İngiliz Financial Times gazetesi, seçim öncesinde Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın konut atılımının yanında pek çok kamu harcamalarında yükselme öngördü. Bu yükselme için yurt içinde de uzmanlar değirmenin suyunu sorarken, bazıları de net yanılgı noksanın daima seçim periyodunda arttığına dikkat çekti. Fakat seçim sonrası için de faizlere dair ‘piyasa matematiğine’ dikkat çekildi.
Çılgın harcamalar yolda!
Ekonomistlerin bu harcamaların enflasyonu artırabileceği tenkitlerine de yer verilirken, Laura Pitel imzalı haberde, düşük gelirlilere yönelik 50 milyar dolar devlet destekli TOKİ projesi seçim iktisadında harcamaların başlangıcı olarak görüldü. 2023 seçimlerinin 20 yıllık iktidar boyunca karşılaşılan en güçlü rekabete sahne olacağı öngörüldü.
2022 yılının birinci dokuz ayında bütçe istikrarını korunma çalışmalarında son aylarda açığın artacağı varsayım edilirken, 9 ayda merkezi bütçede 45 milyar TL olan açığın Orta Vadeli Plan’da yıl sonunda 460 milyar TL amacı de vurgulandı.
Haberde bütçe açığı için, “Bu büyük bir harcama çılgınlığına işaret ediyor” değerlendirmesi yapıldı.
FT haberinde kıymetlendirme yapan uzmanlardan King’s College London finans profesörü Gülçin Özkan, geçmişte yapılan her şeyin ötesinde elden gelen her şeyin yapılacağını beklediğini belirtirken, bu seçimi ‘son derece riskli’ olarak nitelendirdi. Mali paket ya da kredi garantilerinde boyutların kendisini şaşırtmayacağını da ekledi.
Türkiye Etraf ve Şehircilik Bakanı Murat Kurum, FT’ye yaptığı açıklamada, konut projesinin seçim propagandası olduğunu reddederken, “Endişelerle yaptığımız bir proje değil. Bilakis vatandaşlarımızın muhtaçlıklarını her vakit dinledik” diye belirtti.
Kurum, konut inşaatlarının Hazineye maliyeti konusunda bilgi vermezken, kıymetli bir kısmın TOKİ’den kalan kısmın da Hazine’den karşılanacağını belirtti.
Türkiye’deki enflasyon ve hayat maliyetlerindeki artışa dikkat çekilen haberde, Metropoll anketlerindeki iktisatta karamsar bakışın yıl ortasında yapılan minimum fiyat artırımlarından sonra gerilediğine de dikkat çekildi.
Analistler gelecek aylarda taban fiyatta, memur maaşlarında ve emekli promosyonlarında büyük artışlar ve ucuz krediler bekliyor.
Haberde, muhalefetin konut projesi ve toplumsal harcamalardaki artışlara yönelik tenkitlerinin de geç kalındığı, ekonomik gerçeklere uymadığı ve iktidarın inşaat kesimindeki destekçilerine yarar sağlamak gayeli olduğu tenkitlerine de yer verildi.
“Diyorlar ki: Bakın, seçimi kazanırsak size bunu vereceğiz fakat başkaları gelirse bu imkânları vermezler”
İYİ Parti Ekonomi Siyasetleri Lideri Bilge Yılmaz’ın görüşlerine yer verilen haberde, iktidarın seçimi kazanırsa bu icraatların gerçekleşeceğini, iktidar değişimi halinde bu imkânların verilemeyeceği tarafında bir söylemi olduğunu belirtti.
“Erdoğan’ın bu kadar para harcamasıyla enflasyonun yükselmemesi ve dövizin sabit kalması mucize olur”
FT’ye konuşan uzmanlardan ekonomist Atilla Yeşilada da seçim iktisadıyla artacak harcama çılgınlığının Erdoğan’ın popülaritesinde ‘geçici artış’ sağlayacağını lakin bunun enflasyon ve ithalat ile gerileyeceğini söyledi. Yeşilada, bu kadar harcamayla enflasyonda ve dolarda yükseliş olmamasını ‘mucize’ olarak kıymetlendirdi.
“Değirmenin suyu nereden gelecek?”
