin Duran, Ali Avni Çelebi, Turgut Zaim, Nuri İyem, Ruhi Arel, Naci Kalmukoğlu, Zeki Kocamemi, Fahrünnisa Zeyd üzere pek çok ressamın çeşitli stantlarda yer almış yapıtlarını eleştirel bir üslupla kıymetlendirmektedir.
Türkiye’nin birinci hoş sanatlar müzesi olan ve 18 Temmuz 1937’de Dolmabahçe Sarayı Veliaht Dairesi’nde açılan İstanbul Fotoğraf ve Heykel Müzesi’ne dair İdeal mecmuasında kaleme aldığı yazısında da müze ziyaretini ve izlenimlerini aktarmaktadır. Nahid Sırrı müzeyi büyük bir sevinç ve alaka ile gezdiği anlatarak vakitle eksikliklerin giderilmesini temenni etmekte ve genç ressamların yapıtlarından de bir iki adet temin edilmesini teklif etmektedir.
Ressam Halil Paşa, Nazmi Ziya, Sami Yetik ve Ruhi Arel üzere ressamların vefatı münasebetiyle onların hayatlarını ve yapıtlarından kelam eden yazıları kitapta yer alıyor. Mesela Halil Paşa’nın vefatı üzerine Eylül 1939’da kaleme aldığı yazısında onun ressamlarımızın en yaşlılarından ve pahalılarından biri olduğunu, yaşı sekseni aştığı halde elinden fırçasını düşürmediğini bütün hayatını sanata verdiğini ve en değerlisi ressam bir evlat yetiştirdiğini söylemektedir.
Nahid Sırrı Örik’in Türk fotoğraf sanatı, ressamları, stantları, sanat etrafını adeta bir sanat eleştirmeni vasfıyla ve edebî bir üslupta ele aldığı Fotoğraf Yazıları okuyucuya sanat tarihi açısından büyük bir birikim, eşsiz bir müşahede ve yeni yaklaşımlar sunmaktadır.