Gazete Pencere müellifi Eme Özpeynirci, TOGG’un Bursa Gemlik’teki fabrikasını gezdi, şirketin CEO’su Gürcan Karakaş ile röportaj yaptı.
Daha evvel “üretim yapılmıyor” ve “üretim bandı yok” tezlerinin ortaya atıldığı fabrikada, 250 robot ile üretim yapıldığı ve üretim bantlarının bulunduğu görüldü. İşte o röportaj:
1) YATIRIM
• Şu ana kadar yapılan yatırım hakkında bilgi verebilir misiniz? Yatırım 2030’da hangi düzeye ulaşacak?
2019’dan bugüne kadar 1.5 milyar Euro yatırım yapılırken, aracın satışa başlayacağı mart sonuna kadar toplam yatırım ölçüsü 1.8 milyar Euro’ya ulaşacak. 2030 yılına kadar yapılacak toplam yatırım ise 3.5 milyar Euro’yu bulacak. Buna akıllı aygıt, yerleşke (fabrika ve çevresi) ve teknoloji geliştirmek için yapılan yatırımlar da dâhil.
2) FİNANSMAN
• Yatırım finansmanı nasıl sağlandı?
Togg’un ortakları (Anadolu Kümesi, Vestel, Turkcell, BMC, TOBB) şu ana kadar 500 milyon Euro öz sermaye yatırdı. Geri kalan 1.3 milyar Euro’yu ise yurt içinden uygun koşullarda uzun vadeli kredi olarak kullanıyoruz. Kimileri da export. Toplam yatırımda da finansman şartları benzeri biçimde olacak.
3) KÂRLILIK
• Bu kadar yatırım sonucunda kârlılık gayesi, daha doğrusu yatırımın geri dönüşü ne vakit olacak?
Bildiğimiz üzere ortaklarımız projenin en başında 15 yıl temettü almayacaklarını açıkladılar. Biz gelir modelimizi hem akıllı aygıt (otomobil) satışından hem de sunduğumuz hizmet üzerine kurguladık. Yani Apple modeli de diyebiliriz. Yani akıllı aygıtın dışında sunduğumuz teknoloji ve hizmetlerin kullanımından gelir elde etmeyi hedefledik. Tıpkı vakitte batarya ve yazılım maliyetlerini denetim edebildiği için kârlılığına bunun da katkısı olacak. Bu da kısa müddette kârlı ve piyasa bedeli yüksek bir şirket haline gelmemizi sağlayacak.
4) ÜRETİM
•2023 yılı ve sonrasına ait üretim planlarınız nedir?
1.8 milyar Euro’luk birinci yatırımla evvel yıllık 100 bin adetlik üretim kapasitesine ulaşacağız. 3.5 milyar Euro’luk yatırımın sonucunda ise 2030 yılında yıllık üretim kapasitemiz 175 bin adede çıkacak. Birinci modelimizi satışa sunacağımız 2023 yılında azamî 20 bin adet üretim yapmayı hedefledik. 2024 ve 2025’te üretim katlanarak artacak, 2026 yılında 3 farklı modelle (C-SUV, C-Sedan ve C-X Coupe) yılda 100 bin adetlik üretime, 2030 yılında ise 5 modelle (B-SUV ve C-MPV eklenecek) yılda 175 bin adetlik üretime ulaşacağız. Mart 2023’ten 2030 yılı sonuna kadar toplam üreteceğimiz araç sayısı ise 1 milyona ulaşacak.
5) İHRACAT
• Pekala ihracat ne vakit başlayacak ve toplam üretimin içinde hissesi ne olacak?
