Hatay 6. Asliye Ceza Mahkemesi, “kasten yaralama” ve “hakaret” hatalarından açılan bir davada 5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu’nun 193’üncü unsuruna 2005 tarihli ve 5353 sayılı kanunun 28’inci hususuyla eklenen “Sanık hakkında, toplanan kanıtlara nazaran mahkumiyet dışında bir karar verilmesi gerektiği kanısına varılırsa, sorgusu yapılmamış olsa da dava yokluğunda bitirilebilir” kararının Anayasa’nın 36 ve 38’inci hususlarına karşıt olduğunu ileri sürerek, iptali istemiyle Anayasa Mahkemesine başvurdu.
Başvuruda mahkumiyet dışında, sanığın sorgusu yapılmadan ceza verilmesine yer olmadığı, güvenlik önlemi uygulanması, davanın reddi ve düşme kararı verilebileceği belirtilen iptal isteminde, bunlardan ceza verilmesine yer olmadığı ve güvenlik önlemine dair kararların, fiilin ya da kabahatin sanık tarafından işlendiğinin sabit olması halinde verilebildiğine dikkat çekildi.
Bu durum gözetildiğinde sorgusu yapılmadan sanık hakkında anılan kararlardan birinin verilerek yargılamanın sanığın yokluğunda bitirilmesinin ise adil yargılanma hakkı ve masumiyet karinesiyle bağdaşmadığı savunuldu.
AYM karar verdi
Başvuruyu pahalandıran Anayasa Mahkemesi, anılan kanun kararının Anayasa’ya alışılmamış olduğuna ve iptaline karar verdi. İptal kararının, 6 ay sonra yürürlüğe girmesi kararlaştırıldı.
Kararın gerekçesi
Yüksek Mahkemenin kararında, Anayasa’nın 36’ncı unsurunda herkesin argüman, savunma ve adil yargılanma hakkına sahip olduğu, Türkiye’nin de taraf olduğu Avrupa İnsan Hakları Mukavelesi’nin 6’ncı unsurunda hakkaniyete uygun yargılama kavramından hareket edilerek, adil yargılanma hakkının gereklerinin saptandığı söz edildi.
Bu hakkın gereklerinden birinin de duruşmada hazır bulunma hakkı olduğunun birçok kararda vurgulandığı kaydedilen kararda, Anayasa’daki adil yargılanma hakkının duruşmada hazır bulunma hakkını da kapsadığına işaret edildi.
Anayasa’nın 13’üncü unsurundaki, “Temel hak ve hürriyetler, özlerine dokunulmaksızın sadece Anayasa’nın ilgili unsurlarında belirtilen sebeplere bağlı olarak ve lakin kanunla sınırlanabilir. Bu sınırlamalar, Anayasa’nın kelamına ve ruhuna, demokratik toplum tertibinin ve laik Cumhuriyetin gereklerine ve ölçülülük unsuruna alışılmamış olamaz” kararı aktarılan kararda, “Adil yargılanma hakkına getirilen sınırlamanın kanunla yapılması, Anayasa’da öngörülen sınırlama sebebine ve ölçülülük prensibine uygun olması gerekir” denildi.
Anayasa’nın 141’inci unsurunda, “Davaların en az sarfiyatla ve mümkün olan hızla sonuçlandırılması, yargının görevidir” kararı bulunduğuna işaret edilen kararda, bu prensip yeterince devletin, yargılamaların gereksiz yere uzamasını engelleyecek aktif tedbirler alması gerektiği belirtildi.
İtiraz konusu kuralın, yargılamaların bir an evvel sonlandırılması ve sanığın savunmasının alınması için gerçekleşecek yersiz gecikmelerin önüne geçilmesini amaçladığı ve yasallık koşulunu taşıdığı aktarılan kararda, “Bununla birlikte kelam konusu hak bağlamında getirilen sınırlamanın yasallık ve legal maksat kurallarını taşıması kâfi olmayıp tıpkı vakitte ölçülü olması da gerekir” denildi.
Mahkumiyet dışındaki kararlardan ceza verilmesine yer olmadığı ve güvenlik önlemlerine hükmedilmesi kararlarının tüzel niteliklerine dikkati çeken kararda, bu kararların verilebilmesi için atfedilen fiilin sanık tarafından işlendiğinin sabit olmasının zarurî olduğu vurgulandı.
Bu tarafıyla kabahatin işlendiğinin sabit görüldüğü lakin ceza verilmesine yer olmadığı kararlarına hükmedildiği durumlarda sanığın Anayasa’nın 38’inci unsurunda öngörülen masumiyetinin ortadan kalktığı aktarılan kararda, “Güvenlik önlemlerine hükmedildiğinde ise sanık masumiyetinin ortadan kalkması dışında ayrıyeten yaptırıma maruz kalmaktadır” denildi.
Yüksek Mahkemenin kararında, şu tespitlere yer verildi:
İsnat edilen fiili işlediğinin mahkemece tespit edilmesi ve sonucunda ceza verilmesine yer olmadığına ya da güvenlik önlemine hükmedilmesi durumunda da hakkında 5271 sayılı kanunun 223’üncü hususunun 5 numaralı fıkrasında düzenlenen mahkumiyet kararı üzere bir sonuç doğurmamakla birlikte sanığın işlediği fiilden ötürü türel olarak sorumluluğu devam edebilmektedir. Münasebetiyle mahkeme tarafından sanığın aksiyonu yahut cürmü işlediğinin tespit edildiği hallerde kurulan mahkumiyet dışındaki karar nedeniyle sanık öteki istikametlerden dezavantajlı pozisyona düşebilmektedir. Sanık hakkında bu türlü sonuçlar ihtiva edebilen mahkumiyet dışındaki bu cins kararlar bakımından sanığın sorgusu yapılmaksızın davanın bitirilebilmesine imkan tanınması adil yargılanma hakkına orantısız, hasebiyle ölçüsüz bir sınırlama getirmektedir. Açıklanan nedenlerle kural Anayasa’nın 13 ve 36’ıncı hususlarına terstir.