Toplumda sıkça görülen migren, bireyde rastgele bir yaşta başlayabilen, daima ya da tekrarlayan ağrılarla kendini gösteren bir baş ağrısı çeşididir. Erkeklere kıyasla bayanlarda daha sık görülen migren, her 10 erkekten birinde görülürken, her 4 bayandan ise birinde rastlanılmaktadır. Migrenin genetik faktörlü bir rahatsızlık olduğu bilinmektedir.
Genellikle ergenlik çağında başlayan migren ağrıları, hastaların birçoklarında 30 yaşın altında görülmektedir. Ataklar halinde oluşan ağrılar, migrenin en besbelli özelliğidir. Şiddetli olabilen bu ağrılar, kimi vakit yılda birkaç kere görülürken, kimi vakit da ay içerisinde tekraren oluşabilmektedir.
Başın bir yarısında oluşan zonklamalar eşliğinde sıklıkla tekrarlar ve bu ağrılar vakit geçtikçe azalır nitelik taşır. Bununla bir arada her baş ağrısı migren değildir. Migren baş ağrısı sebeplerinden biridir. Kişinin geçirdiği baş ağrılarının birçok sebebi olabilmektedir. Migrene, menopoz sonrası periyot içerisinde bulunan bayanlarda daha az rastlanmaktadır. 35 yaşından sonra migrenin görülme sıklığında azalma olur.
MİGREN BELİRTİLERİ NELERDİR?
Migren atakları çoklukla 20 ila 30 yaş ortasında başlar, ancak baş ağrısı atakları çocukluk ya da ergenlik periyodunda yaşanabilir. Migren atağı 4 etaplı olabilir, bunlar; prodrom, aura, baş ağrısı ve postdrom devirleridir. Her migren atağında tüm basamaklarla karşılaşılmayabilir.
Prodrom
Baş ağrısı başlamadan 1 – 2 gün evvel, hastalar yaklaşan migren atağı için uyarıcı küçük değişiklikleri fark edebilirler:
-Kabızlık
-Ruh hali değişiklikleri, karamsarlık, huzursuzluk
-Yeme İsteği
-Boyun tutulması
-Artan susuzluk ve idrara çıkma
-Sık esneme
Aura
Hastaların büyük kısmı aurasız ataklar yaşar. Auralı hastalarda ağrı öncesinde yahut sonrasında nörolojik bozukluklar yaşanabilir. Auralı ataklarda hastalar; dokunma hislerinde güçsüzlük (duyusal), konuşma bozukluğu, görme bozuklukları, uyuşma yahut karıncalanma üzere sıkıntılarla karşılaşabilirler.
Atak
Tedavi edilmeyen migren atakları bireyden şahsa değişiklik göstermesi ile birlikte, 4 ila 72 saat ortasında sürebilir. Ataklar ender olabildiği üzere ayda yahut haftada birkaç sefer da olabilir. Hasta migren atağı sırasında; kalp atışı halinde zonklama, mide bulantısı – kusma, ışık – ses ve hatta dokunmaya karşı çok hissiyat, bulanık görme, baş dönmesi ve birtakım durumlarda baygınlık yaşayabilir.
Postdrome (atak sonrası)
Postdrome sonrasında (atak sonrası), hasta kendini bitkin, tükenmiş ve az da olsa rahatlamış hisseder. Hasta 24 saat içerisinde; güçsüzlük, baş dönmesi, huzursuzluk, ışık ve sese karşı hassasiyet yaşayabilir.
MİGREN ÇEŞİTLERİ NELERDİR?
Migren çeşitleri temel olarak aura varlığı ve atağın mühletine nazaran farklı alt tiplere ayrılır:
Aurasız Migren
Aurasız migren, 4-72 saatlik tekrarlayan baş ağrısı atakları ile karakterize migren alt çeşididir. Bu migren tipi tipik olarak tek tarafta lokalizedir ve ağrı seviyesi orta ile önemli ortasında değişkenlik gösterebilir. Aurasız migren baş ağrısı fizikî aktivite ile tetiklenebilir ve çoklukla ışığa ve sese karşı hassasiyet belirtiler ortasında yer alır.
Aurali Migren
Auralı migren, görsel, duyusal, sözel, hareket işlevi, beyin sapına dair aura belirtilerinin eşlik ettiği mühleti dakikalar olarak söz edilen migren baş ağrısı çeşididir.