İhracat iç pazarda satışa sunduktan yaklaşık 18 ay sonra başlayacak. Kendi ülkesinde başarılı olmayan bir marka yurtdışında başarılı olamaz. Biz evvel kendi ülkemizde başarılı olduğumuzu ispat edelim ondan sonra ihracata odaklanacağız. Bizim ülkemizde rakiplerimiz kimler, Avrupalı ve Çinli markalar. İçeride başarılı olursak, ihracat da gelir Biz toplam üretimin yüzde 10’unu ihracat olarak hedefliyoruz. Yani 100 bin adetlik üretime ulaştığımızda bunun 10 bin adedini ihraç edeceğiz. Ancak dediğim üzere oranları artırmak bizim elimizde. %10 en az maksat, çok rahatlıkla bunu artırabiliriz. Evvel kendi ülkemizde başarılı olup, kendimizi ispatlamak, sonra dünyada rekabetçi eserlerle yer almak istiyoruz.
6) ULAŞILABİLİRLİK
• Türkiye’de araba satışlarının yarıdan fazlası ortalama 500 bin TL fiyata sahip modellerden oluşuyor. Halkın büyük bir kısmı bu fiyatlara bile araba alamıyor. Sizin martta satışa sunacağınız elektrikli birinci model ise C-SUV sınıfında yer alacağı için herkesin ulaşabileceği düzeyde olmayacak. 2025 ve 2026’de satışa sunulacak C-Sedan ve C-X Coupe’de birebir sınıfta olacağı için fiyatları üç aşağı beş üst misal düzeyde olacak. Pekala Togg’un daha fazla kişinin ulaşabileceği modelini ne vakit göreceğiz?
Evet birinci modele bugün C-SUV sınıfında araç alabinler ulaşacak. Gayemiz de bu. C-Sedan ve C-X Coupe’de tıpkı platformda ve birebir segmentte yer alan modeller olacak. Yani fiyatları birbirine yakın olacak. Bahsettiğiniz daha ulaşılabilir model ise evet 2027 yılında devreye girmesi planlanan B-SUV sınıfındaki model olacak. Bu model için 2025 yılından itibaren yesyeni bir platform oluşturacağız.
7) MÜŞTERİ
• 2023’te 20 bin adetlik üretimden ve satıştan bahsettiniz. Ne kadarı ferdi kullanıcı ne kadarı kamu olacak?
27 Aralık 2019’da Resmi Gazete’de yayınlanan Teşvik Belgesi’ne nazaran kamunun Togg’dan satın alacağı toplam araç sayısı 15 yılda 30 bin adettir. Yani kamunun yılda alacağı araç sayısı azamî 2 bin adet. Bu da 2023 yılında 18 bine yakın aracın kişisel kullanıcılar tarafından alınacağını gösteriyor.
8) SERİ ÜRETİM
• 29 Ekim’de Gemlik fabrikasında merasimle seri üretimin başladığı açıklandı. Pekala neden satış için mart sonunu bekliyorsunuz?
Biz aslında Gemlik’te deneme üretimlerine temmuzda başladık. 29 Ekim’den itibaren de seri üretim bandında ürettiğimiz araçları sertifikasyon ve homologasyon süreçleri için yurt dışındaki akredite test merkezlerine gönderiyoruz. Arabalar 16’sı yeni regülasyon olmak üzere 92 farklı teste tabi. Teste gönderilen araç sayısı aralık sonu prestijiyle toplam 165 olacak. Araçlar testlerini tamamlayıp tip onaylarını alacaklar. Avrupa tip onaylarının alınmasının akabinde da siparişlerin gelmesiyle birlikte kullanıcıya yönelik seri üretim başlayacak. Mart ayı sonunda da Togg modeli yollarda olacak. Testler bitmeden satış için araç üretmemiz kelam konusu olamaz. Regülasyonlar daima değişiyor.
9) ÖN SİPARİŞ
• Pekala fiyatlar ne vakit açıklanacak, ön sipariş nasıl verilecek?
Togg’un fiyatı şubat ayında açıklanacak. Daha evvel de söylediğim üzere içten yanmalılar dâhil kendi sınıfındaki araçlarla rekabet edecek bir fiyata sahip olacak. Tüm ön siparişler Şubat 2023 prestijiyle internet üzerinden alınmaya başlanacak. Ön siparişler ferdi kullanıcılara öncelik olmak üzere alınacak, 2023 yılı boyunca teslim edilecek.
