Rus vatandaşı Ağa Mugradiç Sansaryan tarafından 1901’de İstanbul’da Sansaryan Vakfı kuruldu. Yoksul Ermeni çocuklarının eğitim ve öğretim masraflarının karşılanması emelini taşıyan vakfın vakfiyesinde de “vakfın tevliyesinin Ermeni milleti patriki her kim olursa ona ilişkin olacağı” belirtildi.
İstanbul Sirkeci’de fakir Ermeni çocukların okutulması için bağışlanan, bir devir Emniyet Müdürlüğü ve İstanbul Adliyesi olarak da kullanılan Sanasaryan Han, Cumhuriyetin ilanının akabinde, 1929’da kadastro komitesi kararına istinaden vakıf ismine tescil edildi. İstanbul Vilayet Özel Yönetimince 1930’da açılan dava ile hanın idaresi İstanbul Vilayet Özel Yönetimine devredildi. Yönetimin, 1951’deki başvurusu sonrası 1952’de de taşınmaz İstanbul Vilayet Özel Yönetimi ismine tescil edildi.
Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğü, Vilayet Özel Yönetimine karşı 1985’te tapu iptali ve tescil davası açtı. Taşınmazın mülkiyetinin vakfa ilişkin olduğu, 1957 tarihli ve 7044 sayılı Aslında Vakıf Olan Tarihi ve Mimari Değeri Haiz Eski Yapıtların Vakıflar Umum Müdürlüğüne Periyoduna Dair Kanun uyarınca taşınmazın Genel Müdürlüğe zamanının gerektiği savunuldu. Davanın kabulüne karar verilerek bu defa taşınmaz, Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğüne devredildi.
Bu sürecin akabinde vakfı temsilen Türkiye Ermenileri Patrikliği, 2011’de İstanbul 13. Asliye Hukuk Mahkemesi’nde tapu iptali ve tescil davası açtı. Yargılama sonucu mahkeme, Türkiye Ermeni Patriğinin davada vakfı temsil yetkisinin olmadığı gerekçesiyle ret kararı verdi.
Kararın nihaileşmesinin akabinde Sansaryan Vakfı, hak ihlali argümanıyla Anayasa Mahkemesine ferdi müracaatta bulundu.
Başvuruyu inceleyen Yüksek Mahkeme, Anayasa’nın 35’inci unsurunda garanti altına alınan mülkiyet hakkının ihlal edildiğine, ihlalin sonuçlarının ortadan kaldırılması için yine yargılama yapılmak üzere belgenin İstanbul 13. Asliye Hukuk Mahkemesine gönderilmesini kararlaştırdı.
KARARIN GEREKÇESİ
Anayasa Mahkemesinin kararında, Anayasa’nın 35’inci hususunda herkesin mülkiyet ve miras haklarına sahip olduğu, bu hakların fakat kamu faydası maksadıyla kanunla sınırlanabileceği ve mülkiyet hakkının kullanılmasının toplum faydasına ters olamayacağının karar altına alındığı vurgulandı.
Başvuru konusu olayda, mülkiyet hakkına müdahalede bulunulduğu belirtilen kararda, “Türk anayasal sisteminde hak ve özgürlükleri kısıtlayıcı düzenleme yapma yetkisi yasama organına aittir” kararı hatırlatıldı.
Demokrasilerde hangi hakkın ne ölçüde sınırlanacağına bürokrasi yahut yargının değil yasama organlarının karar vereceği bildirilen kararda, şu değerlendirmelere yer verildi:
“Bu açıklamalar ışığında değerlendirildiğinde vakfın mazbut vakıf olarak kabulünün ve buna bağlı olarak Patrikliğin vakfı temsil yetkisinin bulunmadığının değerlendirilmesinin kanun kararlarının öngörülebilir olmayan genişletici yorumuna dayandığı sonucuna ulaşılmıştır. Bu durumda müracaatçının mülkiyet hakkına yapılan müdahalenin yasal desteğinin bulunmadığı kanaatine varılmıştır. Varılan sonuca nazaran müdahalenin legal bir maksadının yahut ölçülü olup olmadığının kıymetlendirilmesine gerek görülmemiştir. Açıklanan münasebetlerle Anayasa’nın 35’inci unsurunda teminat altına alınan mülkiyet hakkının ihlal edildiğine karar verilmesi gerekir.”
5 YILDIZLI OTEL İHALESİ
“Tabutluk” olarak da bilinen ve Hikmet Kıvılcımlı, Nâzım Hikmet, Ahmed Arif, Ruhi Su, Aziz Nesin, Mihri Aşikâr, Alparslan Türkeş, Nihal Atsız, Deniz Gezmiş üzere hem sol hem de sağ kesitin simge isimlerinin tutuklanıp sorguya çekildiği Sansaryan Han daha evvel 5 yıldızlı otel olarak işletilmek üzere ihaleye çıkmış, lakin açılan davalar nedeniyle ihale iptal edilmişti.
SANSARYAN HAN ŞİİRLERDEYDİ
Attila İlhan, ‘Tutuklunun Günlüğü’ şiirinde Emniyet Müdürlüğü’nü şöyle anlatır:
“Daktilolar camları bulutlu sorgu odalarında
Didiklemez mi özgürlüğünü Sansaryan Hanı’nda
Küflenir suyun bir bakır çalığı birikir ağzında
Kendini öldürmeyi tahminen bin kez tasarlarsın da
bir kez aklından geçmez bitirmeden ölmek şarkıyı”
Halk müziği sanatkarı Ruhi Su dizelerinde Sansaryan Han’ı şöyle söz eder:
“Mahsus Mahal derler, kaldım zindanda
Kalırım kalırım, dostlar yandadır
Ölürüm ölürüm kardeş, aklım sendedir…
Artar eksilmeyiz, zindanlarında”
AHMED ARİF’İN RUH SIHHATİNİ BOZAN HAN
Birçok müellif, şair ve siyasetçinin düştüğü Sansaryan Han’da toplam 36 hücre bulunuyordu. Bu hücrelerden 6’sı küçük de olsa bir penceresi bulunduğundan, başkalarına oranla daha havadardı. Lakin ikisi hariç, başka hücreler penceresizdi ve hava alacak rastgele bir deliği bile yoktu. Hücrelerden lağım ve zehirli su akıtıldığı pek çok şahit tarafından lisana getirildi. Muharrir Müeyyet Boratav ve ünlü şair Ahmed Arif anılarında kaldığı hücreye akıtılan bu sıvı nedeniyle bir ay sonra delirerek akıl hastanesine gönderildiğini anlatılır. Ruh sıhhati bozulan yalnızca Ahmed Arif değildir. Ünlü ressam Nuri İyem’in de hudut krizleri geçirdiği bilgisi tekrar Mihri Aşikâr kümesinin dilekçesinde yer alıyor.