Kronik Migren
3 aylık bir mühlet zarfı boyunca, 1 ayda en az 15 gün boyunca ortaya çıkan migren baş ağrısına birebir vakit dilimi içerisinde aylık en az 8 gün boyunca migrene dair öteki belirtilerin eşlik etmesi kronik migren olarak tanımlanır.
Olası Migren
Migren kriterlerini tam olarak karşılamayan lakin belirtilerin migren baş ağrısına benzediği ve ağrının öteki baş ağrısı çeşitleri ile ilişkilendirilememesi halinde, muhtemel migrenden bahsedilebilir.
MİGREN NEDEN OLUR?
Migren; sebebi tam olarak bilinmemekle birlikte genetik yahut çevresel faktörlerinde rol oynadığı bilinmektedir. Atakların ortaya çıkmasında, serotonin de dahil olmak üzere beyin kimyasallarında yaşanan dengesizliklerin neden olduğu düşünülmektedir.
Migren atakları sırasında beyin zarlarında (meninks) ağrıyı ortaya çıkaran birtakım kimyasallar salgılanır ve bu da migren ağrısının ortaya çıkamasına yol neden olur. Kalsitonin gen-ilişkili peptid (CGRP), migren ağrısında rol oynayan değerli kimyasal ileticilerden birisidir.
Aşağıda nedenler, bireyde migren ortaya çıkma riskini arttırabilir:
-Eğer migrenli bir aile üyesi varsa, bireyde migren gelişme ihtimali artar.
-Migren, rastgele bir yaş periyodunda ortaya çıkabilir. Ergenlik periyoduyla birlikte hormonal değişiklikler migrenin ortaya çıkmasında kıymetli bir rol oynar. Lakin migren atakları çoklukla 20-30 yaş aralığında başlar. Takip eden yıllarda yavaş yavaş migren ataklarının şiddet ve sıklığında azalma görülebilir. Bayanlarda migren, erkeklere oranla daha sık görülür. Çocukluk periyodunda migren sıklığı erkeklerde daha fazladır, lakin ergenlik periyodu ve sonrasında kız çocuklarında görülme sıklığı erkek çocuklarına oranla bariz olarak artış gösterir.
-Migrenli şahıslarda, baş ağrısı adet periyodunun çabucak öncesinde yahut başlangıcından sonra ortaya çıkabilir.
-Hamilelik yahut menopoz sırasında da migrenin karakteri, görülme sıklığı değişebilir. Migren ekseriyetle menopoz sonrasında geçer. Kimi bayanlar migren ataklarının gebelik sırasında başladığını ya da kötüleştiğini söyleyebilir. Birçok migren hastasında, gebelik sürecinde migren atakları görülmez. Lakin migren çoklukla doğum sonrası devirde yine ortaya çıkar.
MİGREN NASIL TEDAVİ EDİLİR?
Migren kesin tedavisi mevcut olmayan bir rahatsızlıktır. Tabiplerin migren hastalarına tedavi yaklaşımı genel olarak belirti ve atak sıklığının önlenmesine yöneliktir. Tedavi planı hastanın yaşına, atakların sıklığına, migren tipine, belirtilerin ciddiyetine ve kişinin sıhhat durumu ile ilgili öteki faktörlere bağlı olarak değişkenlik gösterebilir. Migren tedavisi ilaçlı ve ilaç dışı tedavi olarak ikiye ayrılır:
İlaç Tedavisi
Akut ataklarda uygulanan ilaçlar, tesirli ve süratli bir halde tedaviyi amaçlayarak ağrının şiddetini ve öbür bulguları azaltmayı ya da büsbütün ortadan kaldırmayı, atağın müddetini kısaltmayı ve hayat kalitesini artırmayı maksatlar. Bu noktada ilaçlar, hastanın hikayesine ve muayenesine nazaran uzman tabip tarafından reçete edilir.
Tüm bunlara ek olarak tabip, eşlik eden şiddetli belirtiler varlığında profilaktik yani önleyici tedavi de düzenleyerek atakların sıklığını, mühletini ve şiddetini azaltmayı; oluşacak akut atakların önüne geçmeyi gayeler. Önleyici tedavi ayda 2 ve daha fazla atak ya da ayda 4 ve daha fazla sayıda ağrılı gün geçiren, atakları gitgide sıklaşan, uzun periyodik ağrı yüzünden ömür kalitesi düşen birtakım hastalara uygulanır. Tabip tarafından verilen tedavi, belirlenen doz ve müddet ile sistemli olarak kullanılmalıdır.