10) SATIŞ SONRASI
• En çok merek edilen mevzulardan biri de satış ve satış sonrasında neler yapacağınız?
Öncelikli olarak bayilik sistemi olmayacak zira elektrikli araçlarda bayileri ayakta tutan satış sonrası gelir modeli yok. Yani içten yanmalı araçlar yılda asgarî 2 defa servise giderken, elektrikli araçlar tahminen 2 yıl gitmeyecek. Yani iş modeli değişiyor. Biz tüm araçları internetten satacağız. Türk halkı bence buna hazır. Esasen araçları görmek, incelemek dokunmak ve test etmek için tecrübe merkezlerimiz olacak. 2023’te 12 noktada, 2025’te ise 35’den fazla noktada bu merkezleri açacağız. Yüklü olarak büyükşehirlerde olacak. Satış sonrasında ise 2023’te 25 sabit, 8 taşınabilir, 2025’te ise 30’dan fazla sabit, 40’tan fazla taşınabilir noktada hizmet vereceğiz. Ayrıyeten esnek teslimat noktalarımız olacak. Bunlar tecrübe merkezleri ve satış sonrasında da olabilir, meskene teslimat olarak da
ROBOTLAR İŞBAŞINDA
Togg’un üretim çizgisinin kurulmadığı argüman edilen Gemlik fabrikasını birinci defa kapsamlı formda ziyaret ettik. Gövde ve montaj çizgileri kurulmuş, en çevreci boyahane hazır, 250 robot iş başı yapmış. Tip onayı alana kadar yalnızca homologasyon için teste gönderilen araçlar üretiliyor. Satışa sunulacak araçlar ise mart sonunu bekliyor.
29 Ekim’de resmi açılışı yapılan Togg Teknoloji Kampüsü’nü (fabrika) evvelki gün otomotiv basını olarak birinci sefer kapsamlı bir formda ziyaret ettik. Üretim çizgisinin kurulmadığı, imgelerin İtalya’dan olduğu, hatta merasimde gösterilen araçların yurt dışında üretildiğine ait gündemi gereksiz yere meşgul eden spekülasyonların açıkçası hiçbiri gerçek değil. 1.8 milyar Euro yatırım yapılmış, bir zahmet üretsinler.
%30 GÜCÜ GÜNEŞTEN
• Togg CEO’su Gürcan Karakaş ve yerleşke yetkilileri ile gezdiğimiz fabrika ve etrafı 1.2 milyon metrekarelik alan üzerine inşa edilmiş. Kapalı alanı tam 230 bin metrekare.
• Gücünün %30’unu park alanlarının çatısına konulan güneş panellerinden alacak.
• Fabrika etraf düzenlemesi, yolları, parklarıyla tamamlanmış, gövde, boya ve montaj tesisleri hazır, 1.6 km’lik test parkuru bitmiş.
• Gemlik Yerleşkesi tam kapasiteye geçtiğinde 3 dakikada bir araç üretebilecekmiş. 15 saniye üzere kısa müddette banttan inecek aracın modelini değiştirilebiliyorlar. Örneğin C-SUV yerine C-XCoupe üretilebiliyor. Bu da büyük bir esneklik sağlıyor.
• Kaliteyi garanti etmek ismine araçlar 600 noktadan tek tek denetim ediliyor. Her kesimi milimetrik halde inceleniyor.
• Kuka markalı 250 robot üretim ve boya çizgisinde çalışmaya başlamış. Her bir robota Togg’da çalışmaya başlayan birinci 250 kişinin ismi verilmiş. Birinci kaynağı yapan robotun ismi ise Gürcan Karakaş olmuş.
• Gövde sınırında otomasyon oranı yüzde 90. Birinci yıl 20 bin adet üretileceği için üretim çizgileri gereksinime yönelik kademe kademe artırılacakmış.