Karar Gazetesi’nde de Taha Akyol, memur maaşlarında ‘yüzde 100 zam’ iddiasını, “90’lardaki üzere seçim kazanmak için ona ver, buna ver. Değirmenin suyu nereden gelecek?” diye sorusuyla karşıladı. Akyol, “Memur maaşlarına yüzde yüz artırım yapılacakmış. Bunun için 2023 bütçesinde işçi masrafları 1 trilyon 6 milyar liraya çıkarılmış. Kabaca bütçenin dörtte biri işçi harcamalarına gidecek” argümanına yönelik, ‘Erdoğan’ın seçim kazanması sıkıntı, ancak kim kazanırsa kazansın, seçim sonrasındaki birkaç yıl içinde Türkiye ateş topuna dönmüş bir ekonomiyi kucağında bulacak. Çünkü kullanılabilir kaynaklar daralıyor’ dedi.
“Yatırımcıya inanç vermenin tek yolu ortodoks iktisat, rasyonel idare, şahısların üstünde sağlam kurallar ve güçlü liyakatli kurumlardır.”
Akyol, iktidarın haklı olarak daima dış kaynak arayışında olduğunu, lakin “epistemolojik kopuş” gibi telaffuzların iktisat siyasetlerinde rasyonel ve öngörülebilir olmadığını, yabancı yatırımcıya garanti olarak sunulması gerekenin, ‘ortodoks iktisat, rasyonel idare, bireylerin üstünde sağlam kurallar ve güçlü liyakatli kurumlar’ olduğunu söyledi. Akyol şöyle devam etti:
Türkiye bunu gerçekleştirmek zorunda. Güç ve ıstıraplı olacak maalesef, 24 Ocak 1980’de Turgut Özal’ın, 14 Nisan 2001’de Kemal Derviş’in yaptığı kurumsal ıslahatlar üzere.
“Net Yanılgı Noksan seçim periyotlarında büyüyor.”
Dünya’da Alaattin Aktaş, 2011 yılından bu yana seçim devirleriyle son devirde oluşan net yanılgı noksanın ortasında besbelli lakin dolaylı bir bağlantı olduğunu belirtti. Çabucak her seçim öncesi çıkan mali aflara da değinen Aktaş, ‘bir halde dışarıda tutulmuş dövizler’in bu aflarla yurda döndüğünü de açıkladı. Bunun da dövizi kaydını zorlaştırdığını ve net kusur ve noksana eklendiğini belirtti.
Grafikte de durumun açık bir formda görüldüğünü söyleyen Aktaş, kırmızıların seçim yıllarındaki net kusur noksan kayıtları olduğunu söyledi.
i.dunya.com
2022’de seçim olmadan net yanılgı noksandaki artışı da ‘2023’e hazırlık’ olarak değerlendirilebileceğini belirten Aktaş, bu döviz girişlerinin sadece aflarla açıklanamayacağını da hatırlattı.
Seçimin masraf ve finansman istediğine değinen tecrübeli gazeteci, ayrıyeten seçimin bolluk gerektirdiğini, dövizin olmazsa olmaz olduğunu da ekledi ve şunları vurguladı:
2022’de sekiz ayda 28 milyar doları aşan net yanılgı ve noksan biraz da bu çerçevede değerlendirilmelidir.
“Faiz seçimden öne tek hane, seçimden sonra çok hane”
Dünya’da Gurur Oğuz da, Merkez Bankası’nın yarınki toplantısında 100 baz puan daha indirim beklendiğini ileterek, tek haneye inişten sonra da durumun, ‘dış güçlere’ nazaran yönlendirileceğini söyledi.
Seçime kadar tek haneli faizle gidilirken, piyasada faiz oranlarındaki farklılığın artacağını, düşük faize rağmen kredi olmama durumumun sürdürülebilir olmadığını belirtti. ‘Seçimden sonra çok hane’ diyen Oğuz, şöyle devam etti:
Seçimi kim kazanırsa kazansın, faiz nass olmaktan çıkar, piyasanın matematiği bizim siyaset hesaplarını aşar, acı gerçekler ağır ağır üzerimize çöker. Kaşıkla verilenler kepçeyle geri alınır ve ödeyeceğimiz bedeller katlanır, sarfiyat.