Nöroloji tabibince reçete edilen ve atak tedavisinde kullanılan migren ilaçları çoklukla kolay ve kombine analjezikler, nonsteroidal anti inflamatuvarlar, triptanlar, ergot türevleri, anti emetikler (bulantı önleyiciler) ve nöroleptiklerden (sinir aktivasyonu engelleyici ilaçlar) oluşur. Önleyici tedavi olarak beta blokerler, antidepresanlar, entiepileptikler (nöbet gelişimini önleyici ilaçlar) ve serotonin antagonistleri, kalsiyum kanal blokerleri ve botulinum toksini tip A üzere ilaçlardan oluşur.
İlaç Dışı Tedavi
Nöroloji tabibi tarafından hasta, hastalığı hakkında kapsamlı olarak bilgilendirilir. Rahatlama teknikleri, antrenman, nizamlı uyku ve tertipli beslenme ile ömür halinin düzenlenmesi önerilir. Diyet, ışık, hava, yükseklik ve hormonal değişimler üzere tetik faktörlerinin farkına varılması ve bunlardan kaçınması gerektiği anlatılır.
MİGRENİ NE TETİKLER?
Migren tetikleyicileri şahsa nazaran farklılık gösterebilir. Tıpkı şahısta bir atağı farklı bir neden tetiklerken bir öbür migren atağını farklı bir neden tetikleyebilir. Bu nedenle tüm tetikleyicilere dikkat edilmesinde yarar vardır. Örneğin peynir ve çikolata üzere kimi yiyecekler migreni tetikleyebilir. Bunun yanı sıra öğün atlamak yahut öğünü geciktirmek, kâfi su içmemek de migren ataklarına neden olabilir. Uyku nizamı de migren için değerlidir.
Az ya da faza uyumak, ağır antrenman yapmak ve uzun müddetli seyahatler da migren ağrısına neden olabilir. Çevresel etkenler de migren ağrılarınızı tetikleyebilir. Çok parlak ve yanıp sönen ışıklar, keskin kokular ve iklim değişiklikleri migren ağrılarınızı tesirler. Bunların yanı sıra duygusal ve ruhsal faktörler ve bayanlardaki hormonal değişimler de migreni en çok tetikleyenler ortasında sayılır.
Kanıtlanmış migrene güzel gelen yiyecekler olmasa da migrene uygun gelmeyen yiyeceklere kesinlikle dikkat etmek gerekir. Örneğin çikolata, kakao, bakla, kuru fasulye, mercimek ve soya eserleri, çeşitli deniz eserler, sakatatlar, alkollü içecekler, hazır et ve tavuk suyu tabletleri, konserveler, çağ kahve ve asitli içecekleri, incir, kuru üzüm, papaya, avokado, muz ve kırmızı erik, fıstık ezmesi üzere migreni tetikleyebilecek yiyecek ve içecekler konusunda dikkatli olunmalıdır.
MİGRENE NE UYGUN GELİR?
Düzenli beslenme ve uyku migrenin ortaya çıkmasını engelleyici ögelerdir. Bunun yanı sıra migreni tetikleyen ögelerin bilinmesi ve bunlardan kaçınılması da migren ataklarının sıklığını azaltmaktadır. Migren baş ağrısını tetikleyebilen birçok faktör mevcuttur:
-Alkol kullanımı
-Aşırı parlak ışıkla çalışmak
-Tatlandırıcılı ya da işlenmiş besin tüketmek
-Uyku düzensizliği
-Parfüm ve sigara dumanı üzere ağır kokulara maruziyet
-Yüksek ses maruziyeti
-Öğün atlama
-Kadınlarda meydana gelen dönemsel hormonal değişiklikler yahut hormon içeren ilaçların kullanımı
-Fiziksel ve duygusal (emosyonel) stres
-Mevsimsel değişiklikler
Tetikleyici faktörlerden sakınmaya ek olarak doktorların bilgisi ve önerisi dahilinde gerçekleştirilen çeşitli uygulamalar ile migren baş ağrısının denetiminde katkı sağlanabilir.