EN PAK BOYAHANE
• Avrupa’nın en pak boyahanesini kurmuşlar. Şahsen görüp inceledik. 5 gr/m2’den az “uçucu organik bileşen” salımı ile Türkiye’deki yasal sonun 9’da 1’i, Avrupa’daki yasal sonun ise 7’de 1’i bir pahayla Avrupa’nın en pakı.
• Toplam 1400’ü aşkın çalışana ulaşılmış. Bunun 600’ü Gemlik’teki yerleşkede geri kalanı Gebze’de çalışıyor. Togg’da çalışan kişi sayısı mart ortasında 1800 olacakmış.
Yerlilik modül olarak %75 bedel olarak %51 olacak
Togg CEO’su Gürcan Karakaş’a yerlilik oranlarını da sorduk, karşılığı şöyle oldu: “Togg ulusal bir proje. Fikri ve sınai mülkiyet hakları yüzde 100 Türkiye’ye ilişkin olan ve bu bakış açısıyla da doğal olarak yüzde yüz yerli bir proje. Günümüzde yerliliği kullandığınız kesim sayıları değil, mülkiyet hakları belirliyor. Togg, birinci akıllı aygıtı C-SUV için tedarikçilerinin yüzde 75’ini Türkiye’den sağladı. Bu oran bedel olarak bakıldığında yüzde 51’e karşılık geliyor. Togg’un amacı gelecek üç yıl içinde yüzde 68’lik bir yerlilik oranına ulaşmak.”
MURAT GÜNAK EMEKLİ OLDU
DÜNYACA ünlü dizayncı Murat Günak, 2021 yılında Togg’un “Tasarım Lideri” olmuştu. Pininfarina’nın tasarladığı birinci modellere Günak eli değmiş, prototip model seri üretime hazır hale getirilmiş. Evvelki günkü ziyarette Murat Günak’ın emekli olduğunu ve ayrıldığını öğrendim. Bundan sonraki modellerde
Pininfarina ve Togg’un tasarım grubu etkin vazifede olacak.
3 YIL ARAÇ, 8 YIL BATARYA GARANTİSİ
MART sonunda satışa sunulacak birinci modelin donanım seçeneklerinin de şubat ayında aşikâr olacağı açıklandı. Aracın garantisi 3 yıl olurken, bataryası ise 8 yıl garantiye sahip olacak. Paslanmazlık garantisi ise 10 yıl olacakmış.
ÜST VERSİYONDA GEREÇ KALİTESİ KESİN ARTIRILMALI
MART sonunda satışa sunulacak birinci model olan C-SUV’un şu an test için üretilen 420 beygir gücündeki 500+ menzilli üst versiyonunu dün Gemlik’teki 1.6 km’lik test pistinde kullandım.
Muhtemelen yüzde 60’lık ÖTV dilimine girecek 4 çeker bu üst versiyon 320 kW gücünde elektrikli motora, 88,5 kWh batarya kapasitesine sahip.
Bu modelin 0’dan 100 km hızlanması 4,8 saniye. Kısa mühlet evvel İtalya’da 0-100 km’si 2 saniye olan spor bir araba kullandığım için ivmelenmesi başımı geriye pek götürmedi.
Şaka bir yana aracın içinde Vestel’in ürettiği 3 farklı ekran yer alıyor. Ön yolcu koltuğunun önünde 30 inçlik bir multimedia ekranı, şoförün önünde ise 15 inçe yakın bir göster ekranı bulunuyor.
MODELİN ÖZEL BİR İSMİ OLMAYACAK?
Togg CEO’su Gürcan Karakaş, martta satışa sunulacak modelin ismi konusunda mevzuda şimdi son kararın
verilmediğini belirterek, “Ama özel bir isim olmayacağını söyleyebilirim. Harf ve sayılardan oluşan
bir model ismi olacak. Yani şu an bir çok markanın kullandığı gibi” dedi. (BMW iX, Volvo EX90, Kia EV6 vs…)