Öksürük otu doza bağımlı olarak migren ağrılarını hafiflettiği sav edilen bir bitkidir. Lakin içeriğinde bilhassa karaciğer hasarı ve kanser ile bağlantılı kimyasalların da bulunması nedeniyle kullanılacak öksürük otu eseri dikkatli olarak seçilmelidir.
Yapılan çeşitli çalışmalar folat, B2 vitamini yahut magnezyum üzere vitamin ve minerallerin miren baş ağrısının sıklığı konusunda tesirli olabileceğini tez etmiştir.
Bu eserler dışında antioksidan özellik gösteren ve genel olarak güç metabolizmasında kıymetli bir misyon üstlenen koenzim Q10 da migren hastalığı ile alakalı olabilecek bir unsurdur. Hem beden tarafından üretilen hem de kırmızı et, balık, karaciğer, brokoli ve maydanoz üzere besinlerde yer alan koenzim Q10 gerekli durumlarda besin destek eseri olarak da kullanılabilir. Migren sıklığı ve şiddeti üzerinde katkı sağlayıcı özellik gösterebilen koenzim Q10 kullanımı sırasında oluşabilecek cilt ve sindirim sorunları için dikkatli olunması önerilir.
HANGİ BESİNLER MİGREN ATAĞINA NEDEN OLUR?
Migrene neden olan besinleri peynirler ve tiramin içeren besinler formunda özetlenebilir. Tiramin, besin bekletildikçe, proteinlerin yıkılması sonucunda ortaya çıkar. Yıllandırılan yüksek protein içerikli besinlerde tiramin ölçüsü da artar. Bilhassa peynirler ve şaraplar, alkollü içecekler ve işlenmiş etlerin bol tiremin içermesi nedeniyle migrene neden olduğunu söyleyebiliriz. Hangi peynirler migreni daha çok tesirler sorusunun karşılığı olarak ise yüksek tiramin içermeleri nedeniyle; rokfor ve gibisi küflü peynirler (stilton, gorgonzola), çedar, beyaz peynir, mozzarella, permesan, İsviçre peyniri sıralanabilir.
Alkol: Kırmızı şarap, bira, viski ve şampanya migren dostudur. Migren ağrısını acilen tetikleyebilir.
Gıda koruyucuları: Besin koruyucuları içlerinde bulunan nitratların damarları genişletmesi nedeniyle migreni tetiklerler.
Soğuk besinler: Bilhassa beden ısısının yükseldiği antrenman, yürüyüş esnasında ya da sıcak havalarda tüketilen soğuk havalar birtakım bireylerde migren ağrısına neden olabilir. Bilhassa alın ve şakaklarda hissedilen ağrı çoklukla birkaç dakika sürer. Ayrıyeten çok soğukta kalmak da migreni tetikleyebilir.
-Bunların dışında migrene güzel gelmeyen besinler şöyle sıralanabilir:
-Kuruyemişler ve kabuklu yemişler
-Tütsülenmiş (smoked) yahut kurutulmuş balık
-Fırınlanmış mayalı yiyecekler (kek, mesken üretimi ekmek, sandviç ekmeği)
-Muz, narenciye eserleri (portakal, mandalina, turunç vb), kivi, ananas, frambuaz, kırmızı erik
-Bazı kuru meyveler (hurma, incir, üzüm)
-Et bulyon ile yapılmış çorbalar (Gerçek et suyu için geçerli değildir)
-Aspartam ve öbür tatlandırıcılar
KAFEİN MİGRENE ÂLÂ GELİR Mİ?
Kafein migrene âlâ gelir. Migren ilacınıza kafein eklemeniz ilaçların baş ağrısına karşı nerdeyse %40 daha fazla tesir etmesini sağlamaktadır. Migren ilacı kullanırken kafein içeren ilaçlar kullanıldığında hem daha düşük dozda ilaç kullanıldığı hem de ilacın daha tesirli olduğu görülebilir Fakat kafein içeren ilaçların da öbür tüm baş ağrısı ilaçları üzere çok fazla kullanılması rebound baş ağrısına (geri tepme baş ağrısı) neden olur. Ayrıyeten kafein içeren ilaçlar yararlı olsa da kafein içeren besinler tavsiye edilmez. Kahve, çay, meşrubatlar yahut çikolata kişiyi rebound baş ağrılarına daha hassas hale getirebilir. Migren ilaçlarının tümü tabip nezaretinde kullanılmalıdır.